Panangmatmat iti Lubong
Awanan iti Caffeine a Binukel ti Kape
Natakuatan dagiti sientista iti Brazil ti baro a kita ti Coffea arabica—ti kalatakan a kita ti mula a kape—a dandani awanan iti caffeine, kuna ti Espaniol a periodiko nga El País. Daytoy a kape nga awanan iti caffeine ket maimulmula idiay Etiopia ken daytoy ti kapatgan a natakuatan para iti industria ti kape. Agarup 10 porsiento kadagiti umin-inum iti kape iti intero a lubong kaykayatda ti kape nga awanan iti caffeine, ket umad-adu ti bilangda. Ti kadawyan a binukel ti kape ket addaan iti caffeine nga agarup 12 miligramo iti tunggal gramo, ngem ti kabbaro a natakuatan ket addaan laeng iti 0.76 miligramo iti kada gramo. Kuna ti El País: “Nangina ti proseso a mangikkat iti caffeine ti kape, ken sigun kadagiti sientista, saan laeng a ti caffeine ti dadaelenna no di ket ti dadduma pay a napateg a ramen ti kape a mangted iti makaay-ayo nga ayamuom ken naimas a ramanna.” Isu a ti baro a mula a kape ikkatenna dagiti parikut iti panangikkat iti caffeine.
No Apay a Saan a Matnag Dagiti Lawwalawwa
“Impalgak dagiti sientista no apay a kumpet dagiti lawwalawwa kadagiti diding ken kisame,” kuna ti The Times ti London. Walo ti saka ti lawwalawwa. Amin a murdong ti sakana ket aduan iti babassit a muldot a tunggal maysa kadagitoy ti napnuan iti babbabassit pay a muldot a maawagan iti setules. Nakakapkapet ti murdong dagiti 624,000 a setules-na isu a kabaelanna nga awiten ti agarup 170 a daras a kadagsen ti bagina no kumpet iti diding wenno kisame. Dagiti managsirarak idiay Alemania ken Switzerland inadalda ti saka ti aglaglagto a lawwalawwa babaen ti panangusarda iti scanning electron microscope. Ipasimudaag ti natakuatanda a “mabalin ti agusar kadagiti umasping a pamay-an tapno makaaramid iti baro, ken nakapet a pigket a saan a maan-ano uray no mabasa,” inlawlawag ti The Times. Mainayon pay, kastoy ti kuna ti mangidadaulo iti panagsirarak, a ni Propesor Antonia Kesel: “Mapanunotmo met dagiti astronaut nga agisuot kadagiti kawes iti law-ang a makatulong kadakuada a dumket kadagiti diding ti lugan iti law-ang.”“
Panagkidnap Idiay Mexico
Kuna ti internasional nga edision ti The Miami Herald a patien ti maysa a kompania a mangas-asikaso iti seguridad a ti Mexico ti maikadua a kangatuan ti bilang ti makidkidnap iti Latin America. Sumaruno dayta iti Columbia. “Mapattapatta a 3,000 ti nakidnap [idi 2003].” Ngem adu pay a panagkidnap ti saan a naireport ta kaykayat dagiti pamilia ti biktima nga isuda laengen ti makisarita kadagiti nangkidnap. Saan met a naibilang ti maaw-awagan nga apagbiit a pannakakidnap, a ti biktima ket mapuersa a mangiruar iti kuarta iti ATM sa mapalubosan. Mapattapatta a di kumurang a 16 ti inaldaw a makidkidnap iti apagbiit idiay Siudad ti Mexico, ngem mabalin met nga agdagup dayta iti 80, kuna ti periodiko. Makapadanag ta umad-adu ken kumarkaro dagiti naranggas a panagkidnap, ket umad-adu a biktima ti mapappapatay—uray no nabayadanen ti subbot.
Kangatuan a Bilang Dagiti Addaan iti AIDS iti Maysa la a Tawen
Lima a milion ti naakaran iti virus ti AIDS idi 2003, “ti kangatuan pay laeng a bilang iti aniaman a tawen sipud idi nangrugi ti epidemia 20 a tawen ti napalabasen,” kuna ti The Wall Street Journal. “Iti laksid ti napinget a panangikagumaan a mangagas iti HIV kadagiti napanglaw a pagilian, agtultuloy nga umad-adu ti bilang dagiti tattao a maak-akaran iti virus ti AIDS ken kada tawen minilion ti matmatay.” Sigun iti impormasion nga impablaak ti maysa a programa maipapan iti AIDS nga inisponsoran ti United Nations ken dadduma pay a grupo, agarup tallo a milion ti natay gapu iti AIDS iti kada tawen ken nasurok a 20 a milion ti natayen sipud idi damo a natakuatan daytoy a sakit idi 1981. Iti nabiit pay, pinattapatta ti ahensia ti UN a 38 milion ti addaan iti HIV. Ti paset ti Africa nga abagatan ti Sahara Desert ti kangrunaan a maap-apektaran ta 25 a milion ti addaan iti HIV, sa sarunuen ti Makin-abagatan ken Abagatan a daya nga Asia nga addaan iti 6.5 a milion. “Iti intero a lubong, dandani kagudua kadagiti kabbaro a naakaran iti HIV ket agtawen iti 15 agingga iti 24,” kuna ti pagiwarnak.
Nakudrep ti Panagkitada nga Ubbing
“Ti turog ket maibilang itan kas panangsayang iti tiempo,” kuna ti Espaniol a periodiko nga ABC. “Uray dagiti ubbing ket bumasbassiten ti oras ti pannaturogda ngem iti kasapulan tapno nasaysayaat ti itatanor ti isip ken bagida.” Sigun iti Sleep Unit of Dexeus Hospital idiay Barcelona, ti kurang a turog dagiti ubbing ket mangituggod iti panagsikor, kinaalipunget, panagkapuy ti utek, panagleddaang, ken pannakatiltil. Kuna dagiti eksperto a ti panagusar kadagiti computer, cell phone, panagbuya iti telebision, ken panagay-ayam kadagiti video sakbay ti pannaturog ti makagapu no apay nga adu nga ubbing ti makurkurangan iti turog. Dagitoy nga alikamen saanna laeng nga agawen ti oras ti pannaturog ti maysa a tao no di ket dadaelenna pay ti inana a kasapulan tapno makaturog. “Ammo ti amin nga ubbing a makadangran ti agsigarilio, ngem awan ti mangibagbaga kadakuada a kasapulan ti umdas a turog,” kuna ti sikologo a ni Victoria de la Fuente. “No ditay agtignay, maaddaandanto iti insomnia inton adultodan.”
Limitado a Katayag Dagiti Kayo
“Dagiti kayo a redwood ti katayagan kadagiti amin a sibibiag a banag ditoy Daga, ngem limitado ti katayagda uray kasano ti kasayaat ti kasasaad ti aglawlawda,” kuna ti periodiko a Las Vegas Review-Journal. Iti panangadal iti agdama a katayagan a kayo (110 metro, agarup kangato ti patakder a 30 ti kadsaaranna) ken ti uppat a dadduma pay a redwood ipakitana nga agarup 130 metro laeng ti katayag a madanon ti redwood. Bayat a sumngaw ti agneb manipud iti bulong, masapul a masagepsep ti danum manipud kadagiti ramut sa maipan iti tuktok ti kayo iti laksid ti kaadda ti grabidad. Pattapattaen dagiti managsirarak a mabalin nga umabut daytoy a proseso iti 24 nga aldaw. Bayat a masagepsep ti danum manipud kadagiti tubo a maawagan iti xylem vessels, dumagsen ti danum agingga a saanen a makadanon iti tuktok ti kayo, isu a sumardengen ti panagtayagna. Ti katayagan a kayo a nairekord ket ti Douglas fir, a dimmanon iti agarup 126 metro.
Cell Phone a Naglaon iti Kararag Dagiti Muslim
Ti baro a cell phone a nairanta para kadagiti Muslim ket adda itan kadagiti pagtagilakuan. Sigun iti periodiko idiay Alemania a Die Zeit, saan laeng a ti intero a Koran ti linaon ti cell phone no di ket nakaprograma met a mangawis kadagiti matalek nga agkararag iti lima a daras iti inaldaw. Ibagana pay no pakasarakan iti Mecca manipud iti nasurok a 5,000 a siudad iti intero a lubong. Makita iti cell phone ti Gregorian a kalendario wenno ti Islamic Hijri a kalendario. Nupay nakanginngina daytoy a cell phone, pagpannakkel met a gatangen ti maysa kadagiti kangrunaan a sentro ti pagdaydayawan dagiti Muslim.
Sumipsipnget ti Daga
“Natakuatan dagiti sientista a kumudkudrep ti lawag ti init a dumandanon iti rabaw ti daga kadagiti kallabes a tawen,” kuna ti Scientific American. “Saan a gapu ta kumudkudrep ti init; no di ket gapu ta mabangbangenan daytoy iti ulep, polusion iti angin, ken aerosol.” Sipud idi arinunos ti dekada 1950 agingga iti rugrugi ti dekada 1990, ginasut nga instrumento ti nakairekord iti 10 porsiento a kimmudrepan ti lawag ti init a dumandanon iti daga. Dakdakkel pay ti kimmudrepanna iti Asia, Europa, ken Estados Unidos. Idiay Hong Kong kas pagarigan, napadasanda ti 37 porsiento a panagkudrep ti lawag ti init. Umanamong dagiti sientista a saanda pay a maawatan a naan-anay daytoy a banag.