No Kasano nga Apektarannaka ti Organisado a Krimen
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! ITI JAPAN
Tudoken ti don (lider) ti pamilia ti Mafia ti ramay ti kabbaro a miembro. Agtedted ti dara iti ladawan ti maysa a “santo.” Sumaganad, mauram ti ladawan. ‘No ibutaktakmo ti aniaman a palimed ti organisasion, mauram ti kararuam a kas itoy a santo,’ kuna ti don iti agtutubo a lalaki.
TI ALAGADEN a panagulimek—iti Italiano, omertà—tinaginayonna a nalimed unay ti organisado a krimen iti adu a tawen. Itatta, nupay kasta, agbalbalinen a kangrunaan a damag dagiti gunglo ti kriminal iti amin a lugar ta dadduma a miembro nagbalindan a managipulong. Ti kalatakan a tao nga inakusar dagitoy a pentiti, wenno nagulib a Mafia, isu ni Giulio Andreotti, a namimpito a nagprimero ministro iti Italia ken mabisbista itan gapu iti pannakainaigna iti Mafia.
Rinauten dagiti organisasion ti krimen iti amin a lugar ti amin a kita ti panagbiag: ti Mafia idiay Italia ken idiay Estados Unidos, a sadiay maawagan met a Cosa Nostra; ti di legal nga organisasion nga aglaklako iti droga idiay Abagatan nga America; ti Triads idiay China; ti yakuza idiay Japan. Dagiti dakes nga aramidda apektarannatay amin ket pagbalinenda a nangingngina ti panagbiag.
Naipadamag nga idiay Estados Unidos, bingayen ti Mafia ti siudad ti New York kadagiti lima a pamilia, ket makabirokda iti binilion babaen iti panangkikil, panagpammarang a mangisaksakit, panagpaanak iti kuarta, panagsugal, panaglako iti droga, ken panagbalangkantis. Makuna a nairut ti panangtengngel dagiti pamilia ti Mafia kadagiti organisasion dagiti trabahador a mangtamtaming iti panagkolekta iti basura ken panagibasura, trak nga agibibiahe, konstruksion, panagiwaras iti taraon, ken iti industria ti tela. Babaen iti panangkontrolda kadagiti organisasion dagiti trabahador, maurnosda ti panagsususik dagiti trabahador wenno mabalinda a dadaelen ti maysa a proyekto. Iti maysa a lugar ti konstruksion, kas pagarigan, saan nga agandar ti bulldozer iti maysa nga aldaw, iti sabali nga aldaw awan ti preno ti backhoe, ket “pabannayatenda [dagiti inheniero ti proyekto] ti trabaho”—kanayon dagitoy nga insidente ken agtalinaedda pay agingga nga umanamong dagiti agbangbangon iti kayat dagiti barkada, pasuksok man dayta wenno kontrata nga agtrabaho. Kinapudnona, “dagiti pasuksok iti Barkada wenno kontrata nga agtrabaho ipanamnamana kadagiti negosiante ti masapa a pannakaitulod dagiti kasapulan, kappia kadagiti trabahador ken ti panangusar kadagiti nalaka ti sueldona a trabahador,” kuna ti magasin a Time.
Idiay Colombia dua a di legal nga organisasion nga aglaklako iti droga ti nagsalisal agingga a napaltogan ni Pablo Escobar, ti pangulo ti di legal nga organisasion idiay Medellín, idi 1993. Kalpasan dayta, sinolsolon ti di legal nga organisasion idiay Cali ti panaglako ti cocaine iti lubong. Babaen iti birokna a $7 bilion idi 1994 idiay laeng Estados Unidos, nalabit dayta ti nagbalin a kadadakkelan nga organisado a sindikato ti krimen iti lubong. Ngem ti pannakaaresto ti pangulona, ni José Santacruz Londoño idi 1995, dinidigrana ti di legal nga organisasion. Nupay kasta, kanayon nga adda sigagagar a sumuno nga agur-uray a sumublat a sumaganad a pangulo.
Kalpasan ti pannakarbek ti Kurtina a Landok, nagparang iti damo unay ti Mafia ti Russia a pakaipamaysaan ti atension ti adu a nasion. Kas resulta, “tunggal negosio idiay Russia masapul a makilangen iti mafia,” kuna ti maysa a nangatot’ saadna iti banko a naadaw iti Newsweek. Uray idiay Brighton Beach, New York, naipadamag nga aggangganansia ti Mafia ti Russia manipud kadagiti komplikado a gakat ti panangallilaw a pakairamanan ti di legal a pannakapataud wenno pannakaibiahe ti gasolina. Dagiti addaan kotse ad-adu ti bayadanda iti gasolina, ket ti gobierno mapukpukawan iti buis. Imatonan met dagiti barkada ti Russia ti grupo dagiti balangkantis idiay Makindaya a Europa. Saanda a maidarum iti kaaduan a krimen nga ar-aramidenda. Asino ti makaitured a mangsaranget kadagiti naarmasan a naimbag a dati nga atleta ken beterano iti gubat idiay Afghanistan?
Saan met a naiduma ti kasasaad iti Dumaya. Idiay Japan, inanamaen dagidiay adda iti pelikula ken telebision ti amin a kita ti pannakariribuk malaksid no padayawanda ti grupo ti yakuza iti lugarda ken agbayadda iti impuesto kadakuada. Uray ditoy madawat ti kuarta kadagiti paglakuan ti arak ken uray kadagiti magmagna iti kalsada tapno masalaknibanda. Mainayon pay, nakastreken ti yakuza iti ekonomia ti Japan babaen ti panangorganisarda kadagiti bukodda a kompania, panangkikil iti kuarta kadagiti dadakkel a negosio, ken makinaigda kadagiti sindikato ti krimen iti sabali a pagilian.
Dagiti organisasion ti krimen nga adda idiay Hong Kong ken Taiwan agsaksaknapda met iti intero a lubong. Malaksid iti naganda a Triads, saan unay nga ammo no kasano a maorganisarda. Ti pakasaritaanda ket nangrugi pay idi maika-17 a siglo, idi nagkaykaysa dagiti monghe nga Insik a bimmusor kadagiti taga Manchuria a simmublat a nangituray iti China. Nupay pinullo a ribu ti bilang dagiti miembroda, naipadamag a ti Triads iti Hong Kong buklenda dagiti temporario a sindikato a maipaay iti espesipiko a krimen wenno dagiti agsasaganad a krimen, ta marigatan dagiti polis a mangilasin iti pakabigbiganda. Binilion a doliar ti mabirokanda babaen iti panaglako iti heroin ket pinagbalinda ti Hong Kong a kabesera a pakapalsipikaran iti credit-card.
Nagsurat ni William Kleinknecht iti librona a The New Ethnic Mobs maipapan iti krimen idiay Estados Unidos: “Iti baro a grupo ti organisado a krimen, awan dagiti puli ti butangero a nasaysayaat ti masakbayanda ngem dagiti Insik. . . . Dagiti Insik a grupo ti krimen nakaparpartak ti pannakagun-odda iti pannakabalin kadagiti siudad iti aglawlaw ti pagilian. . . . Maikaduada laeng iti Mafia idiay New York.”
Maipapan iti sabali a di legal a panaglako a naggapu iti Hong Kong, kuna ti opisial iti Departamento ti Hustisia iti E.U.: “Ti panangipuslit kadagiti ganggannaet iti pagilian iparangarangna ti organisado a krimen.” Pattapattaen ti dadduma nga opisial a 100,000 nga Insik ti di legal a sumrek iti Estados Unidos iti tinawen. Ti gagangay a naipuslit nga imigrante masapul nga agbayad iti agarup $15,000 iti pannakaipanna iti narang-ay a nasion, a kaaduan iti dayta ti kompletuenna a bayadan inton makagteng iti papananna. Gapuna, para iti adu nga imigrante, ti panagbiag iti daga a dinardarepdepda agbalin a nakaam-amak a kapadasan a puersado a panagtrabaho kadagiti babassit a narurugit a paktoria ken agbalangkantis.
Agsipud ta saanka a makiramraman kadagiti krimen, nalabit mariknam a dika maapektaran iti organisado a krimen. Ngem pudno kadi dayta? Adu nga adikto iti droga nga agin-indeg iti sumagmamano a kontinente, agaramidda iti krimen tapno makabirokda ti kuarta a pagbayadda iti droga nga ipapaay dagiti di legal nga organisasion nga aglaklako ti droga idiay Abagatan nga America. Siguraduen ti organisado a krimen a dagiti kontrata a maipaay iti serbisio publiko ti maituding kadagiti kompania a mainaig iti organisado a krimen; kas resultana, agbayad dagiti umili iti ad-adu. Naminsan, kinuna ti Commission on Organized Crime ti Presidente nga idiay Estados Unidos, “perdien ti organisado a krimen ti gatad ti produkto babaen ti panagtakaw, panagkikil, panagpasuksok, panangikeddeng ti presio ken limitaranda ti kompetision” ket pilitenda dagiti suki nga agbayad iti “sobra a gatad” iti Mafia. Isu nga awan ti makalisi kadagiti epekto ti krimen. Agbayadtay amin.
Ngem apay a rumangrang-ay itatta ti organisado a krimen?
[Kahon iti panid 5]
Ti Mafia—Dagiti Nagtaudanna
“Timmaud ti Mafia idiay Sicily kabayatan ti arinunos ti Edad Media, a sadiay ti posible a nangrugianna kas nalimed nga organisasion a naipamaysa a mangpadisi iti turay ti nadumaduma a ganggannaet a manangparmek iti puro—k.p., dagiti Saracen, Norman, ken Español. Utang ti Mafia ti itataudna ken nangala kadagiti miembrona manipud babassit a pribado a buyot, wenno mafie, a tinangdanan dagiti agtagikua iti daga nga awan iti lugarda tapno mangsalaknib kadagiti dagada kadagiti bandido iti dakes a kasasaad a nagraira unay idiay Sicily iti adu a siglo. Kabayatan ti maika-18 ken maika-19 a siglo, inorganisar dagiti napeklan a kriminal kadagitoy a pribado a buyot ti bagbagida ket bimmilegda unay nga uray la immalsada kadagiti agtagikua iti daga ket nagbalinda kas ti masurot a linteg iti adu a daga, a nangkikilda iti kuarta kadagiti agtagikua iti daga tapno masalakniban dagiti mulada.” (The New Encyclopædia Britannica) Ti panangkikil iti kuarta a maigapu iti salaknib ti pamay-an ti panagandarda. Intugotda ti pamay-anda idiay Estados Unidos, a sadiay nairamanda iti panagsugal, panangallilaw iti trabaho, panagpaanak iti kuarta, panaglako iti droga, ken panagbalangkantis.