Panangmatmat iti Lubong
Umad-adu Dagiti Adda Problemada iti Isip
Impakdaar ti timpuyog dagiti eksperto iti salun-at ti lubong ti “nakadadanag nga iyaadu dagiti adda problemada iti isip kadagiti napanglaw a pagilian,” kuna ti pagiwarnak a First Call for Children. Napaneknekan dagiti managsirarak idiay Harvard Medical School ti kinaadu dagiti sakit ti isip a “maigapu iti gubat, didigra ti nakaparsuaan, pannakaabuso ken pannakapapatay ti babbai ken ubbing, ken ti panagbalbaliw dagiti kasasaad ti demograpia, politika ken ekonomia.” Mainayon pay, naammuan a mamitlo agingga iti maminlima a daras ti kaadu ti pannakatiltil ti panunot ken kissiw kadagiti nababa ti mateggedanda a kagimongan, ket ti panagpakamatay ti kangrunaan a pakatayan dagiti agtutubo. Sigun ken ni Dr. Arthur Kleinman, a nangidaulo iti timpuyog, masapul a maikkan ti salun-at ti isip iti sangalubongan nga atension. “Dagiti napanglaw ken nabaknang a pagilian ti agpadpada a napaay a mangikumit iti tiempo, enerhia ken kuarta a kasapulan tapno maisubli ken mataginayon ti salun-at ti isip,” kinunana.
Pagtutunosan
“Dagiti lider ti Russian Orthodox ken Muslim manipud iti uppat a kangrunaan a Muslim a republika ti dati a Soviet Union—ti Kazakhstan, Tajikistan, Turkmenistan, ken Uzbekistan—ti di ninamnama a napagtutunosanda nga agkaykaysa ti relihionda a manglapped kadagiti denominasion ken karkarna a narelihiosuan a grupo a mangim-impluensia iti sentral nga Asia,” kuna ti magasin a Christianity Today. Iti taripnongda idiay Tashkent, ti kabesera ti Uzbekistan, “inkari [dagiti lider ti relihion] nga agtutunosda a mangpasardeng iti impluensia dagiti ebanghelikal a Kristiano, Baptist, Mormon, ken Dagiti Saksi ni Jehova,” kuna ti report.
Di Panangikankano iti Panangitalimeng
Nasirpatan idiay pagitalimengan sadi Leicestershire, England, ti maysa a nalabaga ti tengngedna a phalarope, manmano a billit, ket nagbiahe amin a managpaliiw iti billit manipud intero a Britania tapno kitaen dayta. Ngem napabutnganda idi a ti nagdakkelan nga uppat ti sakana a pike ti nangalimon a namimpinsan iti migrante a billit. “Kaslattay maysa nga eksena dayta iti pelikula a Jaws,” kinuna ti maysa a twitcher, kas pangawag kadagiti managpaliiw iti billit. “Idi a kanito, aglanglangoy ti billit—iti simmaganad adda kellaat a nangalimon ken nagparsiak sa nagpukawen.” “Sumagmamano laeng a dutdot ti nabati a mangpaneknek a sinarungkaran ti karkarna a billit ti danum ti Leicestershire a pagitalimengan,” kinuna ti report ti Reuters.
“Di Rumbeng a Masensor ti Biblia”
Iti sidong daytoy a paulo, insennaay ti maysa nga editorial iti periodiko a The Weekend Australian “dagiti panagregget a mangipaulog manen ken mangbalbaliw iti paspaset ti Biblia tapno maibagay kadagiti moderno a kasapulan.” Nupay kaaduan kadagiti kabbaro a patarus “ti gapuanan dagiti eskolar, a nanggundaway iti baro a natakuatan a kadaanan a teksto ken historikal a panagsirarak,” namakdaar ti editorial maibusor “iti pannakaisukát ti trabaho a panagipatarus iti trabaho a panangipaulog.” Ti mapagsusupiatan isu dagiti pagannurotan para kadagiti klero ken mannursuro nga impablaak ti Council of Christians and Jews iti gandat a mangliklik iti aniaman nga ideya a kontra-Judio. Dagiti balikas a kas iti “dagiti Judio,” a nausar a mainaig iti pannakabista ken ipapatay ni Jesus, ti masukatánto a “sumagmamano nga umili ti Jerusalem,” ket ti balikas a “dagiti Fariseo,” iti “sumagmamano a lider ti relihion.” Innayon ti editorial: “Saan nga ebkas iti opinion dagiti dokumento ti Baro a Tulag. . . . Nalaka la a di maliklikan ti pannakariro kadagiti sasao ken ti panangbalbaliw kadagiti teksto ken makaituggod iti di mapagpiaran a pannakaiparang ti drama iti biag ni Kristo. Masapul a kanayon nga agtunos ti sosial a konteksto ti biagna iti tiempo a nagbiaganna.”
Panangliklik iti Didigra ti Klima
Imballaag ti Germany’s Scientific Advisory Board a sanguento ti klima ti daga ti didigra iti uneg ti 25 agingga iti 30 a tawen no awan a dagus ti panagtignay. “Kidkiddawen dagiti eksperto ti sangalubongan a pannakakissay iti maipugso a mangdaddadael iti klima a carbon dioxide (CO2) iti agarup 1 porsiento iti kada tawen,” ireport ti periodiko a Süddeutsche Zeitung. “Rumbeng a saan a mapalubosan a manglab-aw iti 0.2 degrees Celsius iti kada dekada ti kangato ti temperatura.” Dagiti kangrunaan a makagapu, nga agdagup iti 80 porsiento iti pannakadangran ti klima ti lubong, isu dagiti pagilian kadagiti industrialisado a lubong. Kas pagarigan, mangpataud ti umili iti Alemania iti promedio a 20 a daras nga ad-adu a carbon dioxide a kas iti umili ti India. Naikuna a ti pinataud ti tao a dadduma a kangrunaan a problema iti aglawlaw isut’ panagreggaay ti daga, kinakiddit ti danum ti tamnay, ken ti ibabassit dagiti kita ti mula ken ayup.
“Balbaliwan ti Pamilia”
Kuna ti periodiko ti Brazil nga O Estado de S. Paulo a kumarkaro ti pannakabaybay-a dagiti ubbing ken panangranggas kadakuada. Nupay mabalin a dagiti problema iti kagimongan ken ekonomia ti makagapu, saan laeng a mapaspasamak kadagiti napanglaw a sangakaarrubaan ti pannakamaltrato ti ubing. Sigun ken ni Lia Junqueira, ti coordinator ti Reference Center for Children and Adolescents, ‘awan ti aniaman a naggidiatan ti nabaknang ken napanglaw—malaksid kadagiti iskuater wenno agdedekket a balay, mangngegan ti amin ti sangit dagiti ubbing; idinto ta kadagiti mansion, lapdan dagiti pader ti uni dagiti sangit.’ Patien ni Paulo Victor Sapienza, director ti SOS Child, a ti panangpabileg kadagiti singgalut ti pamilia isut’ kasayaatan a pangparmek iti parikut. “Awan maaramidan ti panangikabil iti ubing iti maysa nga institusion nga awanan ayat wenno panangipateg,” kinunana. “Nasken ti tulong a mangbalbaliw iti pamilia tapno malak-aman dagiti annak ti panangipateg ken panagayat iti uneg ti pagtaengan.”
Ubbing a Naadikto iti Caffeine
Dagiti di atentibo, nakuti, nalaka a masinga, ken naalikuteg nga ubbing ti mabalin nga agsagsagaba gapu iti adu a caffeine a maipapaunegda, kuna ti Tufts University Diet & Nutrition Letter. Para iti 18 a kilo ti dagsenna nga ubing, “ti maysa a cola ken uray ti kagudua a tasa nga iced tea ti katupag ti tallo a tasa a kape” para iti maysa nga adulto. Tinukoy ti artikulo ti panagsirarak ni Mitchell Schare, propesor ti psychology idiay Hofstra University, a nangipakita nga “adu kadagiti sintoma ti adu a caffeine a maipauneg dagiti ubbing ti kaasping ti sintomas dagiti kasasaad a kas iti attention deficit/hyperactivity disorder.” “Sakbay a kunaenyo nga addaan iti kasta a problema ti nakuti wenno alikuteg nga anakyo,” kinuna pay ti artikulo, “nalabit a makasarakkayo iti solusion ti kinakutina babaen laeng ti panangkissay iti in-inumenna a cola ken tsa.”
Palagip Kadagiti Pagay-ayatda ti Ayup
Pagay-ayatyo kadi ti ayup? No kasta, mabalin ngarud a nadilpatanen ti mannakigayyem nga aso ti rupa wenno im-imayo. Nupay kasta, sigun ken ni Lane Graham, maysa a parasitologist idiay University of Manitoba, adda posibilidad a makaalakayo iti larval parasite wenno roundworm. “Nasaysayaat nga amang a diyo ipalubos nga umasideg unay ti ngiwat ti aso iti ngiwatyo,” ireport ti Winnipeg Free Press. Usaren dagiti aso ti dilada a pangdalus iti bagida; ket tangay ti dilada kayariganna ti washboard, adut’ madildilanda, agraman ti ibleng. Dagiti uken “nakarot’ mikrobio ti burborda,” kinuna ti periodiko. Nupay bassit ti posibilidad nga agsakitkayo, ti balakad ket, “bugguanyo ti im-ima ken rupayo, agraman im-ima ken rupa ti ubbing, kalpasan ti napaut a panangdilpadilpat ti aso, tapno natalged la ti kasasaad.”
Di Matungpal a Karkari
“Kas iti tunggal panagbalbaliw iti medisina sakbay dayta, nangrugi ti tay-ak ti gene therapy buyogen ti pananginanama iti narimat a masakbayan,” kuna ti magasin a Time. “Inkari dagiti managsirarak nga agasan dagiti natawid a sakit kas iti cystic fibrosis, muscular distrophy ken sickle-cell anemia, saan nga iti kadawyan a panagagas no di ket babaen iti magic ti genetic engineering, a mangikkat kadagiti adda depektona a gene babaen kadagiti normal a kaaspingda.” Ngem ita, nasurok a liman a tawen kalpasan a naaprobaran dagiti damo a natauan nga eksperimento ken babaen iti 600 a tattao a nailista iti 100 a klinikal a pannubok, awan positibo a resulta. “Kalpasan amin a pannubok ken amin a nalabor a pannakayanunsio, awan pay la ti nalawag a pammaneknek a nakaagasen ti gene therapy—wenno nakatulong la koma—iti uray maysa la a pasiente,” kuna ti Time. Kinapudnona, saan pay la nga ammo dagiti managsirarak ti kasayaatan a pamay-an a pangala kadagiti gene iti adda depektona a selula wenno no kasano a taginayonen ti immune system ti bagi a di ilaksid ida. “No awan pammaneknek nga epektiboda,” kuna ti geneticist ti University of Arizona a ni Robert Erickson, “ad-adda a mayaspingda dayta iti awan-samayna a sapsapo.”
Panangparmek Kadagiti Elk
“Idiay Sweden, kagudua iti amin nga aksidente iti kalsada a naireport iti polis iramanna ti pannakadungpar dagiti bulos nga ayup,” ireport ti New Scientist. Matay iti kada tawen ti 12 agingga iti 15 a taga Sweden kas resulta ti kasta a dinnungparan. Ti partikular a pakaseknan isu dagiti elk ti Europa, a dumakkel agingga iti 800 a kilo ken nakaisigudanda a di agbuteng kadagiti kotse. Iti kabangibangna a Finland, dagiti elk ti ‘maikadua a kangrunaan a pakaigapuan kadagiti aksidente iti kalsada, sumaruno iti arak,’ kuna ti Newsweek. Tapno makatulong a mangparmek iti problema, nangidaulo ti Saab, kompania ti kotse idiay Sweden, kadagiti pannubok iti dinnungparan a nangusar kadagiti peke nga elk, tapno masubok ti kinatalged dagiti kotseda. Ket nangilasin dagiti opisial idiay Finland iti $22 milion agpaay iti pannakaibangon dagiti underpass ti elk iti igid dagiti kanayon a pagtarayan ti lugan. ‘Mabangon dagiti usok tapno mabuya dagiti elk ti pungto ti usok, ket mamulaanto ti igidda kadagiti pagay-ayatda a mula,’ kuna ti Newsweek. “Iti tiempo ti panagpaaduda, saanda a kumita iti kannawan ken kannigid no bumallasiwda iti highway tapno kitaen no adda sumungad a kotse.”