Ti Dios​—Sugador Wenno Namarsua?

“AWAN duadua nga adu a sientipiko ti sumupiat iti aniaman a kapanunotan a saan a gagangay a di maitunos iti kapanunotanda, nangnangruna pay dagiti mistiko nga argumento. Laisenda ti kapanunotan a nalabit adda maysa a Dios, wenno uray ti kaaduan a prinsipio ti panamarsua . . . Diak makiraman a mismo iti pananglaisda.” Kasta ti kuna ni Paul Davies, propesor iti mathematical physics idiay University of Adelaide, South Australia, iti librona a The Mind of God.

Kuna pay ni Davies: “Ipasimudaag ti naannad a panagadal a dagiti linlinteg iti uniberso nakaskasdaaw ti pannakaibagayda iti itataud ti komplikado ken nadumaduma [a biag]. Iti kaso dagiti sibibiag nga organismo, ti kaaddada kasla agpannuray iti adu a nainggasatan a pannakaiparna ta intan-ok ti dadduma a sientipiko ken pilosopo a nakaskasdaaw.”

Kunana pay: “Ti nasientipikuan a panagsirarak ket maysa a panagbiahe iti di pagaammo a lugar. . . . Ngem iti isuamin daytoy a panagsirarak adda kinanainkalintegan ken urnos. Makitatayonto a daytoy nga urnos ti lubong ket suportaran ti nalawag a matematikal a linlinteg a naisinggalut iti maysa ken maysa a mangporma iti nagpintas ken naurnos a panagkaykaysa. Dagiti linlinteg nakalawlawagda.”

Nagkonklusion ni Davies babaen ti panagkunana: “Narigat a maawatan no apay a dagiti Homo sapiens (tattao) rumbeng a maawatanda koma ti kasasaad ti uniberso. . . . Diak patien a ti kaaddatayo iti daytoy nga uniberso naipagasat laeng, maysa nga aksidente iti historia, di inggagara a pasamak iti pakasaritaan ti lubong. Nakasingsinged ti pannakaisinggaluttayo. . . . Pudno a nairanta ti kaaddatayo ditoy.” Nupay kasta, saan a nakagteng ni Davies iti konklusion nga adda Diseniador, maysa a Dios. Ngem ania ti konklusionyo? Nairanta kadi ti sangatauan nga adda ditoy? No kasta, asino ti nangiranta nga addatayo ditoy?

Mangilawlawag iti “Narigat a Maawatan”

Iti Biblia mangipaay ni apostol Pablo iti pangripiripan tapno maawatan no ania ti awagan ni Davies a “narigat a maawatan.” Ipakita ni Pablo no kasano nga impalgak ti Dios ti bagina: “Agsipud ta ti mabalin a maammuan maipapan iti Dios ket maiparangarang kadakuada [“dagiti tattao a manglaplapped iti kinapudno”], ta ti Dios imparangarangna dayta kadakuada. Ta dagiti di makita a kualidadna ket silalawag a makita manipud pannakaparsua ti lubong ken agpatpatuloy, agsipud ta matarusan ida babaen kadagiti bambanag a naaramid, uray ti agnanayon a pannakabalin ken kina-Diosna, iti kasta awan ti pagpambarda.” (Roma 1:18-20)a Wen, ti awan inggana a nadumaduma a porma ti biag, ti nakaskasdaaw a kinakomplikadoda, ti nagpintas a disenioda, iturongna koma ti napakumbaba, nadayaw a tao a mangbigbig nga adda natan-ok a pannakabalin, intelihensia, wenno panunot a natantan-ok nga amang ngem ti aniaman a naammuan ti tao.​—Salmo 8:3, 4.

Ti kanayonan pay a sasao ni Pablo maipapan kadagidiay mangilaksid iti Dios mangipaay iti pagpanunotan: “Nupay ipapatida a masiribda, nagbalinda a maag . . . , uray pay dagidiay nangisukat iti kinapudno ti Dios a maipaay iti ulbod ken nagdaydayaw ken nangipaay iti sagrado a panagserbi iti parsua imbes a Daydiay namarsua, isu a bendito iti agnanayon. Amen.” (Roma 1:22, 25) Dagidiay a mangdaydayaw iti “nakaparsuaan” ken mangilaksid iti Dios pudno a saanda a masirib iti imatang ni Jehova. Tangay mailutlotda kadagiti agsusupadi a teoria ti ebolusion, saanda a mabigbig ti Namarsua ken ti kinarikut ken disenio dagiti pinarsuana.

“Nagdadakkel nga Agsasaruno nga Aksidente”

Insurat met ni Pablo: “No awan ti pammati isu [ti Dios] di mabalin nga ay-aywen unay, ta ti umadani iti Dios masapul a patienna nga isu adda ken isu agbalin a mananggunggona kadagidiay sipapasnek a mangsapsapul kenkuana.” (Hebreo 11:6) Ti pammati a naibatay iti umiso a pannakaammo, saan a basta panamati laeng, maiturongnatayo iti pannakatarus no apay nga addatayo. (Colosas 1:9, 10) Sigurado a basta mamatitay laeng no kayat dagiti dadduma a sientipiko a patientayo nga adda biag agsipud ta “kas man la nagsasaruno a namin-ano a daras a nangabaktayo iti sangamilion a doliar a loteria.”

Impagarup ti Britano a sientipiko a ni Fred Hoyle a dagiti nuklear a panagbalbaliw a nangiturong iti pannakaporma ti dua nga elemento a nasken iti biag, ti karbon ken oksihena, mangpataud iti kalalainganna a kaadu dagitoy nga elemento a mapasamak laeng gapu ta naiparna.

Nangted pay iti sabali a pagarigan: “No kellaat a nanayonan pay bassit ti proton ken elektron tapno ad-adu imbes a basbassit ngem dagiti neutron, makadadaelto ti epektona. . . . Iti intero nga Uniberso amin dagiti atomo ti hidrohena dagus a masinasinada a mangporma kadagiti neutron ken neutrino. No awan ti nuclear fuel, ti Init kumapuy ken marbeken.” Kasta met laeng ti mapasamak kadagiti binilion a sabsabali a bituen iti uniberso.

Nagkonklusion ni Hoyle: “Nakaad-adu ken nakaskasdaaw ti listaan dagiti . . . nalawag nga aksidente iti awanan-biag a nakaparsuaan a no awan ti nakaibatayanna a karbon, ngarud awan koma ti biag ti tao.” Kunana: “Dagita a kasasaad [a nasken iti biag] ti kasla nayabelen iti urnos ti lubong ti nakaparsuaan kas iti linabag dagiti naragsak nga aksidente. Ngem nakaad-adu dagitoy karkarna a pannakaiparna a nasken iti biag ta dadduma a panangilawlawag ti kasla makasapul iti pammaneknek kadakuada.”​—Kuami ti italiko.

Kinunana pay: “Ti parikut isu ti panangikeddeng no dagitoy a nalawag a naiparna a panagbalbaliw ket pudno nga aksidente wenno saan, iti kasta [maikeddeng] no aksidente ti biag wenno saan. Awan ti sientipiko a mayat a mangimtuod iti kasta a saludsod, ngem rumbeng a maimtuodto met laeng dayta. Mabalin ngata a dagiti panagbalbaliw sisisirib a nairanta?”

Insurat ni Paul Davies: “Naallukoy unay ni Hoyle iti daytoy a “nagdadakkelan nga agsasaruno nga aksidente,’ nga uray la natignay nga agkomento nga arigna ‘dagiti linlinteg iti nuklear a pisika ti nairanta a nadisenio idi no maipapan kadagiti epekto a pataudenda iti uneg dagiti bituen.’” Asino wenno ania ti makimbiang iti daytoy a “nagdadakkelan nga agsasaruno nga aksidente”? Asino wenno ania ti nangpataud itoy a sangapirit a planeta a napnapno kadagiti dandani awan inggana a nagduduma a minilion a nagpipintas a mulmula ken parparsua?

Ti Sungbat ti Biblia

Sidadayaw nga insurat ti salmista agarup tallo ribu a tawenen ti napalabas: “O Jehova, anian a nagadu dagiti ar-aramidmo! Nainsiriban ti panangaramidmo kadakuada amin: ti daga napno iti pagsanikuaam. Addayta ti baybay, dakkel ket nalawa, isu a yan dagiti agkukunolkunol a bambanag a di-mabilang, babassit man ken dadakkel nga an-animal.”​—Salmo 104:24, 25.

Kinuna ni apostol Juan: “Maikarika, Jehova, a mismo a Diosmi, nga umawat ti dayag ken ti dayaw ken ti pannakabalin, agsipud ta pinarsuam dagiti isuamin a bambanag, ket gapu iti pagayatam napaaddada ken naparsuada.” (Apocalipsis 4:11) Ti biag saan a resulta ti bulsek a pannakaiparna, iti kosmiko a loteria a napasamak a mangparuar kadagiti nangabak a minilion a porma ti biag.

Ti simple a kinapudno ket ti Dios “pinarsua[na] dagiti isuamin a bambanag ket gapu iti pagayatan[na] napaaddada ken naparsuada.” Ni Jesu-Kristo a mismo kinunana kadagiti Fariseo: “Dikay aya nabasa a ti namarsua kadakuada nanipud idi damo inaramidna ida a lalaki ken babai?” Ammo ni Jesus ti Namarsua! Kas Mamangulo nga Agobra ni Jehova, isut’ adda idi iti sibayna bayat ti panamarsua.​—Mateo 19:4; Proverbio 8:22-31.

Nupay kasta, kasapulan ti pammati ken kinapakumbaba a mangtarus ken mangawat iti daytoy simple a kinapudno maipapan iti Namarsua. Daytoy a pammati ket saan a bulsek a panamati. Daytat’ naibatay iti maawatan, makita nga ebidensia. Wen, “dagiti di makita a kualidad [ti Dios] ket silalawag a makita manipud pannakaparsua ti lubong ken agpatpatuloy.”​—Roma 1:20.

Tangay limitado ti nasientipikuan a pannakaammotayo, ditay mailawlawag no kasano a nagparsua ti Dios. Ngarud, rumbeng a bigbigentayo nga iti agdama ditay maammuan wenno maawatan ti isuamin maipapan iti nagtaudan ti biag. Mapalagipantayo iti daytoy no basaentayo dagiti sasao ni Jehova: “Dagiti pampanunotko saanyo a pampanunot, ket dagiti daldalanyo saanda met a daldalanko . . . Ta kas dagiti langlangit nangatngatoda ngem iti daga, kasta dagiti daldalanko nangatngatoda ngem kadagiti daldalanyo, ken dagiti pampanunotko ngem kadagiti pampanunotyo.”​—Isaias 55:8, 9.

Dakayo ti agpili: no basta mamatikayo iti bulsek ken naiparna nga ebolusion, kadagiti di mabilang a sugal a naipagarup a nangiturong iti naballigi a nagbanagan, wenno mamati iti Nagpanggep-Namarsua-Diseniador, ni Jehova a Dios. Siuumiso a kinuna ti napaltiingan a propeta: “Ti agnanayon a Dios, ni Jehova, ti Namarsua kadagiti pungto ti daga, saan a kumapuy, ket di met mabannog; awan ti makasukimat iti pannakaawatna.”​—Isaias 40:28.

Gapuna, ania ti patienyo? Ti desisionyo mangipaay iti dakkel a nakaidumaan iti namnamayo iti masanguanan a biag. No pudno ti ebolusion, ngarud ti ipapatay kaipapananna a naan-anay a malipatankayo, nupay adda dagiti makaallillaw nga argumento a pangawis ti agkakanat a teologo a Katoliko, a mangikagkagumaan a mangyam-ammo iti “kararua” iti ebolusion.b Awan ti di matay a kararua ti tao a mangep-ep iti di maliklikan nga ipapatay.​—Genesis 2:7; Ezequiel 18:4, 20.

No awatentayo a pudno ti Biblia ket ti sibibiag a Dios ti Namarsua, ngarud adda kari a panagungar iti biag nga agnanayon, perpekto a biag, iti daga a naisubli iti sigud a kasasaadna a natimbeng ken naurnos. (Juan 5:28, 29) Sadino ti pangisaadanyo iti pammatiyo? Iti di nakapapati a sugal ni Darwin a teoria ti ebolusion? Wenno iti Namarsua, a nagtignay nga addaan panggep ken itultuloyna nga aramiden ti kasta?c

[Dagiti Footnote]

[Blurb iti panid 14]

Kuna ti dadduma nga ebolusionista a ti kaaddatayo ditoy daga “kas man la nagsasaruno a namin-ano a daras a nangabaktayo iti sangamilion a doliar a loteria.”

[Kahon/Ladawan iti panid 15]

Awan Inggana a Kinanadumaduma ken Disenio

Dagiti Insekto “Agarup 7,000 agingga iti 10,000 a baro a kita ti insekto ti mataktakuatan dagiti sientipiko iti tinawen,” kuna ti The World Book Encyclopedia. Ngem, “nalabit adda 1 a milion agingga iti 10 a milion a kita a saan pay a natakuatan.” Ti Pranses a periodiko a Le Monde, kas naadaw iti Guardian Weekly, iti artikulo ni Catherine Vincent, saritaenna dagiti kita a naammuanen, kas “nakabasbassit a bilang no idilig iti aktual a bilang . . . a napattapatta a nagbaetan ti 5 ken, di nakapapati a 50 milion.”

Panunotenyo laengen ti lubong dagiti nakaskasdaaw nga insekto​—dagiti uyokan, kuton, akut-akut, kulibangbang, ipes, dangaw, kulalanti, anay, simotsimot, ngilaw, tuwato, lamok, silverfish, dudon, kuto, kuriat, timel​—a pangrugian laeng! Agparang nga awan inggana ti listaan.

Dagiti Tumatayab Aniat’ makunatayo maipapan iti tumatayab nga agtimbang iti nakurang a 14 a gramo? “Iladawanyo nga umak-akar iti nasurok a 16,000 a kilometro iti tinawen manipud iti kakaykaywan iti Alaska a mapan iti matutudo a kabakiran iti Abagatan nga America ken agsublinto, a lasatenna dagiti kabambantayan, likawenna dagiti nangangato a patakder iti siudad, ken ballasiwenna dagiti nalalawa a danum iti Atlantic Ocean ken ti Gulf of Mexico.” Ania a nakaskasdaaw a tumatayab daytoy? “Ti blackpoll warbler [Dendroica striata], maysa a nakarting a parsua a di maparisan ti laingna nga agbiahe kadagiti tumatayab iti daga iti Amianan nga America.” (Book of North American Birds) Manen imtuodentayo: Daytoy kadi ket resulta ti riniwriw a kellaat a pasamak iti nakaparsuaan a basta timmaud lattan? Wenno dayta kadit’ pagsiddaawan nga intelihente a disenio?

Inayon kadagitoy a pagarigan dagiti tumatayab a kasla addaan awan inggana a listaan ti kankanta a kantaenda: ti nightingale, a nalatak iti intero a Europa ken paspaset ti Africa ken Asia gapu iti makaparagsak nga unina; ti mockingbird iti Amianan nga America, maysa a tumatayab a “nalaing a tumulad ket inayonna dagiti naimemoria a sasao a paset ti kantana”; ti nakapimpintas a lyrebird iti Australia, a “nagsayaatan ti pannakaputar ti kantana, nga addaan kadagiti nasirib ti pannakatuladna a paspaset.”​—Birds of the World.

Mainayon iti dayta, ti kinaperpekto dagiti kolor ken ti disenio ti payak ken ti dutdot dagiti adu a tumatayab ti mamagsiddaaw unay iti maysa a tao. Inayon iti daytoy ti kinasigoda nga aglaga ken agaramid ti umokda, iti daga man, iti rangkis, wenno iti kaykayo. Ti kasta a naisigud a kinalaing rebbeng a pagsiddaawenna ti napakumbaba nga isip. Kasano a napaadda amin dagitoy? Naiparna wenno nadisenio?

Ti Utek ti Tao “Nalabit adda sangapulo a trilion agingga iti sangagasut a trilion a synapses iti utek, ket agandar ti tunggal maysa a kas bassit a calculator a mangirekord kadagiti amin nga elektrikal a puersa a maawatna.” (The Brain) Agannayastayo a di mangikankano iti utek, ngem nakarikrikut dayta nga uniberso a linaon ken salsalakniban ti bangabanga. Kasano a naaddaantayo itoy nga organo a mamagbalin kadagiti tattao nga agpanunot, agikalintegan, ken agsao iti rinibribu a pagsasao? Babaen kadi iti minilion a nagasat a panagsugal? Wenno babaen iti intelihente a disenio?

[Diagram iti panid 16, 17]

Pinasimple a Diagrama ti Pammarang ti Utek

Sensory cortex

Tingitingenna dagiti sentido ti intero a bagi

Occipital lobe

Tingitingenna ti panagkita

Cerebellum

Kontrolenna ti kinatimbeng ken panagtutunos

Premotor cortex

Kontrolenna ti panagtutunos ti piskel

Motor cortex

Tumulong a mangkontrol iti sipupuot a panaggaraw

Frontal lobe

Tumulong a mangkontrol iti panagrason, rikrikna, panagsao, panaggaraw

Temporal lobe

Tingitingenna dagiti timek; kontrolenna ti panagsursuro, memoria, panagsao, rikna

[Diagram iti panid 16]

Axon terminal

Neurotransmitters

Dendrite

Synapse

[Diagram iti panid 16, 17]

Neuron

Dendrites

Axon

Dendrites

Synapse

Neuron

Axon

“Nalabit nga adda ti sangapulo trilion agingga iti sangagasut a trilion a synapses iti utek, ket agandar ti tunggal maysa kas maysa a bassit a calculator a mangirekord kadagiti awatenna nga electrical impulse.”​—THE BRAIN

[Picture Credit Line iti panid 13]

Bulan ken dagiti planeta: Rinetrato ti NASA