Aniat’ Maaramidan Tapno Maispal Dagiti Baknad ti Korales?
ADU a sientista iti intero a lubong ti mamati a bumarbara ti daga ken agtultuloyto a kumaro bayat a rumangrang-ay ti industria dagiti napanglaw a pagilian. Agarup tallo a bilion a metriko tonelada a carbon dioxide (C02) ti maipugpugso iti kada tawen iti sangalubongan nga atmospera babaen ti pananguram kadagiti fuel, kas iti karbon, krudo, ken kayo, a para iti enerhia, ken babaen iti panaguma. Sigun iti sumagmamano a sientista, ti maaw-awagan a panagbara ti daga, a resulta ti pannakauram dagiti fuel a gas, ti mamagpeggad a mangpabara iti atmospera iti 3 agingga iti 8 degrees Fahrenheit inton ngalay ti sumaganad a siglo. Daytoy nga ibabara ti makadadaelto kadagiti korales ken kadagiti baknad.
Ngem ti ipapatay dagiti baknad ti korales ti makadangranto met iti biag ti tattao ken ti daga. Kinuna ti magasin a Natural History: “Dagiti baknad ti korales, nupay kasta, ti kangrunaan iti kasasaad a panagbara ti daga ket mabalin a kas iti kinapateg dagiti napuskol a kabakiran iti tropiko a mangkissay kadagiti gas a mangpabara iti daga. Bayat nga idepositoda ti calcium carbonate kadagiti iskeletonda, ik-ikkaten dagiti korales ti adu a naurnong a C02 kadagiti taaw. No awan ti zooxanthellae [ti simbiotiko nga algae nga agnanaed iti korales], makissayan unay ti kaadu ti carbon dioxide a balbaliwan dagiti korales. Nakalkaldaang ta ti panangdangran iti daytoy nga ecosystem iti uneg ti baybay ti mangpapartak iti mismo a proseso a mangdagdag iti ipapatayna.”
Patien ti sumagmamano a sientista a ti dadduma a gas a naipugso babaen iti pannakauram ti mangnayon iti panagbara ti daga. Ti nitrous oxide ti maysa, ket ti chlorofluorocarbons (CFCs) ti sabali pay. Kinapudnona, tunggal molekula ti CFC ti 20,000 a daras ti kinaepisientena ngem ti panangsarapana iti bara ti maysa a molekula ti CO2. Ti CFCs ti napuntiria payen a kangrunaan a makagapu ti iyiingpis ti ozone layer, a mangsalsalaknib iti biag iti daga manipud iti makadangran a silnag nga ultraviolet. Ti ozone iti North Pole ken iti South Pole ti immingpis unayen a pakaabutanna. Dakdakes manen a damag dayta para kadagiti korales. Dagiti eksperimento a mangisarang kadagiti babassit a baknad ti korales a datin nga ap-apektaran ti nabara a danum agingga iti bassi-bassit nga iyaadu ti lawag nga ultraviolet ti mangpakaro iti ipupuraw. Maldaangan a kinuna ti magasin a Scientific American: “Uray pay no agsardeng itan dagiti maipugso a chlorofluorocarbon, agtultuloy dagiti kemikal a reaksion a pakaigapuan iti pannakadadael ti ozone ti stratosphere iti agarup maysa a siglo. Simple ti rason: agtalinaed dagiti compound iti kasta a kabayag iti atmospera ken agtultuloy nga agwaras iti stratosphere manipud iti nakaurnonganda a troposphere a mabayag pay kalpasan a nagsardengen ti pannakaipugsoda.”
Iti biang ti tattao, makapagtignay buyogen ti kinaresponsable ti tunggal maysa babaen ti saanda a panangrugit kadagiti taaw wenno lugar iti kosta iti basura wenno mangmulit a bambanag. No sarungkaram ti maysa a baknad, surotem dagiti instruksion a di sagiden wenno baddekan dagiti korales. Dika mangal-ala wenno gumatang kadagiti rekuerdo a korales. No agluganka iti bilog iti asideg dagiti baknad ti korales, iyetnagmo ti sinipete kadagiti nadarat a tukok wenno kadagiti tumtumpaw a pakaikab-itan nga ipaay dagiti autoridad iti baybay. Dimo kiraoden ti tukok babaen iti elise ti bilog. Dimo ibelleng iti taaw ti rugit ti bilog; mangsapulka kadagiti sangladan ken marina a mangawat iti dayta. Insurat ni Bill Causey, manedyer ti Looe Key National Marine Sanctuary (Florida, E.U.A.): “Nalabit a ti tao ti mangparpartuat iti problema a pakaigapuan iti di kinatimbeng. Masapul nga agbalintayo a nasiput iti dayta iti sangalubongan. No itultuloytayo a paaduen ti pannakaammo ti publiko maipapan iti agngangabit a pannakapukaw ti kangrunaan nga ecosystem, nalabit a mabalbaliwantayo ti kasasaad.”
Iti biang ti rehion, maipapaalagad ken maipapilit dagiti paglintegan a mangsalaknib kadagiti baknad ti korales. Idarum ti gobierno ti Florida dagiti makinkua kadagiti barko a mangdadael kadagiti baknadna. Nagmulta iti $6 milion dagiti makinkua ti pangkarga a barko a nangkiraod iti sumagmamano nga akre dagiti korales idi daytat’ naisadsad. Nausar ti sumagmamano a kuarta a mangisubli iti pagtaengan dagiti agbibiag iti baybay. Iti agdama, iti panangusarda kadagiti espesial a pigket, ikagkagumaan dagiti biologo a pagsusugponen manen ti korales a dinadael ti maysa a barko idi 1994. Napagmulta ti maysa pay a kompania iti $3.2 milion kas daños iti panangdadael ti maysa a pangkarga a barkona iti maysa a baknad idiay Florida. Dadduma a pagilian ti mangipatpatungpal metten kadagiti umasping a paglintegan. Dagiti nalatak a pagbatokan, a kas iti Cayman Islands iti Caribbean, ti addaan limitado a lugar a maipalubos ti panagbatok. Pinarnuay ti Australia ti Great Barrier Reef Marine Park-na a mangkontrol kadagiti aktibidad sadiay. Ngem kas naawatantayon, no ad-adu ti agbatok, ad-adu ti madangran kadagiti baknad.
Agdadanggayto Kadi Amin a Pagilian a Makikadua iti Dangadang?
Iti sangalubongan a tukad, ikonklusion dagiti madanagan a sientista ken papanguluen a saan laeng a maysa wenno grupo dagiti pagilian ti solusion. Agwaras ti polusion iti intero a lubong babaen kadagiti agrikrikus nga angin ken danum, a mangapektar unay kadagiti baknad. Awan autoridad ti saggaysa a nasion iti labes dagiti danum iti teritoriada. Maisadsadto kadagiti takdang dagiti mulit a naibasura iti ruar ti teritoriada a danum. Kasapulan ti nagkaykaysa a panagregget ken solusion ti sangatauan.
Sigurado nga adu a napasnek ken makabael a tattao iti lubong ti agtultuloyto a mangikagumaan a mangsalbar iti nakaskasdaaw a korales a gameng ti daga. Nalawag ken kasapulan unay ti sangalubongan a gobierno a mangisakit ken maseknan iti aglawlaw ti daga. Makaparagsak ta ti Namarsua a mismo ti mangalawto iti aglawlaw ti globo. Idi pinarsua ti Dios ti immuna a tattao, kinunana: “Iturayanda koma dagiti ikan [ken amin a sibibiag iti danum] iti taaw.” (Genesis 1:26) Tangay saan nga inabuso wenno rinarit ti Dios dagiti sibibiag iti danum, ti bilinna iti sangatauan kaipapananna la ketdi a rumbeng a taripatuen ti tao ti aglawlaw ti globo. Ipadto ti Biblia: “Adda baro a langlangit [nailangitan a Pagarian ti Dios] ken maysa a baro a daga nga ur-urayentayo sigun iti karina, ket kadagitoy nga agtaeng ti kinalinteg.” (2 Pedro 3:13) Iti asidegen a masakbayan, dayta a nailangitan a gobierno ti naan-anay a mangdalusto iti daytoy namulitan a daga, agraman dagiti taawna. Iti kasta, naan-anay a maaywanan ken matagiragsakto dagiti umili ti Pagarian ti Dios ti nagpipintas a taaw ken dagiti sibibiag nga agindeg iti danumna.
[Dagiti ladawan iti panid 18]
Aglawlaw: Nagpintas a baknad ti korales iti Taaw Pacifico, nga asideg iti Fiji
Basbassit a retrato: 1. Asideg a pannakaretrato iti uneg ti danum ti clown fish, 2. korales a kasla lamisaan, 3. cleaning shrimp iti rabaw ti korales
[Credit Line]
Aglawlaw ti panid 18: Fiji Visitors Bureau