Awan Inggana a Kinanadumaduma iti Daga—Kasano a Timmaud?
ITI nasurok a 1.5 milion a kita ti animal a pinanagananen dagiti sientipiko, agarup maysa a milion dagiti insekto. Kasapulanto ti 6,000 a pinanid ti encyclopedia tapno mailista dagiti amin a naammuanen nga insekto! Kasano a timmaud dagitoy a parsua? Apay nga adda awan inggana a kinanadumaduma? Daytoy kadi ket resulta laeng ti pannakaiparna, iti “nainggasatan” a minilion a daras a panangpataud ti nakaparsuaan? Wenno nadisenio kadi dayta?
Umuna, usigentayo iti apagbiit ti dadduma kadagiti sabali a nadumaduma a nabiag a bambanag nga adda iti planetatayo.
Dagiti Nakaskasdaaw a Tumatayab
Dagiti ngay nasurok a 9,000 a nadumaduma a kita ti nakaskasdaaw ti pannakadiseniona a tumatayab? Dadduma a hummingbird ti kas kababassit dagiti dadakkel nga uyokan, ngem nasigsigo ken napimpintas ti panagtayabda ngem ti kaadelantaduan a helikopter. Dadduma a tumatayab ti umakar iti rinibu a kilometro iti tinawen, kas iti arctic tern, a tumayab iti 35,000 kilometro iti tunggal biahe nga agpapan ken agawid. Awanan iti computer, awanan kadagiti instrumento ti nabigasion, ngem di agbiddut a dumteng iti destinasionna. Naiparna laeng kadi ti kaadda daytoy a naisigud nga abilidad wenno nadisenio?
Makaawis a Panagduduma Dagiti Mula
Mainayon pay, adda kasta unay a panagduduma ken kinapintas dagiti mula—nasurok a 350,000 a kita dagiti mulmula. Agarup 250,000 kadagitoy ti agsabong! Ti kadadakkelan a sibibiag a bambanag ditoy daga—dagiti nagdadakkel a kayo a sequoia—ket mulmulada.
Mano a nagduduma a sabsabong ti agtubo iti minuyonganyo wenno iti lugaryo? Ti kinapintas, kinaurnos, ken masansan ti sayamusom dagitoy a sabsabong—manipud kabassitan a sabong iti disierto, daisy, wenno buttercup agingga kadagiti orkidia a nakarikrikut ti panagdudumana—ti mamagsiddaaw iti maysa. Manen isaludsodtayo: Kasano a timmaudda? Naiparparna wenno nadisenio?
Dagiti Taaw a Napnapno Kadagiti Biag
Ket dagiti ngay porma ti biag a masarakan kadagiti karayan, dan-aw, ken taaw iti lubong? Kuna dagiti sientipiko nga adda agarup 8,400 a naammuanen a kita dagiti ikan iti tamnay ken agarup 13,300 nga ikan nga agtataeng iti taaw. Ti kabassitan kadagitoy ket ti goby a masarakan iti Indian Ocean. Maysa laeng a sentimetro ti kaatiddogna. Ti kadakkelan ket ti pating a balyena, a mabalin nga agingga iti 18 metro ti kaatiddogna. Dagitoy a bilang dagiti kita dida iraman dagiti invertebrates (awanan duri) wenno dagiti maammuanto pay laeng a kita!
Ti Nakaskasdaaw nga Utek
Kangrunaan iti amin, ti utek ti tao—nga addaan iti agarup sangapulo bilion a neuron, a mabalin a tunggal maysa ti addaan iti nasurok a 1,000 a synapses, wenno punto a pakaidekketan iti dadduma a selula ti nerbio—ket nakaskasdaaw. Kuna ti neurologo a ni Dr. Richard Restak: “Pudno a nakarigrigat a panunoten ti dagup ti bilang dagiti koneksion nga adda iti nagdakkel nga agkakanaig a sistema dagiti neuron iti utek.” (The Brain) Kunana pay: “Mabalin nga adda sangapulo a trilion agingga iti sangagasut a trilion a synapses iti utek.” Kalpasanna imtuodenna ti adda pakainaiganna a saludsod: “Kasano a tumaud ti maysa nga organo a kas ti utek, nga addaan iti sangapulo a bilion agingga iti sangagasut a bilion a selula, iti maymaysa a selula, ti itlog?” Ti kadi utek ket resulta ti awan pakainaiganna nga aksidente ken paspaset ti nakaparsuaan? Wenno adda intelihente a disenio iti likudan amin dayta?
Wen, kasano a timmaud ti kasla awan patinggana a nagduduma a biag ken disenio? Naisurokayo kadi a daytoy ket naiparna laeng, a panangpadpadas laeng tapno magteng ti umiso, a panangtumtumpong laeng ti bulsek a pannakigasanggasat ti ebolusion? Ngarud itultuloyyo ti agbasa tapno makita dagiti saludsod nga im-imtuoden ti dadduma a sientipiko, buyogen ti amin a kinapudno, maipapan iti teoria ti ebolusion, a naawagan ti pamuon dagiti amin a biolohikal a siensia.
[Diagram iti panid 4]
No ti simple a kamera kasapulanna ti diseniador, ti ngay narikrikut pay a mata ti tao?
Lente
(Napadakkel)
Aqueous humor
Pupil
Cornea
Iris
Ciliary body
Lente
Kompleto a Mata
Vitreous humor
Optic nerve
Retina
Choroid
Sclera