Arimbangaw​—No Aniat’ Maaramidam iti Dayta

ITI ngudo ti makabannog nga aldaw, narnekanka a naturog. Kellaat a nariingka iti panagtaul dagiti aso ti kaarruba. Nagbalikidka iti kamam ken inanamaem a sumardengen ti makaparurod nga arimbangaw. Ngem nagtultuloy. Kankanayon a nagtaul dagiti aso. Gapu iti rurodmo, a masimron ta alimbasagenka, ken nakariingen, pampanunotem no kasano a maibturan dagiti kaarrubam ti kasta nga arimbangaw.

Nagduduma unay ti panangandur dagiti tattao iti arimbangaw. Dagiti empleado ti eropuerto nga agindeg iti asideg ti runway saanda unay a maisturbo iti ungor ti eroplano ngem dagidiay awan pakainaigan ti trabahoda kadagiti eroplano. Ti agtagibalay nga agusar iti de koriente a food processor ad-adda a maanduranna ti uni dayta ngem ti tao nga adda iti sumaganad a kuarto nga agbasbasa iti libro wenno agbuybuya iti TV.

Ania ti Kinaarimbangaw?

Nagduduma ti panangdepinar dagiti pagilian iti kinaarimbangaw. Idiay Mexico, ti arimbangaw ket “aniaman a di makaay-ayo nga uni a pakadangran wenno pakaranggasan ti tattao.” Ibilang ti New Zealand ti arimbangaw a nalabes no dayta ket “di nainkalintegan a mangisturbo iti talna, gin-awa ken nam-ay ti asinoman a tao.”

Dua a nalatak a sientipiko, da Alexander Graham Bell, ti nangimbento iti telepono, ken ni Heinrich Hertz, Aleman a pisiko, agrukrukodda iti uni. Ti bel, wenno kadawyanen a maawagan decibel (kakapullo ti maysa a bel), rukodenna ti kapigsa, ngem ti hertz rukodenna ti kasinggit, wenno kapartak, ti uni. No marukod ti arimbangaw, kaaduanna a ti matuktukoy ket ti kapigsa (decibel) ti uni.a

Ngem siasino ti mangikeddeng no kasano kaadu a panangdangran ti patauden ti uni? Sika a dumdumngeg! “Ta ti lapayag ti tao agtalinaed a kasayaatan a mangilasin iti makadangran nga arimbangaw,” kuna ti The Independent iti London.

Dagiti Epekto ti Arimbangaw

Tangay ti lapayag ti “kasayaatan a mangilasin” iti arimbangaw, nalawag a dayta ti organo nga ad-adda a madangran iti dayta. Ti pannakadadael dagiti sensitibo a selula ti nerbio ti makin-uneg a lapayagmo parnuayenna ti manayon a dika pannakangngeg. Pudno nga agduduma ti panangibtur dagiti tattao kadagiti napigsa nga uni. Ngem ti kankanayon a pannakaisarang kadagiti uni a napigpigsa ngem 80 agingga iti 90 decibel agbanag iti in-inut a panagtuleng. Kinapudnona, no napigpigsa ti arimbangaw, basbassitton ti tiempo a mabalin a busbosem nga inaldaw iti dayta nga aglawlaw sakbay a maperdi ti panagdengngegmo.

Ipadamag ti magasin a New Scientist nga adu a personal nga stereo a nailako idiay Francia ti addaan iti kapigsa a 113 decibel. Iti panangibagana iti maysa a panagadal, kinunana a ti “musika a rock a matokar a nakapigpigsa iti maysa nga oras iti personal pagtokaran a compact disc kaaduanna lab-awanna ti 100 decibel ket madanonna ti kapigsaan a 127 decibel.” Nakarkaro pay ti epekto ti arimbangaw a patauden dagiti konsierto ti kumakanta. Natakkuatan ti maysa nga imbestigador dagiti tattao a nagaaripuno iti asideg dagiti nagtutuon a trompa a kasla awan puotdan. “Agkiamkiam ti panagkitak, a kasla sumsumngaw ti uni ti bajo iti bagik,” kunana, “ket matitilengak iti uni.”

Ania dagiti mabalin nga epekto ti arimbangaw kenka? Kuna ti maysa nga autoridad: “Ti kanayon a kalalainganna agingga iti nakaro nga arimbangaw parnuayenna ti rigat, pannakabannog, ken kinamanagpudpudot.” “Ti pannakariro iti arimbangaw saanna laeng nga ikkaten ti rag-o iti panagbiag, paksuyanna ti tao iti pisikal ken emosional,” kuna ni Propesor Gerald Fleischer, iti University of Giessen, Alemania. No mainayon ti aridenggan kadagiti dadduma a makariribuk a kasasaad, sigun ken Propesor Makis Tsapogas, pataudenna ti panagleddaang agraman dagiti sakit ti lalaem.

Ti naynay a pannakangngeg iti arimbangaw apektaranna ti personalidadmo. Idi sinaludsodan dagiti Britano a managsirarak ti gobierno dagiti biktima ti kinaarimbangaw no ania ti riknada kadagidiay naarimbangaw, nakarurodda, kayatda ti agibales, ken uray pay pumatay. Iti kasumbangirna, dagiti naarimbangaw kanayon nga agresiboda no kanayon a maireklamoda. “Ti arimbangaw kissayanna ti pannakaseknan dagiti tattao iti sabsabali ken pataudenna ti kinaagresibo ken panagginnura,” kuna ti maysa a mangikamkampania iti panangbusor iti arimbangaw.

Kaaduan a nagsagaban iti kinaarimbangaw mabigbigda nga in-inut a dida maibturan ti pannakaisturbo. Iyebkasda ti panangmatmat ti maysa a babai a kanayon nga agpatokar dagiti naarimbangaw a kaarrubana iti nalaaw a musika: “No mapilitka a dumngeg iti dika kayat, madangranka. . . . Uray no simmardengen ti arimbangaw, ammomi a mangruginto manen.”

Awan kadi, ngarud aya, ti pamay-an a mangtaming iti kinaaridenggan?

Ti Maaramidam

Gapu ta nasaknap unayen ti arimbangaw, saan a mabigbig ti adu a tattao no makaisturboda kadagiti sabsabali. No pagaammoda, awan duadua nga isardeng ti dadduma ti makaparurod nga aramid. Daytoy ti makagapu nga epektibo ti nainggayyeman a solusion para iti naarimbangaw a kaarruba. Nakaunget ti maysa a tao iti agpayso a reklamo ti kaarrubana nga isu ket naarimbangaw. Kinunana: “Impagarupko a kasaritadak a mismo no marurodda iti arimbangaw.” Maysa nga ina a nangangay iti maysa a padaya para kadagiti agtutubo ti nasdaaw idi immay nagimbestigar ti maysa nga opisial gapu iti reklamo nga arimbangaw. “Kayatko koma a nagtuktok dagiti nagreklamo iti ruanganko ket imbagada kaniak a saanda a maragsakan,” kinunana. Awan duadua ngarud, a ti maysa a Britano nga opisial ti salun-at iti aglawlaw nasdaaw a makatakkuat a 80 porsiento kadagidiay agrekreklamo iti kinaarimbangaw ti kaarruba ti pulos a di nangibagbaga kadagiti kaarrubada a saanda koma a naarimbangaw.

Ti panagkedked dagiti tao a makisarita kadagiti naarimbangaw a kaarruba ipamatmatna ti kurang a panagraem. ‘No kayatko ti agpatokar iti musikak, agpatokarak. Kalintegak dayta!’ kasta ti kanayon nga inanamaenda a sungbat. Maamakda a ti naasi a singasing a pakapsuten ti uni ket agbanag iti panagsupiat no ibaga ti naarimbangaw a kaarruba a mannakibiangda. Anian a nakalkaldaang a pannakailadawan daytoy agdama-aldaw a kagimongan! Anian ti pannakayaspingna iti sao ti Biblia a kadagitoy “napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan,” ti kaaduan a tattao ket ‘managayatdanto iti bagbagida, natangsit, narungsot, ken natangken ti uloda’!​—2 Timoteo 3:1-4.

Adut’ maaramidan ti pamay-an ti iyaadani ti biktima. Impaay ti magasin a Woman’s Weekly ti sumaganad nga agsasaganad nga eksena ti panangtaming iti kasasaad kalpasan ti makaupay nga agresibo a reklamo: “Iti nainggayyeman ken mannakaawat a pamay-an, mabalin nga ibaga ti nagreklamo: ‘Kitaem, ladingitek​—ta nakapungtotak ngem marigatanak unayen idi diak makaturog’ ket nalabit isu laeng ti kasapulan tapno makigayyem [ti mangikaluya ti bagida a kaarruba].” Nalabit siraragsakda a mangiyadayo iti amplifier-da iti diding a baetyo ken pakapsuten ti unina.

Kinapudnona, makagunggona ti panangtaginayon iti nasayaat a relasion kadagiti kaarrubam. Dadduma a lokal nga autoridad ti gobierno ti mangipaay iti serbisio a mamagkapia kadagiti agsupiat nga agkaarruba. Gapu iti nakaro a pannakarurod a ginargari ti reklamo, ti panangayab iti mangipaalagad ti linteg mamatmatan koma a kas “maudi unayen a pamuspusan.”

No inanamaem ti umakar iti baro a pagtaengan, nainsiriban no sukimatem dagiti posible a pagtaudan ti arimbangaw sakbay nga aramidem ti kontrata. Irekomendar dagiti ahente ti real-estate a bisitaem ti pagtaengamto iti nadumaduma nga oras ti aldaw tapno maammuam no adda arimbangaw. Mabalin nga agimtuodka maipapan iti kapaliiwan dagiti kaarruba. No addanto parikutmo kalpasan ti iyaakarmo iti baro a pagtaengam, padasem a risuten ida iti nainggayyeman a pamay-an. Kaaduanna ti panangidarum pakaruenna laeng ti panagbinnusor.

Ngem no ngay agindegka iti naarimbangaw a sangakaarrubaan ket dika kabaelan ti umakar iti sabali a lugar? Ibturam kadi lattan nga agnanayon? Saan.

No Kasano a Masalaknibanka iti Aridenggan

Ammuem no ania ti maaramidam tapno saan a mangngeg ti arimbangaw nga aggapu iti ruar ti pagtaengam. Sukimatem dagiti diding wenno suelo no adda abut a mabalin a sullatan. Kitaem a nangnangruna dagiti lugar a pagisaksakan ti koriente. Natalgedda kadi?

Masansan a ti arimbangaw sumrek iti pagtaengan babaen kadagiti ruangan ken tawa. Ti panangdoble iti sarming ti tawa (double glazing) makatulong a mangkissay iti arimbangaw. Uray ti panangikabil iti naingpis a foam iti hamba ti rikep ti ruangan ipasiguradona ti nagsayaat a pannakairikep ti ruangan. Nalabit ti panangaramid iti beranda ken panangikabil iti maikadua a ruangan kissayanna ti mangngeg iti salasyo a makaisturbo nga ungor ti trapiko.

Nupay kumarkaro ti ungor ti trapiko, kankanayon a mangpatpataud dagiti agar-aramid ti kotse kadagiti material ken pamay-an a mangpabassit iti ungor iti uneg ti luganyo. Ti naul-ulimek a dalig ti lugan makatulong met. Iti adu a pagilian dagiti eksperimento iti nadumaduma a kita ti rabaw ti kalsada pinataudna dagiti produkto a “whisper concrete,” a dadduma a pannakasementona ket narusanger laeng ket saan unay a dumket ti dalig iti kalsada. Ti pannakausar ti kastoy a rabaw ti kalsada kissayanna ti ungor iti dua a decibel para kadagiti nalag-an a lugan ken maysa a decibel para kadagiti nadagsen a trak. Nupay bassit laeng a banag daytoy, ti naksay a tallo a decibel a promedio ket katupag ti naksay a kagudua ti ungor iti trapiko!

Mangdisenio itan dagiti agar-aramid ti kalsada kadagiti haywey a nailinged kadagiti tambak, tapno maksayan a naimbag ti ungor. Uray no awan ti lugar daytoy, dagiti naisangsangayan ti pannakadiseniona nga alad, kas daydiay adda iti makindaya a London a nalagalaga a saringit ti willow ken mulmula nga evergreen, salaknibanna iti makauma nga ungor dagiti agindeg iti asideg ti haywey.

Ti pananglapunos kadagiti makaisturbo nga uni iti maawagan white noise​—kas pagarigan, ti static wenno bumanerber nga angin​—mabalin a makatulong iti dadduma nga aglawlaw, kas kadagiti opisina.b Idiay Japan mailaklakon dagiti naulimek a piano. Imbes a matamaan ti kuerdas no italmeg ti teklado, patauden ti hammer ti elektroniko a circuit a mangpataud ti nota iti earphone ti agtoktokar.

Dagiti sientipiko nangbusbosdan iti adu nga oras a mangsirsirarak iti panangpataud iti awaganda a mangsumra iti arimbangaw. Kangrunaanna, daytoy ramanenna ti panangusar iti sabali pay a kita ti uni a mangpataud iti panaggaraw a manglapunos iti epekto ti arimbangaw. Siempre, daytoy sapulenna ti ad-adu nga alikamen ken gastos ket saanna a maikkat a naan-anay ti pagtataudan ti parikut. “Agingga a masursuro dagiti tattao nga ibilang ti arimbangaw a kas mangngeg a rugit ti uni,” kuna ti U.S.News & World Report, “mabalin a ti laeng panangsumra iti arimbangaw ti kakaisuna a pamay-an ti pananggun-od iti kinatalingenngen.” Mabalin a kasta, ngem ti kadi kinaulimek ti pangsumra iti kinaarimbangaw?

Agpayso kadi nga adda namnama a talna ken kinatalingenngen para iti pagtaengam ken ti sangakaarrubaam? Mangipaay ti sumaganad nga artikulo iti pudno a namnama.

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 6]

No Kasano a Maliklikam ti Agbalin a Naarimbangaw a Kaarruba

● Panunotem dagiti kaarrubam no adda aramidem a naarimbangaw, ket pakaammuam ida a nasaksakbay.

● Makitinnulongka no kiddawen ti kaarrubam a kissayam ti arimbangaw.

● Bigbigem a ti pagragsakam saan koma a mangipaay iti pakarigatan ti kaarrubam.

● Laglagipem a nalaka laeng a mayallatiw ti arimbangaw ken panaggaraw kadagiti diding ken suelo.

● Ap-apan ti naungor nga alikamen.

● Siguraduem nga adda maawagam a mangtaming iti di agpayso nga alarma iti balay ken kotse.

● Dika mangaramid iti naarimbangaw a trabaho wenno mangaramat iti naungor nga appliance no rabii unayen.

● Dika agpatokar iti nakapigpigsa a musika a mangrurod iti kaarrubam.

● Dika ibati nga agsolsolo dagiti aso iti mabayag a tiempo.

● Dika palubosan dagiti ubbing nga agtabbuga iti suelo ket maisturbo dagiti tattao iti baba.

● Dika agbusina, ipanabtuog ti ruangan, wenno paandaren ti makina no rabiin.

[Kahon/Ladawan iti panid 7]

Ti Arimbangaw ken Sika

“Ti arimbangaw ti kasaknapan nga industrial a peggad idiay Britania ita,” kuna ti The Times, “ket ti panagtuleng ti gagangay a pagbanaganna.” Dadduma a panagadal kadagiti pagtrabahuan ipamatmatda a ti arimbangaw a napigpigsa ngem 85 a decibel madangranna ti sikog. Madadael ti panagdengngeg ti ubing, ket mabalin a di natimbeng dagiti hormone ti ubing ken addaan kadagiti depekto inton maipasngay.

Ti pannakaisarang iti napigsa nga arimbangaw pagkessenenna dagiti urat ket kissayanna ti panagayus ti dara kadagiti lalaemmo. Kasta met, agpataud ti bagim kadagiti hormone a mangpangato iti presion ti daram ken papartakenna ti bitek ti pusom, a no dadduma agturong pay iti panagkebbakebba wenno angina.

No singaen ti arimbangaw ti trabahom, rumsua dagiti dadduma a parikut. Ti nasinga a pannaturog apektaranna ti panagtignaymo no aldaw. Mabalin a saan a balbaliwan ti arimbangaw ti kapartakmo nga agtrabaho, ngem adda epektona iti kaadu ti panagbiddutmo.

[Kahon/Ladawan iti panid 9]

Pannakasalaknib iti Trabaho

No parikutmo ti ungor iti trabaho, usigem ti panangusar iti pangsalaknib iti lapayagmo.* Maisuot dagiti pangabbong iti lapayag a kas kadagiti headphone ken talaga nga epektiboda a manglapped iti napigsa nga ungor. Adda pagimbaganda ta mangngegmo pay dagiti sasao ken pakdaar ti makina, nupay dika masierto ti pagtataudan ti uni. Dagiti sullat ti lapayag masapul nga umiso ti kadakkelda para kenka ket saanda a nasayaat no adda sakit ti lapayagmo wenno aggagatel ti kanal ti lapayagmo.

Ti nasayaat a pannakamantener ti makina kissayanna ti panagbanarbar. Ti panangiparabaw kadagiti alikamen iti goma kissayanna ti ungor, ken kasta met ti panangilasin kadagiti naungor a makina.

*Kalikaguman ti linteg iti adu a pagilian a dagiti mangyempleo siguraduenda a dagiti trabahadorda agusarda iti nasayaat a salaknib iti lapayagda.

[Ladawan iti panid 8]

Kasano a masalaknibanka iti arimbangaw a patauden ti kanayon nga aggargaraw a kagimongan?