Posible Kadi ti Lubong nga Awanan Gubat?
DAREPDEPENYO a pulos a dikayton makakita wenno mapadasan ti nakaap-aprang a kinapudno ti gubat ken ti ibungana. Darepdepenyo a pulos a dikayton makangngeg iti kanalbuong ti paltog wenno bomba, pulos a dikayton makabuya iti umariwekwek a gistay matayen iti bisin a nagbakuit nga agkamkamang, pulos a dikayton mangpanunot no dakayo wenno ti ipatpategyo ti matayto iti naulpit ken awan serserbina a rinnanget. Anian a nagsayaat ti agbiagto iti lubong nga awanan gubat!
‘Imposible a mapasamak,’ mabalin a kunayo. Ngem sumagmamano pay la a tawen ti napalabas, pampanunotenen dagiti tattao ti sirmata maipapan iti natalna a lubong. Idi 1990 ken 1991, adu ti mangibagbaga a dagiti nasion ti addan iti pangrugian ti baro a panawen ti kinatalged ken panagtutunos. Iti pananglagipna iti kasasaad ti panawen, namin-adu a kinuna ti nagpresidente idi iti United States a ni George Bush ti itataud ti “baro a lubong nga urnos.”
Apay nga adda pangnamnamaan? Nagpatinggan ti Cold War. Iti nasurok nga 40 a tawen, pangta idi ti nuklear a gubat iti sangatauan a kas iti kampilan nga agbitbitin iti nakaing-ingpis a sinulid. Ngem idi narbek ti Komunismo ken nasinasina ti Soviet Union, kasla nagpukawen ti pangta ti nuklear a holocaust. Ad-addan a nabang-aran ti lubong.
Adda sabali pay a kangrunaan a rason no apay a minatmatan dagiti tattao ti masanguanan buyogen ti panagtalek, ken no apay nga adu ti kasta pay laeng ti ar-aramidenda. Iti uppat a dekada, ti panagrinnibal ti Daya ken Laud ti namagbalin iti United Nations kas lugar a pagdedebatean. Ngem ti panagpatingga ti Cold War ti nangwayawaya iti UN tapno aramidenna ti naituding nga aramidenna—itrabaho ti pannakagun-od ti sangalubongan a talna ken talged.
Kadagiti kallabes a tawen, pinarang-ay ti UN dagiti panagreggetna a mangupay iti pannakigubat. Tangay nakabalan kadagiti tropa manipud kadagiti miembro a nasion, ad-adu a panagtignay agpaay iti talna ti nakipasetan ti United Nations iti 4 a tawen sakbay ti 1994 ngem iti napalabas nga 44 a tawen. Agarup 70,000 a personnel a sibilian ken militar ti nagserbi kadagiti 17 a panagtignay iti intero a lubong. Iti dua la a tawen, nasursurok ngem doble a $3.3 bilion ti gastos a mangtaginayon iti talna idi 1994.
Nabiit pay nga insurat ni Boutros Boutros-Ghali, ti secretary-general ti UN: “Addada pagilasinan a ti sistema ti ragup a seguridad a naipasdek idiay San Francisco gistay 50 a tawenen ti napalabas [manipud idi nabuangay ti UN] ti agkurkurri met laengen a kas nakairantaanna . . . Rumangrang-aytayo a mangragpat iti naballigi a sangalubongan a sistema.” Agpapan pay kadagitoy nga irarang-ay, sipapartak nga agkupkupas ti sirmata a baro a lubong nga urnos. Aniat’ napasamak a nangpakudrep kadagiti namnama agpaay iti lubong nga awanan gubat? Adda kadi rason a pamatian a maimatangantayton ti sangalubongan a talna? Usigen dagiti sumaganad nga artikulo dagitoy a saludsod.
[Picture Credit Lines iti panid 3]
Pakigubat nga eroplano: Retrato ti USAF
Dagiti paltog a panglaban kadagiti eroplano: Retrato ti U.S. National Archives