Kinaagum—Aniat’ Ar-aramidenna Kadatayo?
DADDADAELEN ti kinaagum ti biag ti minilion. Ipababana ti kinatao dagiti naagum ken mangyeg rigat ken ladingit kadagiti biktimada. Iti panagbiagyo, nalabit marikriknayon dagiti epekto ti kinaagum. Uray ti gagangay laeng a panagsipdut iti tagilako pangatuenna ti presio ti gatangenyo. No nababa ti sueldoyo ket dikay kabaelan dagiti inaldaw a kasapulan, nalabit a biktimakayo ti kinaagum ti maysa a tao.
Ti Mabisin ken ti Matmatay
Ti inaagum a pagimbagan laeng ti nasion lapdanna ti panangikagumaan dagiti gobierno a sieepektibo a tumulong kadagiti napanglaw. Idi pay laeng 1952, kinuna ti sientipiko ken eksperto iti nutrision a ni Sir John Boyd Orr: “Nakasaganan dagiti gobierno a mamagkaykaysa kadagiti tao ken kinabaknang a maipaay iti gubat sangalubongan ngem dagiti Dadakkel a Pannakabalin dida nakasagana nga agkaykaysa a mangpukaw iti bisin ken kinapanglaw iti lubong.”—Food Poverty & Power, ni Anne Buchanan.
Siempre, kasla adda naipakita a tulong. Ngem ania ti pudno a kasasaad ti biag ti napanglaw, nabaybay-an a kaaduan a tattao iti lubong? Kinuna ti nabiit pay a report a nupay adda inaduan ti mapataud a taraon iti dadduma a lugar, “kaskasdi a biktimaen pay laeng ti bisin ken malnutrision ti kaaduan kadagiti napanglaw iti lubong . . . Kakalima [nasurok a maysa a bilion] iti tattao ti lubong ti mabisbisin iti inaldaw.” Ituloy a kunaen ti report: “Mainayon iti dayta, 2 a bilion a tattao ti agsagaba iti ‘di madlaw a panagbisin’ gapu iti . . . kurang [a taraon] nga agresulta iti nakaro a saksakit.” (Developed to Death—Rethinking Third World Development) Talaga nga agbalin a paulo ti damdamag dagitoy a bilang!
Ti Naadipen
Bumaknang ti nalimed nga organisasion dagiti kriminal gapu iti pannakadangran dagiti biktimada ken ti kaaduan iti publiko. Ti droga, kinaranggas, panagbalangkantis, ken ti panangrarit iti ekonomia adipenenna ti minilion. Kasta met, kuna ni Gordon Thomas iti librona nga Enslaved: “Sigun iti Anti-Slavery Society, adda napattapatta a 200 a milion a tagabo iti lubong. Ubbing ti agarup 100 a milion kadakuada.” Ania ti kangrunaan a makagapu? Ilawlawag ti report: “Ti pagayatan a mangadipen agtalinaed a di makaay-ayo a kasasaad ti tao. . . . [Ti panangtagabo ket] resulta ti derrep, kinaagum ken ti ayat iti pannakabalin.”
Dagiti mannakabalin pagtalawenda dagiti nakapuy ken nalaka a mabiktima ken papatayenda ti adu. “Kadagiti dua a milion nga Indian nga agindeg idiay Brazil idi kasangsangpet dagiti puraw a tattao, nalabit dua gasut a ribu laengen ti sibibiag.” (The Naked Savage) Apay? Kinaagum ti kangrunaan a rason.
Ti Umad-adayo a Nagbaetan ti Nabaknang ken Napanglaw
Impadamag ti The New York Times a kinuna ni James Gustave Speth, administrador iti United Nations Development Program, nga “adda tumantanor a sangalubongan a grupo dagiti natan-ok . . . a makagunggun-od iti adu a kinabaknang ken pannakabalin, bayat a nasurok a kagudua iti sangatauan ti mabaybay-an a nakapangpanglaw.” Daytoy a nakapegpeggad a nagbaetan ti nabaknang ken napanglaw ti ad-adda a madlaw kadagiti sasaona: “Addaantayo pay laeng iti nasurok a kagudua iti tattao ditoy planeta a nakurang a $2 ti inaldaw a birokna—nasurok a 3 a bilion a tattao.” Innayonna pay: “Kadagiti napanglaw a tattao iti daytoy dua a klase iti lubong, daytoy ti pagtataudan ti kinaawan namnama, pungtot, ken pannakapaay.”
Daytoy a kinaawan namnama pakaruenna ti kinapudno nga adu kadagiti nabaknang ti agparang nga awanan konsiensia wenno asi iti sasaaden dagiti sinaplit-kinapanglaw ken bisin a kaaduan a tattao.
Agkaiwara dagiti biktima ti kinaagum. Kitaenyo, kas pagarigan, ti madandanagan a panagkitkita dagiti nagbakuit a nasalamaan iti tengnga dagiti aglalaban gapu iti pannakabalin idiay Bosnia, Rwanda, ken Liberia. Kitaenyo ti kinaawan gaway iti ruprupa dagidiay mabisbisinan iti tengnga ti lubong nga addaan kinawadwad. Ania ti makagapu kadagita amin? Kinaagum—nadumaduma a kita ti kinaagum!
Kasano a makalasatkayo no nalikmutkay kadagiti naagum a mananggundaway iti kasta a napeggad nga aglawlaw? Usigen ti dua a sumaganad nga artikulo daytoy a saludsod.