Panangpanuynoy—Kaawan Dayta Agingga nga Aglablabes
TI NAGPINTAS a buya ti Tanap iti Kashmir tinignayna ti maika-16 a siglo a pilosopo a mangikuna: “No adda paraiso iti sadinoman, adda ditoyen!” Nabatad nga awan ammona maipapan iti mapasamakto kalpasanna iti dayta a paset ti lubong. Iti las-ud ti napalabas a lima a tawen, agarup 20,000 a tattao ti napapatay sadiay iti panagdadangadang dagiti separatista ken ti Buyot ti India. Ti periodiko nga Aleman a Süddeutsche Zeitung deskribirenna itan ti lugar a kas “tanap dagiti lulua.” Ti Tanap iti Kashmir mangipaay iti simple ngem napateg a leksion: Ti di panangpanuynoy madadaelna ti agbalin koma a paraiso.
Aniat’ kaipapanan ti panagbalin a napanuynoy? Sigun iti Collins Cobuild English Language Dictionary, “no napanuynoyka, palubosam ti kababalin wenno pammati ti dadduma a tattao, wenno agtignayda iti partikular a pamay-an, uray no dika makitunos wenno umanamong.” Anian a nagsayaat a kalidad nga ipakita! Sigurado a ditay maamak kadagiti tattao a mangraem iti pammati ken kababalintayo, uray no naiduma dagitoy kadakuada.
Ti Kinapanuynoy Agtungpal iti Kinapanatiko
Ti kasungani ti kinapanuynoy ket di panangpanuynoy, a nadumaduma ti kinakarona. Mabalin a mangrugi ti di panangpanuynoy iti panagkedked gapu iti akikid a panagpampanunot iti kababalin wenno pamay-an ti panangaramid ti maysa kadagiti bambanag. Ti akikid a panagpampanunot lapdanna ti panangtagiragsak iti biag ket dina awaten dagiti baro a kapanunotan.
Kas pagarigan, ti naistrikto unay a tao mabalin a dina kayat ti kinakaranting ti maysa nga ubing. Ti maysa nga agtutubo mabalin a masikoran iti kinamanagpampanunot ti natataengan ngem isu. Kiddawem iti naannad a tao a makipagtrabaho iti mannakigasanggasat, ket agpadpadadanto a marurod. Apay nga adda panagkedked, panagsikor, ken panagrurod? Agsipud ta, iti tunggal kaso, marigatan ti maysa a mangpanuynoy kadagiti ugali wenno kababalin ti sabali.
No tumaud ti di panangpanuynoy, pakaruen ti akikid a panagpampanunot ti panangidumduma, a daytat’ di panaggusto iti maysa a grupo, puli, wenno relihion. Ti nakarkaro pay ngem ti panangidumduma isu ti kinapanatiko, a maiparangarang iti naranggas a pananggura. Panagsagaba ken panangibukbok iti dara ti resultana. Panunotenyo ti pinataud ti di panangpanuynoy bayat dagiti Krusada! Uray itatta, ti di panangpanuynoy ti maysa a makagapu iti panagdadangadang idiay Bosnia, Rwanda, ken ti Makintengnga a Daya.
Ti panangpanuynoy sapulenna ti kinatimbeng, ket saan a nalaka ti panangtaginayon iti umiso a kinatimbeng. Umaspingtayo iti pendulum ti relo nga agpallapallayog iti agsumbangir a sikigan. No dadduma, bassit laeng ti panangpanuynoytayo; no dadduma, aglablabes.
Ti Panangpanuynoy Agtungpal iti Imoralidad
Posible kadi ti agbalin a napanuynoy unay? Ni Senador Dan Coats ti E.U., iti panagbitlana idi 1993, dineskribirna ti “supiat maipapan iti kaipapanan ken panangipakat iti kinapanuynoy.” Ania ti kayatna a sawen? Insennaay ti senador a gapu iti kinapanuynoy, “binaybay-anen [ti dadduma] ti panamati iti moral a kinapudno—iti naimbag ken dakes, iti umiso ken di umiso.” Marikna dagita a tattao nga awan kalintegan ti kagimongan a mangikeddeng no ania ti naimbag a kababalin ken no ania ti dakes.
Idi 1990, insurat ti Britano a politiko a ni Lord Hailsham a “ti makapapatay unay a kabusor ti moralidad ket saan nga ateismo, agnostisismo, materialismo, kinaagum wenno aniaman a sabali a maawat a pakaigapuan. Ti pudno a kabusor ti moralidad ket nihilismo, iti literal, awan patpatienna.” Nabatad ngarud, no awan patpatientayo, awan pagalagadantayo iti umiso a kababalin ket mabalin a panuynoyan ti isuamin. Ngem umiso kadi ti panangpanuynoy iti isuamin a kababalin?
Saan a kasta ti kapanunotan ti taga Denmark a prinsipal ti high school. Insuratna ti maysa nga artikulo iti periodiko idi kattapog ti dekada 1970, nga agrekreklamo maipapan kadagiti anunsio iti warnakan maipaay iti pornograpiko a pabuya a nangipakita iti seksual a panagdenna dagiti animal ken tao. Naipalubos dagitoy nga anunsio gapu iti “panangpanuynoy” ti Denmark.
Nabatad a tumaud dagiti problema saan laeng a gapu ta kurang ti panangpanuynoy no di ket kasta met ti aglablabes. Apay a narigat a liklikan ti panaglablabes ken agtalinaed iti umiso a kinatimbeng? Pangngaasiyo ta basaenyo ti sumaganad nga artikulo.
[Ladawan iti panid 3]
Ti nalabes a panagunget iti panagbiddut dagiti ubbing makadangran kadakuada
[Ladawan iti panid 4]
Ti panangpanuynoy iti isuamin nga aramiden dagiti ubbing dinanto isagana ida kadagiti rebbengenda iti biag