Ania ti Mangimpluensia iti Kababalinyo?

AGARUP 2,700 a tawenen ti napalabas, insurat ti napaltiingan a mannurat ti mamagpanunot a proverbio: “Iti maag kas la panangay-ayamna ti panangaramidna iti kinadakes.” (Proverbio 10:23) Nabatad ti kinapudno daytoy nanipud idi adda seksual a panagbalbaliw. Sakbay ti panagamak iti AIDS, ti nasaknap a kababalin ket ti seksual a panagdenna maysa nga ‘aramid a pakaragsakan’ ket ti nainkasigudan a tarigagay iti sekso masapul a mapennek ‘aniaman ti pagbanaganna.’ Nagbalbaliw kadin daytoy a kababalin? Talaga a saan.

Ti panaggartem iti sekso itatta pataudenna pay laeng dagiti “managarem,” ‘masukatsukat ti asawana,’ ken “mananggundaway iti sekso,” a mangikalintegan a maysa a pribado a banag ti moral ket normal ti libre a pannakidenna kadagiti adu a pareha. (Kitaenyo ti kahon a “Dagiti Seksual nga Estilo ti Panagbiag,” iti panid 6.) Kunada nga ‘awan ti madangran’ iti pannakidenna iti uray asino a kayatmo, no la ket pagnumuan dayta ti agpareha nga adulto. Idi 1964, ti sosiologo iti State University of Iowa a ni Ira Reiss dineskribirna daytoy a “kinalulok nga addaan panangipateg.”

Nabatad a ti Anglicano nga obispo iti Edinburgh, Scotland, kasta met laeng ti kunana, ta kinunana a nayanak dagiti tattao tapno maaddaanda iti adu a kaayan-ayat. Iti panagbitlana maipapan iti sekso ken ti Kinakristiano, kinunana: “Pagaammo ti Dios idi inaramidnatayo nga inikkannatayo iti naisiguden a panagtarigagay iti sekso tapno pennekentayo ti seksual a tarigagaytayo. Inikkannatayo kadagiti nalulok a genes. Pagarupek a biddut no kondenaren ti simbaan dagiti tattao a mangsurot iti naisigud a tarigagayda.”

Nasalun-at kadi ti kasta a panangmatmat? Ania ti pagbanagan ti libre a pannakidenna? Dagiti kadi apagbiit a relasion kadagiti adu a seksual a kapareha mangyeg iti pannakapnek ken kinaragsak?

Ti sangalubongan nga epidemia dagiti iyakar ti sekso a sakit ken ti kinaagpayso dagiti minilion nga agsiksikog a di nagkasar, nangnangruna kadagiti tin-edyer, paneknekanda ti pannakapaay ti kasta a pilosopia. Sigun iti magasin a Newsweek, idiay laeng Estados Unidos, adda napattapatta a tallo a milion a tin-edyer nga agsagaba iti iyakar ti sekso a saksakit iti tinawen. Kasta met, adu kadagitoy nga “agnumo nga adulto” ti kasla “awanan iti nainkasigudan a panagayat” wenno dida annugoten ti rebbengenda iti di pay naipasngay nga ubing a masansan nga ibunga ti aramidda, ket dagus nga iparegregda. (2 Timoteo 3:3) Daytoy ti pakatayan ti di pay naipasngay nga ubing, ta siraranggas a maisina iti inana. Ti resultana iti agtutubo nga ina mabalin a nakaro a panagliday ken basol a mangburibor kenkuana iti intero a panagbiagna.

Idiay laeng Britania idi ngalay ti 1990, pinattapatta ni Dr. Patrick Dixon a ti kuarta a nagasto iti tinawen kadagiti epekto ti seksual a panagbalbaliw ket nakaskasdaaw a $20 a bilion. Iti librona a The Rising Price of Love, nakuenta ni Dr. Dixon daytoy babaen ti panangirekordna kadagiti gasto iti panangagas kadagiti iyakar ti sekso a sakit, agraman ti AIDS; ti gasto iti pannakasinasina dagiti napaut a relasion; ti gasto ti komunidad kadagiti agsolsolo a nagannak; ken ti gasto iti therapy ti pamilia ken ti ubing. Kas naipadamag iti The Globe and Mail, maysa nga inaldaw a warnakan ti Canada, kuna ni Dr. Dixon: “Ti panagbalbaliw iti seksual a relasion a nangikari iti wayawaya kadatayo binaludna ti adu, iti lubong a dinadael ti seksual a riribuk, trahedia, kinaliday, panagdandanag, kinaranggas ken panangabuso.”

Ngem apay nga agtultuloy ti panaggartem iti sekso, a kaykayatda ti apagbiit a relasion, ken ti panangipapilitda iti di mangikankano a libre a pannakidenna? Gapu iti kasta a nabatad a bunga kadagitoy napalabas a tallo a dekada, ania ti mangrubrob itoy makadangran a panaggartem?

Ti Pornograpia Ballikugenna ti Sekso

Nakuna a ti pornograpia maysa a mangrubrob iti panaggartem iti sekso. Maysa a nagpudno nga adikto iti sekso insuratna iti warnakan a The Toronto Star: “Insardengko ti agsigarilio lima a tawenen ti napalabas, ti arak dua a tawenen ti napalabas, ngem awan ti karirigatan iti biagko no di ti panangisardeng iti pannakaadiktok iti sekso ken iti pornograpia.”

Nakombinsir met a dagiti tin-edyer a kanayon a makabuybuya iti pornograpia makapataudda iti tiritir a panangmatmat iti seksual a kababalin. Tuladenda dagiti ar-arapaap a pannakidenna ket makitadanto a komplikado ken narigat ti agpaypayso a relasion. Mangituggod daytoy iti panangiputong ken dadduma pay a parikut, a kangrunaan kadagitoy ket ti problema a manayon a pannakiayan-ayat.

Ti Panaglinglingay Gundawayanna ti Sekso

Ti nalulok nga estilo ti panagbiag nga aduan iti seksual a kapareha, legal man wenno saan a naikasar, nasaknap a maar-aramid ken maipabpabuya iti publiko kadagiti paglinglingayan. Ti awanan ayat ken nakaal-alas a seksual a kinasinged a mabuya iti iskrin rubrobanna ti panaggartem iti sekso, a mangipaay iti tiritir a panangmatmat daytoy a kaputotan iti panagtarigagay ti tao iti sekso. Masansan a siuulbod a pagpadaen ti paglinglingayan ti awanan kasar a panagdenna ken ti naayat a panagdenna. Dagiti agrayo kadagiti tattao nga agpabpabuya ti kasla di makailasin iti nagdumaan ti derrep ken ayat, ti nagdumaan ti apagbiit a pannakiinnayat ken ti napaut a panagkadua, wenno ti nagdumaan ti pantasia ken ti agpaypayso.

Kasta met, ti sekso masansan a gundawayan ti agyan-anunsio kas alikamen iti panaglako. Daytoy ket “banag nga agpaayen iti kaaduan a ti panggepna ket mangawis iti atension iti produkto,” kinuna ti maysa a sex therapist. Ti sekso ginundawayan dagiti agyan-anunsio ket innaigda ti seksual a pannakidenna iti nagsayaat a biag, ngem daytoy ket sabali manen a maika-20-siglo a “panangtiritir iti seksual a panangmatmat,” kas kinuna ti pagiwarnak a Family Relations.

Agbaliwbaliw a Rebbengen Ballikugenna ti Kababalin

Ti agbaliwbaliw nga aglawlaw ti kagimongan ken ti pannakailako ti pildoras a panglapped iti sikog idi 1960 binalbaliwanna ti seksual a kababalin ti minilion a babbai. Impaay ti Pildoras kadagiti babbai ti ar-arapaapenda a pannakipada kadagiti lallaki iti seksual a wayawaya wenno panagwaywayas a dida pulos nagun-odan idi. Kas kadagiti lallaki, eksperimentuenda itan ti apagkanito a pannakidenna, a didan agamak iti di tinarigagayan a panagsikog. Gaput’ ragsakda iti seksual a wayawayada, agpadpada a pukawen a naminpinsan ti lalaki ken babai dagiti kadawyan a rebbengenda iti pamilia ken iti sekso.

Kinuna ti maysa a mannurat iti Biblia idi umuna a siglo maipapan kadagita a tattao: “Addaanda kadagiti mata a napno iti pannakikamalala ket dida kabaelan ti sumardeng iti basol . . . Addaanda iti puso a nasanay iti kinaagum. . . . Idi binaybay-anda ti nalinteg a dana, naiyaw-awanda.”​—2 Pedro 2:14, 15.

Edukasion iti Sekso Idiay Eskuelaan

Maysa a panagadal ti E.U. kadagiti ag-10,000 a babbalasang nga ageskuelan iti haiskul impalgakna a ti “pannakaammo, nga ipamatmat dagiti kurso iti edukasion ti sekso ken ti pannakaammoda maipapan iti pananglapped iti sikog,” awan ti epektona iti kaadu ti agsikog a di naikasar a tin-edyer. Nupay kasta, dadduma a pangpubliko nga eskuelaan solsolbarenda ti epidemia babaen ti panangitukonda iti libre a condom kadagiti estudianteda, nupay nakaro a mapagdedebatean daytoy nga aramid.

Kinuna ti maysa a 17-anyos nga estudiante iti haiskul a pinagsaludsodan ti warnakan a Calgary Herald: “Agpayso a ti kaaduan kadagiti tin-edyer iti haiskul ket makidendennada . . . , uray pay dagiti dadduma nga agtawen iti 12.”

Ania ti Ayat ken ti Tulagan?

Ti ayat, panagtalek, ken ti maipatpateg a panagkadua saan nga automatiko a resulta ti naisigud a seksual a pannakaawis wenno panangpennek kadagiti seksual a rikna. Ti pudno nga ayat saan a patauden ti seksual a panagdenna laeng. Ti ayat ken kinasinged tumaudda iti puso ti dua nga agpimpinnateg nga indibidual a nagtulag a mangibangon iti manayon a relasion.

Ti apagbiit a relasion kamaudiananna baybay-anna ti maysa a madandanagan, agmaymaysa, ken nalabit sinaplit ti iyakar ti sekso a sakit a kas iti AIDS. Nagsayaat ti panangdeskribir ti sasao a masarakan idiay 2 Pedro 2:19 kadagiti mangitantandudo iti libre a pannakidenna: “Bayat nga ikarkarianda ida iti wayawaya, isuda a mismo addada a paad-adipen iti panagrupsa. Ta siasinoman a parmeken ti sabali adipénen daytoy a maysa.”

Ti gunglo a mangipapaay iti alagaden ti kagimongan iti Church of England inruarna ti reportna idi Hunio 1995, a napauluan iti “Banag a Pagragsakantayo.” Maisupadi unay iti balakad ti Biblia, ti gunglo pinaregtana ti simbaan a “mangikkat iti sasao a ‘panagbiag iti basol’ ken ikkatenna ti panangkondenarna kadagidiay agkabkabbalay a di nagkasar,” sigun iti The Toronto Star. Inrekomendar ti report a “rumbeng nga abrasaen dagiti kongregasion dagidiay agkabkabbalay laeng, imdenganda ida, agsursuroda kadakuada, . . . tapno matakuatanda nga adda ti Dios iti panagbiagda.”

Ania koma ti pangawag ni Jesus kadagita a relihioso a papangulo? Awan duadua a “bulsek a mangidaldalan.” Ket dagidiay ngay sumursurot kadagita a mangidaldalan? Nagrason: “No, ngarud, ti maysa a bulsek a lalaki idalanna ti maysa a bulsek a lalaki, agpadpada a matnagdanto iti abut.” Dikay agbiddut, sibabatad a kinuna ni Jesus a dagiti “pannakikamalala” ken “pannakiabig” mairamanda “kadagiti bambanag a mangtultulaw iti maysa a tao.”​—Mateo 15:14, 18-20.

Babaen kadagiti nadumaduma a banag a mangtiritir ken manggundaway iti sekso, kasano a makalapsut ti maysa a tao, nangnangruna dagiti agtutubo, iti panaggartem iti sekso? Ania ti sekreto iti naragsak, napaut a relasion? Ipamaysa ti sumaganad nga artikulo ti mabalin nga aramiden dagiti nagannak a tumulong kadagiti agtutubo nga agsagana maipaay iti masanguanan.

[Blurb iti panid 5]

Idiay laeng Estados Unidos, adda napattapatta a tallo a milion a tin-edyer nga agsagaba kadagiti iyakar ti sekso a sakit iti tinawen

[Kahon iti panid 6]

Dagiti Seksual nga Estilo ti Panagbiag

Managarem: Pagay-ayatda ti makiinnayat, isu nga agsisinnublat ti pakiinnayatanda apaman a saandan a maragsakan iti magusgustuanda. Ti termino ket pinartuat ni Dr. Michael Liebowitz, iti New York State Psychiatric Institute.

Masukatsukat ti asawana: Dagiti tattao nga agsasaruno nga agarem ken legal a mangikallaysa, mangidiborsio, ken mangasawa manen bigbigen dagiti sosiologo ida iti kastoy a wagas.

Mananggundaway iti sekso: Iparangarangda ti seksual a kinalaingda babaen iti kaadu a kaparehada, kuna ni Luther Baker, maysa a propesor a mangad-adal iti pamilia ken napatalgedan a sex therapist. Maus-usar met ti termino kadagiti mangmolmolestia iti ubing.

[Ladawan iti panid 7]

Makaadikto ti pornograpia ken mangituggod iti tiritir a panangmatmat iti seksual a kababalin