Nadisenio nga Agbiag nga Agnanayon
NAKASKASDAAW ti pannakadisenio ti bagi ti tao. Ti pannakabukel ken panagdakkelna ket talaga a milagro. Inyebkas ti maysa a mannurat idi ugma: “Nakaam-amak ken nakaskasdaaw ti pannakaaramidko.” (Salmo 139:14) Pagaammoda unay dagiti pagsidsiddaawan iti bagi ti tao, natakuatan ti dadduma a moderno a sientista a ti panaglakay ken ipapatay ket makariribuk. Mariribukkayo kadi?
Ti “panaglakay,” insurat ti biologo iti Harvard University a ni Steven Austad, “kankanayon a maipasango kadatayo ta masdaawak nga umad-adu a tattao ti di mangmatmat iti dayta a kas ti kangrunaan a misterio ti biag.” Ti kinapudno a tunggal maysa ket lumakay, kinuna ni Austad, “ti mamagbalin iti [panaglakay] a kasla di unay makariribuk.” Kaskasdi, no talaga a panunotenyo, adda kadi pagimbagan ti panaglakay ken ipapatay?
Idi napan a tawen, iti librona a How and Why We Age, binigbig ni Dr. Leonard Hayflick dagiti pagsidsiddaawan iti biag ken panagdakkel ti tao ket nagsurat: “Kalpasan ti pannakaaramid dagiti milagro a mangiturong kadatayo manipud pannakayinaw agingga iti pannakaipasngay ken kalpasanna ti panagmataengan iti sekso ken ti kinaadulto, pilien ti nakaparsuaan ti saan a mangaramid kadagiti kasla nasimsimple a mekanismo tapno mataginayon dagidiay a milagro iti agnanayon. Daytoy a pannakaawat ti nangriribuken kadagiti biogerontologist [dagidiay mangad-adal iti kadawyan a kasasaad ti panaglakay] iti adun a dekada.”
Mariribukkay kadi met babaen iti panaglakay ken ipapatay? Aniat’ panggep a pagserbianda? Kinuna ni Hayflick: “Kasla adda panggep ti dandani amin a paspasamak iti biag manipud iti pannakayinaw agingga iti panagmataengan, ngem ti panaglakay awan panggepna. Saan a nabatad no apay a mapasamak ti panaglakay. Nupay adun ti naammuantayo maipapan iti kasasaad ti panaglakay . . . , kaskasdi a sanguentay pay laeng ti di maliklikan a pagbanagan ti awan panggepna a panaglakay a sarunuen ti ipapatay.”
Posible kadi a di nairanta a lumakay ken mataytayo no di ket agbiag nga agnanayon ditoy daga?
Tarigagay nga Agbiag
Sigurado a pagaammoyo a dandani tunggal maysa kagurana ti lumakay ken matay. Kinapudnona, adut’ maamak a mapasamak dayta. Iti librona a How We Die, nagsurat ti doktor ti medisina a ni Sherwin B. Nuland: “Awan kadatayo ti kasla makabael a mangaklon iti panangpanunot iti ipapataytayo, a panunoten ti permanente a kinaawan ti puot a sadiay talaga nga awanen ti serserbi—a sadiay talaga nga awanen.” Adda kadi am-ammoyo nga agtarigagay a lumakay, agsakit, ken matay?
Ngem, no gagangay ken paset ti talaga a plano ti panaglakay ken ipapatay, ditay kadi aklonen ida? Ngem ditay aklonen. Apay? Masarakan ti sungbat iti wagas ti pannakaaramidtayo. Kuna ti Biblia: “[Ti Dios] inkabilna pay ti kinaagnanayon iti panunot[tayo].” (Eclesiastes 3:11, Byington) Gapu itoy a tarigagay iti awan inggana a masanguanan, nabayagen a binirbirok dagiti tattao ti makunkuna nga ubbog ti kinaagtutubo. Kayatda ti agtalinaed nga ubing iti agnanayon. Mangibangon daytoy iti saludsod, Mabalin kadi nga agbiagtay iti napapaut?
Nadisenio a Mangtarimaan iti Bagina
Iti panagsuratna iti magasin a Natural History, imparang ni biologo Austad ti kadawyan a panangmatmat: “Agannayastayo a mangibilang iti bagbagitayo ken ti dadduma nga ayup a kas met iti panangibilangtay kadagiti makina: basta di maliklikan nga agrunot.” Ngem saan a pudno daytoy. “Talaga a naiduma dagiti nabiag nga organismo kadagiti makina,” kinuna ni Austad. “Dagitoy tarimaanenda ti bagida: agimbag dagiti sugat, agkakamang ti tultulang, lumabas ti sakit.”
Isu a nakaskasdaaw ti saludsod nga: Apay a lumakaytayo? Kas inimtuod ni Austad: “Apay, ngarud, nga aglasat [dagiti nabiag nga organismo] iti panagrunot a kas kadagiti makina?” Yantangay sukatan dagiti tisyu ti bagbagida, saanda kadi a maitultuloy ti mangaramid iti dayta iti agnanayon?
Iti magasin a Discover, sinalaysay ti evolutionary biologist a ni Jared Diamond ti nakaskasdaaw a kabaelan ti pisikal nga organismo a mangtarimaan iti bagbagida. Isut’ nagsurat: “Ti nadnadlaw a pagarigan ti panangtaming iti dadael a mayaplikar iti bagitayo isu ti panagimbag ti sugat, isu a pangtarimaantayo iti kudiltayo. Adu nga ayup ti makaibanag iti ad-adda a makapasiddaaw a resulta ngem ti maaramidantayo: maisubli dagiti alutiit ti naputed nga ipusda, dagiti starfish ken rasá [maisublida] ti ramramay ken saksakada, dagiti sea cucumber [maisublida] ti bagisda.”
Maipapan ti pannakasukát dagiti ngipen, kinunan ni Diamond: “Dua a set ti patubuen ti tattao, innem a set dagiti elepante, ken di mabilang a set kadagiti pating bayat ti panagbiagda.” Inlawlawagna kalpasanna: “Ti kanayon a panagsukát agtultuloy met iti mikroskopiko a tukad. Sukatántayo dagiti ap-ap ti selula iti bagistayo maminsan iti tunggal sumagmamano nga aldaw, dagidiay mangap-ap iti basisaw maminsan iti tunggal dua a bulan, ken dagiti nalabaga a selula ti daratayo maminsan iti tunggal uppat a bulan.
“Iti kaadu dagiti molekula ti protinatayo kankanayon a masuksukatán [dayta] iti kapartak a maibagay iti tunggal kita ti protina; ket iti kasta maliklikantayo ti panagurnong dagiti nadadael a molekula. Gapuna, no ipadisyo ti langa ti ingungotenyo itatta iti langana idi napan a bulan, mabalin nga agparehoda, ngem adu kadagiti indibidual a molekula a mangbukel iti dayta nga ingungotenyo a bagi ti naiduma.”
Kaaduan a selula ti bagi ti kankanayon a masukátan babaen iti kabbaro a naporma. Ngem dadduma a selula, kas dagiti neuron ti utek, nalabit a dinto pulos masukátan. Nupay kasta, inlawlawag ni Hayflick: “No tunggal paset ti selula ket masukátan saanen a dayta ti daan a selula. Dagiti neuron idi naipasngaykayo agparang itatta a kasla isu met la daydi a selula, ngem iti kinapudnona adu kadagiti molekula a mangbukel kadakuada idi naipasngaykayo . . . ti nasukátanen kadagiti baro a molekula. Gapuna dagiti di agbingay a selula saanen nga isu daydi selula idi naipasngaykayo!” Ti makagapu iti daytoy ket dagiti mangbukel iti selula ket nasukatánen. Gapuna, sigun iti teoria ti pannakasukát dagiti alikamen ti bagi mabalin a taginayonennatayo a sibibiag iti agnanayon!
Lagipenyo a sinarita ni Dr. Hayflick “dagiti milagro a mangiturong kadatayo manipud pannakayinaw agingga iti pannakaipasngay.” Ania ti dadduma kadagitoy? Bayat a sukimatentayo iti apagbiit ida, usigentayo ti pannakaibanag ti awaganna a “nasimsimple a mekanismo tapno mataginayon dagidiay a milagro iti agnanayon.”
Ti Selula
Ti nataenganen a selula buklen ti agarup 100 trilion a selula, a tunggal maysa kadagitoy ket di maawatan ti kinarikutna. Tapno iladawan ti kinarikutna, ti magasin a Newsweek inyarigna ti maysa a selula iti siudad nga adda bakudna. “Dagiti planta ti elektrisidad ti mamataud iti enerhia ti selula,” kinuna ti magasin. “Dagiti pabrika agaramidda kadagiti protina, dagiti nasken a kemikal a maikomersio. Dagiti narikut a sistema ti transportasion ti mangiturong kadagiti espesipiko a kemikal manipud maysa a disso nga agturong iti maysa a disso iti uneg ken ruar ti selula. Dagiti guardia kadagiti bangen kontrolenda ti mailako ken magatang kadagiti paglakuan, ken siputanda dagiti pagilasinan ti peggad iti ruar [ti selula]. Dagiti disiplinado a biolohikal a buyot sisasaganada a makilaban iti asinoman a mangraut. Maysa a naipamaysa a gobierno a mangay-aywan kadagiti gene ti mangtaginayon iti urnos.”
Usigenyo no kasano a timmaudkayo—nga agarup 100 trilion a selula ti adda kadakayo. Nangrugikayo kas maymaysa a selula a nabukel idi nakitipon ti semilia manipud ken tatangyo iti selula nga itlog manipud ken nanangyo. Iti dayta a panagtipon, naporma dagiti plano iti uneg ti DNA (pangababaan iti deoxyribonucleic acid) dayta a kabbaro a naporma a selula a mangpataud kadakayo kamaudiananna—maysa nga interamente a baro ken naisangsangayan a tao. Dagiti instruksion iti uneg ti DNA “no naisuratda,” makuna a, “punnuenda ti sangaribu nga 600-panid a liblibro.”
Kabayatanna, dayta nga orihinal a selula nangrugin a nagbingay, a nagbalin a dua a selula, kalpasanna uppat, walo, ken agtultuloyen. Kamaudiananna, kalpasan ti agarup 270 nga al-aldaw—a bayat dayta a tiempo rinibu a riwriw a selula a nagadu a nagduduma a kita ti napatauden iti uneg [ti bagi] ni nanangyo tapno mabukel a maladaga—DAKAYO naipasngaykayon. Kasla addaan dayta nga umuna a selula iti naglawaan a kuarto a napno kadagiti libro nga addaan iti detaliado nga instruksion no kasano a maaramidkayo. Ngem nakaskasdaaw met ti kinapudno a nayallatiw dagitoy a komplikado nga instruksion iti tunggal sumaruno a selula. Wen, nakaskasdaaw, a tunggal maysa kadagiti selula iti bagiyo addaanda amin iti isu met laeng nga impormasion a kas ti linaon ti orihinal a pertilisado nga itlog!
Usigenyo met daytoy. Tangay tunggal selula ket addaan iti impormasion a mangpataud iti amin a kita dagiti selula, idi dimtengen ti tiempo, kas pagarigan, a panangaramid kadagiti selula ti puso, kasano a nalapdan dagiti instruksion a mangaramid kadagiti dadduma a sabali a selula? Agparang nga, agtignay a kas maysa a kontraktor nga addaan iti kompleto nga aparador nga ayan dagiti plano iti panagaramid iti ubing, ti maysa a selula pilienna manipud iti pagsalansananna nga aparador ti maysa a plano iti panagaramid kadagiti selula ti puso. Ti sabali a selula pilienna ti naiduma a plano nga addaan kadagiti instruksion iti panangpataud kadagiti selula ti nerbio, kaskasdi ti sabali pay mangala iti plano para iti panagaramid kadagiti selula ti dalem, ken agtultuloyen. Sigurado a daytoy di pay laeng mailawlawag nga abilidad ti maysa a selula a mangpili kadagiti instruksion a kasapulan a mangpataud iti naiduma a kita ti selula ken kagiddan dayta lapdanna amin a sabali nga instruksion ket maysa pay kadagiti adu a “milagro a mangiturong kadatayo manipud pannakayinaw agingga iti pannakaipasngay.”
Kaskasdi, ad-adu pay ti nairaman. Kas pagarigan, masapul a matignay dagiti selula ti puso tapno ritmiko ti panagbombada. Gapuna, iti uneg a mismo ti puso maysa a komplikado a sistema ti nabangon a mangpataud kadagiti electrical impulse a mamagbitik iti puso iti umiso a kapartak tapno taginayonenna ti bagi iti trabaho nga ar-aramidenna. Talaga a nakaskasdaaw ti pannakadiseniona! Awan duadua a kinuna dagiti doktor maipapan iti puso: “Daytat’ nasaysayaat pay ngem ti aniaman a kita ti makina nga inaramid ti tao.”
Ti Utek
Ti nakarkaro pay a pakasdaawan isu ti itataud ti utek—ti misterioso unay a paset ti natauan a milagro. Tallo a lawas kalpasan ti pannakayinaw, mangrugin a mabukel dagiti selula ti utek. Kabayatanna, agarup 100 a bilion a selula ti nerbio, a naawagan neuron—a kas iti kaadu dagiti bituen iti Ariwanas (Milky Way)—ti maipekpek iti utek ti tao.
“Tunggal maysa kadagitoy ti umawat iti pakatignayan manipud iti agarup 10,000 a sabali a neuron iti utek,” impadamag ti magasin a Time, “ket mangipatulod iti mensahe kadagiti rinibu pay a neuron.” Gapu ta nadlawna dagiti mabalin a panagkombinasion, kinuna ti neuroscientist a ni Gerald Edelman: “Ti kadakkel ti utek a kas ti ulo ti palito naglaon ti agarup sangabilion a koneksion a mabalin nga agkokombinasion iti pamay-an a mabalin laeng nga iladawan a nakaad-adu—a mamin-10 a sarunuen ti riniwriw a zero.”
Ania a kabaelan ti ipaay daytoy iti utek? Kinuna ni astronomo a Carl Sagan a matengngel ti utek ti tao ti impormasion a “mabalin a mangpunno iti agarup duapulo a riwriw a tomo, kas iti kaadu ti adda kadagiti kadadakkelan a libraria iti lubong.” Inyebkas pay ti autor a ni George Leonard: “Iti kinapudnona, nalabit mabalin nga isingasingtayo ti maysa a di nakapapati a pagarup: Ti kamaudianan a kabaelan ti utek nga agparnuay nalabit, maipaay iti amin a praktikal a panggep, awan inggana.”
Gapuna, ditay koma masdaaw iti sumaganad a sasao: “Ti utek,” kinuna ti molekular a biologo a ni James Watson, maysa kadagiti nakatakuat iti pisikal a pakabuklan ti DNA, “isu ti karirikutan a banag a natakuatantayo pay laeng iti unibersotayo.” Kinuna ti neurologo a ni Richard Restak, a manggura iti panangipadis ti utek iti computer: “Ti kinanaisangsangayan ti utek agtaud iti kinapudno a pulos nga awan ti aniaman nga adda iti pagaammo nga uniberso a kaasping ti utek.”
Kunaen dagiti neuroscientist a kabayatan ti agdama a panagbiagtayo, usarentayo ti bassit laeng a paset iti mabalin a kabaelan ti utektayo, agarup 1/10,000, wenno 1/100 iti 1 a porsiento laeng, sigun iti maysa a pattapatta. Panunotenyo laengen. Nainkalintegan kadi a maikkantayo iti utek nga addaan iti kasta a namilagruan a kabaelan no pulos a ditay mausar a naan-anay dayta? Saan kadi a nainkalintegan a dagiti tattao, a makabael nga agsursuro iti awan inggana, ket talaga a nadisenio nga agbiag nga agnanayon?
No pudno dayta, apay a lumakaytayo? Aniat’ napasamak a dakes? Apay a kalpasan ti ag-70 wenno ag-80 a tawen, mataytayo, uray pay no nabatad a nadisenio ti bagitayo nga agpaut iti agnanayon?
[Diagram iti panid 7]
(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)
Ti Selula—Nakaskasdaaw ti Pannakadiseniona
Kulapot ti Selula
Ti abbong a mangtimbeng iti sumrek ken rummuar iti selula
Nucleus
Nabungon iti doble a kulapot, dayta ti mangtengtengngel a sentro a mangiturong iti ar-aramid ti selula
Ribosomes
Istruktura a pakaaramidan dagiti amino acid a protina
Chromosomes
Linaonda ti DNA ti selula, ti kangrunaan a plano ti pakabuklan ti selula
Nucleolus
Ti lugar a pakaaramidan dagiti ribosome
Endoplasmic Reticulum
Dagiti pedaso ti kulapot a mangipempen wenno mangyallatiw kadagiti protina nga inaramid dagiti ribosome a dimket kadakuada (dadduma a ribosome tumtumpawda laeng iti selula)
Mitochondria
Sentro a pakapataudan ti ATP, dagiti molekula a mangipaay ti bileg iti selula
Grupo ti Golgi
Maysa a grupo dagiti kippit a kulapot a supot a mangikarga ken mangiwaras kadagiti protina nga inaramid ti selula
Centrioles
Addada iti asideg ti nucleus ket napategda iti panagpaadu ti selula