Panagwengweng ti Lapayag​—Uni nga An-anusan?

DA Beethoven, ti Aleman a mannurat a ni Goethe, ken ti Italiano nga iskultor a ni Michelangelo​—mabalin nga aminda ti addaan idi iti kasta. Mabalin a daytat’ pagaammo met dagiti nagkauna nga Egipcio, agparang a tinukoyda ti sakit kas “nakulam a lapayag.” Ita, maawagan dayta a panagwengweng ti lapayag, ket napattapatta a 15 porsiento iti populasion ti Makinlaud a lubong ti masansan wenno kanayon nga addaan iti dayta. Agarup 5 a tao iti kada 1,000 ti nakarot’ pannakaapektarda.

Ania ngamin aya daytoy a makapasuron a sakit? Ti sao a “panagwengweng” nagtaud iti Latin a tinnire, “kalangiking,” ken nadeskribir kas “uni kadagiti lapayag a saan a pinataud ti aniaman a makinruar a banag.” Sigun iti The Merck Manual of Diagnosis and Therapy, mabalin a daytat’ “panagwengweng, panagkalangiking, panagungor, panagsagitsit, wenno mabalin a ramanenna dagiti nakomkomplikado nga uni nga agduduma kabayatan ti tiempo. Mabalin nga agsardesardeng, agtultuloy, wenno agkarasekken.” Ti kapigsa daytoy nga uni mangrugi iti saan unay a mangngegan agingga iti makariribuk a kinapigsa. Ket dayta ti uni a saan a mapasardeng dagiti agsagsagaba. Ti patinayon nga uni ti mangpartuat ngarud iti agkakanat a pagdaksan: pannakariribuk ti emosion, problema iti pannaturog, ut-ot, rigat nga agipamaysa, bannog, problema iti komunikasion, ken panagleddaang.

Aniat’ Pakaigapuan ti Sakit?

Kalpasan ti panangrugi ti panagwengweng ti lapayag, mabalin a madandanagan ti agsagsagaba a mangpanunot no aniat’ problema. Mabalin a pagamkanna a nagpadaran sa ketdi ti utekna, wenno adda depekto ti panunotna, wenno addaan iti tumor. Naimbag ta manmano a patauden iti grabe a sakit ti panagwengweng ti lapayag. Nagwengweng ti lapayag ti dadduma kalpasan ti pannakadangran ti uloda. Sa kinuna ni Propesor Alf Axelsson, ti Göteborg, Sweden, managsirarak ken eksperto maipapan iti panagwengweng ti lapayag, iti Agringkayo!: “Dadduma a droga, kas iti adu a matomar nga aspirin, ti mangpawengweng iti lapayag kas temporario a pagdaksanna.”

Ngem kas pangkaaduan, ti panagwengweng ti lapayag ti resulta ti sakit iti lapayag. Inlawlawag ni Professor Axelsson: “Ti problema kadawyan nga iti paset ti inner ear a maawagan cochlea, nga addaan iti 15,000 wenno mikroskopiko a pangrikna a selula a buok. No nadangran ti dadduma kadakuada, makayallatiw ken makaawatda iti di natimbeng nga ayus dagiti signal ti nerbio. Madlaw daytoy ti agsagsagaba kas uni.”

Ti pakaigapuan ti kasta a pannakadangran ti lapayag? Sigun ken ni Professor Axelsson, maysa a pakaigapuan ti panagwengweng isut’ pannakaisarang kadagiti napigsa nga uni. Dagidiay nga agus-usar iti stereo headphones, kas pagarigan, masansan a dangdangranda ti bagida babaen ti panagpatokarda iti musika iti nakapigpigsa a decibel. Panagwengweng ti lapayag ti maysa a posible a resultana.

Siempre, nasayaat no kanayon a lagipen ti komento ni Richard Hallam iti librona a Living With Tinnitus: “Ti bagi ket saan a naan-anay a naulimek a lugar ket ngarud normal ti sumagmamano a tukad ti ‘panagwengweng ti lapayag.’ Dagiti uni ti agresulta kadagiti mekanikal a panagtignay ti masel, tultulang, dara ken angin. . . . Maipagarup a kadagiti inaldaw a kasasaad, dagitoy nga uni iti aglikmut ti kasla lingdan dagiti napigpigsa nga uni ti aglawlaw​—wenno saanda la a mangngegan.” Ti panangbasa itoy nga artikulo ti mabalin nga ad-adda a mangipakaammo kadakayo kadagidiay nga uni iti aglikmut. Nupay kasta, saanda a problema iti kaaduan a tattao.

Kasano a Maagasan?

Kasanon no naapektarankayo unay iti daytoy a sakit? Ti umuna a rumbeng nga aramidenyo isut’ panagpadoktor. Tulongannakayo a mangammo no adda maagasan a sakit a pakaigapuan dagiti sintomasyo. Nakalkaldaang ta iti kaaduan a kasasaad, awan agas para iti uni. Ngem adda sumagmamano a banag a maaramidan tapno matulongannakayo nga aganus.

◼ Operasion: Kuna ti broshur a Tinnitus, nga impablaak ti The British Tinnitus Association: “No dadduma ti panagwengweng ti lapayag ket maigapu iti sakit iti middle ear, ken pasaray a gapu iti abnormal nga urat wenno masel iti uneg wenno iti asideg ti lapayag. Kadagitoy a manmano a kasasaad, adda posibilidad a naan-anay a mapasardeng ti panagwengweng ti lapayag babaen iti operasion.”

◼ Panagagas: No marigatan ti agsagsagaba a maturog wenno agsagsagaba iti panagdanag, tension, wenno panagleddaang, mabalin a mangireseta ti doktor kadagiti pangpakalma wenno kontra-leddaang tapno mapalag-anan dagitoy a sintoma.

◼ Dagiti Hearing Aid ken “Masker”: No medio mapukaw ti panagdengngeg, dakkel ti maitulong ti hearing aid. Adda met alikamen a maawagan masker, a kaslattay hearing aid ti itsurana. Mangpataud iti uni ti aglikmut a mangikagumaan a mangapput kadagiti uni ti panagwengweng ti lapayag. Ngem no dadduma, mabalin nga addaan iti umasping nga epekto ti panagpatokar iti radio wenno panangpaandar iti bentilador.

◼ Dadduma a Panangagas: Kinuna ni Professor Axelsson iti Agriingkayo!: “Mabalin a mapaneknekan a makatulong ti hyperbaric oxygen therapy para iti dadduma a pasiente. Iraman daytoy ti panangikabil iti agsagsagaba iti pressure chamber, a sadiay maipasidong iti bin-ig nga oksihena. Daytoy ti mangpasayaat iti iyiimbag ti inner ear.” Ket tangay para iti sumagmamano a pasiente kasla kumarkaro dagiti sintoma ti panagwengweng ti lapayag no mataranta wenno madanaganda, insingasing ti dadduma a doktor ti nadumaduma a pamay-an ti panagsanay nga agrelaks.a Nupay kasta, mabalin a makatulong ti panagsursuro nga agrelaks ken ti kanayon a panangliklik iti panagpulkok ti bagi ken panunot no mabalin.

Pananganus iti Sakit

Kaskasdi nga awan pay laeng ti manamnama nga agpayso nga agas ti panagwengweng ti lapayag. Isu a ti panagwengweng ti lapayag ket maysa nga uni a mabalin a kasapulan a sursuruenyo nga anusan. Kuna ti libro a Living With Tinnitus: “Siak ken dagiti katrabahuak ti mamati unay itan a ti normal a reaksion iti panagwengweng ti lapayag isut’ in-inut a panangparang-ay iti kinamanagpanuynoy.”

Wen, masursuruanyo ti utekyo a di mangikankano iti uni, a matmatan dayta kas banag a di rumbeng a pakadukotan. Agnanaedkayo kadi iti naariwawa a sangakaarrubaan? Wenno papaandarenyo ti bentilador wenno air conditioner? No damo, mabalin a pakasuronanyo dagidiay nga uni, ngem inton agangay basta diyo idan ikankano. Kinapudnona, mabalin a masursuroyo payen ti maturog agpapan pay kadagidiay nga uni! Umasping iti dayta, masursuroyo a di unay ikankano ti panagwengweng ti lapayagyo.

Ti panagwengweng ti lapayag ti maysa kadagiti adu a sakit a masapul nga ibturan agingga a dumteng ti sumungsungaden a baro a lubong ti Dios a sadiay “ti agtaeng dinanto kunaen: ‘Masakitak.’” (Isaias 33:24) Kabayatanna, mabalin a makapaupay a problema ti panagwengweng ti lapayag, ngem saan koma a daytat’ mangdadael wenno mangrimbaw iti biagyo. Namnamaenyo a daytoy ti uni a masursuroyo nga anusan!

[Footnote]

[Ladawan iti panid 26]

Ti panangeksamen ti maysa a kualipikado a doktor ti mabalin nga umuna nga addang iti panagsursuro a manganus iti panagwengweng ti lapayag