Panangmatmat iti Lubong
Agpetision Dagiti Katoliko iti Papa
Idi arinunos ti 1995, nangaramid dagiti Aleman a Katoliko iti petision a mangkidkiddaw iti panagbalbaliw ti iglesia, kuna ti Süddeutsche Zeitung. Ti petision a pinirmaan ti agarup 1.6 a milion a tattao, ti nangkiddaw iti iglesia nga ipalubosnan a mangasawa dagiti padi, lukatannan ti kinapadi iti babbai, ken balbaliwannan ti takderna maipapan iti seksualidad ken panangkontrol iti panagpasngay. “Ti tao a talaga a direkta a pakikomunikaranmi isu ti papa,” inlawlawag ni Christian Weisner, ti nangilungalong iti petision. Kinuna ti periodiko a ni Karl Lehmann, chairman ti German Bishops Conference, ti addaan iti napinget a panagmadi iti petision, a kunkunana a mangituggodto dayta iti panagsisina iti dasig dagiti konserbatibo ken repormista a Katoliko. Nupay kasta, nagbiahe ni Lehmann idiay Vatican ken imparangna dagiti resulta ti petision iti papa.
Nainayon ti “Leap Second” iti 1995
Ti panagrikus ti daga, kasla saan nga isut’ mapagtalkan unay a pangkalkularan iti tiempo. Sigun iti The New York Times, adda pamay-an dagiti sientista nga ad-adda nga umiso a pangkalkular iti tiempo—ti cesium atom. Iti pannakausarna kas ti mangpapaandar iti atomiko a relo, agdayyeg ti cesium atom iti eksakto a 9,192,631,770 a daras iti kada segundo. Iti daytoy a kapartak, ipagpannakkel ti atomiko a relo “ti kamali a kapartak a mapattapatta a maysa a segundo iti 370,000 a tawen.” No idilig, ti panagrikus ti daga agarup sangamilion a daras a saan unay nga umiso, a makagapu a masapul a mainayon ti maysa a “leap second” iti atomiko a relo. Ti sangalubongan a gunglo dagiti para ibaga iti oras ti nangikeddeng nga inayon ti kasta a “leap second” iti arinunos ti 1995. Daytoy ti nangipalubos iti “panagrikus ti planeta ken ti panagabante ti panawen” nga agtalinaed nga aggiddan. Ngem dagiti sientista ti saan a pulos a mapadayawan iti daytoy a takuat. Ngamin, “iti kababassitan a pamay-an, tuladen dagiti tignay ti sub-atomiko a partikulo ti relo ti naranga nga urnos ti sistema dagiti planeta,” kuna ti Times.
Ubbing ken Teknolohia
“Umad-adu nga ubbing ti makaammo a mangusar iti computer sakbay nga ammodan ti agbasa ken agsurat,” ipadamag ti The Globe and Mail ti Canada. Dadduma nga ubbing a saan pay a nakasursuro a magna wenno agsao ti mangus-usaren iti computer. Uray pay dagiti maladaga a saan pay a makatugaw a bukodda ti maisuro kadagiti teknolohikal a kinasigo bayat nga agtugtugawda iti saklot ti naganakda. Masansan a dagiti nagannak nga agtarigagay a nalaingto ti annakda idiay eskuelaan ti agapura a mangisuro kadagiti maladaga iti computer. Kanayonanna, nalabes ti pananganunsio ti adu a kompania iti software kadagiti produktoda kas katulongan iti panagsursuro dagiti ubbing. Nupay kasta, agduadua ti dadduma a nagannak iti pannakaipaganetget ti pannakausar dagiti makina iti pannakilangen, imbes a tattao, iti kasta a kasapa ti edad. Kinuna ti maysa nga ina: “Ditay mapataud ti personal a pannakirelasion kadagiti computer, wenno uray kaskasano diak patien a rumbeng nga aramidentayo.”
Nalaka a Solusion
Idiay Japan, immadu iti kallabes a tawtawen ti bilang dagiti bangkay ti tao a maitukon iti medikal a panagsirarak. Sigun iti The Daily Yomiuri, kuna ti Education Ministry a “maysa a bangkay ti kasapulan ti kada dua nga estudiante iti medisina ket [maysa] iti kada uppat nga estudiante iti kinadentista, a mangyeg iti bilang a 4,500 dagiti bangkay a kasapulan iti intero a pagilian iti kada tawen.” Ngem apay nga ad-adu a tattao ti mangitukon iti bagida ngem iti bilang dagiti bangkay nga aktual a kasapulan? Ti kinakirang ti daga a pakaitaneman ken ti kumapkapuy a singgalut iti pamilia ti nairaman kadagiti naibaga a rason.
Nasuroken a 500,000 ti Addaan AIDS Idiay Estados Unidos
Iti damo a gundaway, agingga idi Oktubre 31, 1995, nalab-awannan ti kagudua a milion ti dagup a bilang dagiti naipadamag nga addaan AIDS idiay Estados Unidos, kuna ti The Journal of the American Medical Association. Iti daytoy a bilang, 311,381—62 a porsiento—ti natayen iti sakit. Sabali pay a nakalkaldaang a kasasaad isut’ iyaadu latta ti AIDS babaen ti panagdenna ti agkasungani a sekso. Impamatmat ti magasin a manipud 1981 agingga iti 1987, 8 laeng a porsiento ti proporsion dagiti addaan iti AIDS kadagiti babbai, idinto ta manipud 1993 agingga iti 1995, immadu ti bilang iti 18 porsiento.
Dagiti Adikto iti On-Line
Ti nakayugalian a panagusar iti computer network babaen iti phone line ti nangirugi iti baro a saplit a maawagan “Internet Addiction Disorder.” Sigun iti New Scientist, “umad-adu kadagidiay agsagsagaba iti on-line a kapadana ti alkoholismo ti agpatpatulong kadagiti mangandingay ken mang-therapy a grupo tapno mangagas iti pakaigameranda.” Inrugin ni Dr. Ivan Goldberg, maysa a psychiatrist idiay New York, ti Internet Addiction Support Group tapno tulongan dagidiay a “makidangdangadang nga umikkat” iti information superhighway. Dagiti sintoma ti sakit iramanna ti “panangbusbos iti ad-adu a tiempo iti Internet tapno agpennek, ken agdarepdep wenno agarapaap maipapan iti Net.” Kuna ti magasin a nakaawaten ni Goldberg iti “nasurok a 20 a sungbat dagiti tattao nga agkuna a dinadael ti Net ti biagda.”
Ti Lawag ti Init Pasayaatenna ti Moral
Mangibunga iti “ad-adu a magapuanan” ken “manmano nga aldaw a masayang gapu iti panaglangan” ti panangipalubos iti ad-adu a natural a lawag iti maysa a pasdek, kuna ti The Wall Street Journal. Tangay sigud a nayam-ammo kas pamay-an a pangsalimetmet iti enerhia, ti panangdisenio iti pasdek a masilnagan iti init ti mangipaay iti adu a gunggona iti pannakapasayaat ti moral ti empleado. Kas pagarigan, idi nanglukat ti nagdakkelan a kompania a Lockheed Corporation iti baro nga opisina idiay Sunnyvale, California, ti diseniona nga episiente iti enerhia “ti nangkissay iti kagudua iti amin a magastos nga enerhia.” Ngem ti saan nga impagpagarup ti Lockheed isut’ kasta unay a panangtagiragsak dagiti empleado iti baro nga aglawlawda a “bimmabaan dagiti naglangan” iti 15 porsiento. Nadlaw met dagiti managtingi ti pagimbagan ti panangipalubos nga ad-adda a masilnagan iti init ti pasdek. Naammuan ti maysa a managlako a “nakaskasdaaw a nangatngato” ti nalakuan kadagiti tiendaan a mangusar iti natural a lawag imbes nga iti artipisial a lawag.
Lubong nga Agkasapulan iti Danum
Ipakdaar ni Ismail Serageldin, environment vice president ti World Bank a “maipapan iti danum ti pakaigapuan dagiti gubat iti sumaganad a siglo.” Sigun ken ni Serageldin, nakidditen ti danum ti 80 a pagilian a mamagpeggad iti salun-at ken ekonomia. Ngem saan a ti kinakiddit ti umdas a danum ditoy daga ti problema. “Lab-awan ti dagup a kantidad ti danum a tamnay iti Daga amin a mapanunot a kasapulan ti natauan a populasion,” kuna ti hydrologist a ni Robert Ambroggi. Kaaduan a krisis ti maigapu iti nakapuy a panangiwanwan iti pannakausar iti danum. Agsepen ti daga wenno agalingasaw ti kagudua iti danum a mausar iti irigasion. Agtedted ti suplay a danum iti siudad, manipud 30 agingga iti 50 a porsiento a danumda, ket no dadduma nasursurok pay. “Dumteng ti tiempo,” kuna ti The Economist, “inton ti danum masapul a maibilangen kas napateg a gameng, a kas iti lana, saanen a libre a kas iti angin.”
Pannaturog nga Awanan iti Ut-ot
Ti sumagmamano a nalaka a magun-odan nga agas iti ut-ot ti mabalin a mangpa-insomnia, kuna ti Tufts University Diet & Nutrition Letter. “Ti makagapu ket dadduma a nangina a brand ti pangep-ep iti ut-ot ti aglaon iti adu a caffeine, wenno nasursurok, ngem iti sangatasa a kape.” Ti caffeine—kalalainganna a pangpaganaygay—ti masansan a mainayon iti aspirin ken dadduma nga analgesic tapno mapabirtudda. Kinapudnona, dadduma a nalatak a brand ti aglaon agingga iti 130 a miligramo a caffeine agpaay iti dua-tableta a dosis. Daytat’ “ad-adu ngem ti 85 a miligramo a masarakan iti kalalainganna a tasa” ti kape. Isu nga isingasing ti pagiwarnak nga usigen ti etiketa ti pangep-ep iti ut-ot agpaay kadagiti “aktibo a ramen” tapno makita no naglaon iti caffeine.
“Time Bomb a TB”
Mangpappapatay iti 10,000 a tattao idiay India iti kada lawas dagiti baro a kita ti tuberculosis (TB) a napigsat’ resistensiada iti adu nga agas, kuna ti periodiko nga Indian Express. Sigun ken ni Kraig Klaudt iti World Health Organization, “agtugtugaw [ti India] iti time bomb a TB.” Iti sangalubongan, 1.75 bilion a tattao ti naakaran ti bakteria ti tuberculosis. Nagtataripnong ti grupo dagiti eksperto manipud 40 a pagilian iti gimong nga inesponsoran ti magasin iti medisina ti Britania a The Lancet, a saan a situtulok dagiti kompania ti agas a mangipondo iti kuarta a kasapulan iti pannakapartuat dagiti baro nga agas iti paglakuan agsipud ta rumsua ti kaaduan a kaso kadagiti nakurkurapay a pagilian.
Dagiti di Nadusa a Mannanakaw
Sigun iti 1994 nga estadistika, idiay Italia, “addaan iti 94-porsiento a gundaway dagidiay agtakaw a makalibas iti pannusa,” ket “addaan iti 80 porsiento a posibilidad a makalibas iti pannusa dagidiay agtakaw buyogen iti kinaranggas,” ipadamag ti Italiano a periodiko a La Repubblica. Nagtaud dagiti bilang kadagiti report a naawat dagiti ahensia a mangipapaalagad iti linteg. No mausig ti adu a mannanakaw a saan a maireport iti polisia, dakdakkel a porsiento dagiti krimen a di nadusa.
Agbalbaliw Dagiti Italiano a Pamilia
Sigun iti survey maipapan iti Italiano a pamilia, ireport ti La Repubblica nga ad-adu a di naasawaan a tattao ti agkabkabbalay ket ad-adu a pagassawaan ti agsinsina wenno agdibdiborsio. Iti kada tawen, agkallaysa ti agarup 18,000 a panagasawa a kadagitoy agarup maysa kadagiti assawa ti nangasawa manen. Masansan a mangpataud dagitoy a baro a panagasawa iti napadakkel a pamilia a pakairamanan dagiti annak iti napalabas a panagasawa. Daytoy nga uso, agraman ti iyaadu dagiti pamilia ti agsolsolo a nagannak, ti sipapardas ken kellaat a mamagbalbaliw iti estruktura ti tradisional nga Italiano a pamilia.