Ania ti Internet?
BABAEN ti panangusar iti Internet, ni David, maysa a maestro idiay Estados Unidos, nakagun-od kadagiti material a mausarna a mangisuro iti kursona. Maysa nga ama a taga Canada inusarna dayta tapno makiuman iti balasangna nga adda idiay Russia. Ni Loma, maysa nga asawa a babai, inusarna dayta a mangamiris kadagiti nasientipikuan a panagsirarak maipapan kadagiti immuna a nangrugian ti uniberso. Inusar ti maysa a mannalon dayta tapno makasarak iti impormasion maipapan kadagiti baro a pamay-an ti panagmula a mangusar iti satellite. Maallukoy dagiti korporasion iti dayta gapu iti pannakabalinna a mangyanunsio kadagiti produkto ken serbisioda iti minilion a nalabit agbalinto a sukida. Mabasa dagiti tattao iti aglawlaw ti globo ti kaudian a nasional ken internasional a damdamag babaen iti nagadu a serbisio ti panagipadamag ken panangipaay iti impormasion.
Ania daytoy kasasaad ti computer a maawagan Internet, wenno ti Net? Kasapulam kadi dayta? Sakbay nga ikeddengmo ti “mangusar” iti Internet, nalabit kayatmo a maammuan ti maipapan iti dayta. Nupay kasta unay ti pannakayanunsiona, adda rason nga agannad, nangnangruna no adda ubbing iti pagtaengan.
Ania Dayta?
Panunotem ti maysa a kuarto a napnot’ lawwalawwa, a tunggal maysa ti mangaramid iti bukodna a saput. Agkokonektar dagiti saput ta ti lawwalawwa siwayawaya nga umallatiw iti daytoy a makariro a saput. Ita addaankan iti napasimple a panangmatmat iti Internet—maysa a sangalubongan a koleksion ti adu nga agkokonektar a nagduduma a kita ti computer ken network ti computer. No kasano a makasaritam ti maysa nga addaan iti telepono iti sabali a paset ti daga, ti Internet mabalin a pagtugawenna ti maysa a tao iti computer-na ket makisinnukat iti impormasion kadagiti dadduma a computer ken agus-usar ti computer iti aniaman a lugar iti lubong.
Dadduma tukoyenda ti Internet a kas ti superhighway ti impormasion. No kasano a ti kalsada ipalubosna ti panagbiahe iti nadumaduma a lugar iti pagilian, kasta met ti Internet ipalubosna ti panagayus ti impormasion iti adu a nadumaduma nga agkokonektar a network ti computer. Bayat ti panagbiahe dagiti mensahe, tunggal madanonna a network addaan iti impormasion a tumulong a mangikonektar iti kabangibang a network. Ti kaudian a pagtungpalan ti mensahe mabalin nga adda iti sabali a siudad wenno pagilian.
Tunggal network mabalinna ti “makisao” iti kaarrubana a network babaen iti maymaysa a paglintegan a pinataud dagiti nangdisenio iti Internet. Iti sangalubongan, mano a network ti mapagkokonektar? Dadduma ti mangpattapatta a nasurok a 30,000. Sigun kadagiti nabiit pay a surbey, dagitoy a network ikonektarda ti nasurok a 10,000,000 a computer ken agarup 30,000,000 nga agus-usar iti intero a lubong. Mapattapatta a ti bilang dagiti agkokonektar a computer ket agdobdoble iti tinawen.
Ania a kita ti impormasion ti masarakan dagiti tattao iti Internet? Mangipaay iti napartak nga umad-adu a koleksion dagiti impormasion, a dagiti topiko saklawenna ti medisina agingga iti siensia ken teknolohia. Mangiparang iti adut’ saklawenna a material maipapan iti arte agraman ti material a pagsirarakan dagiti estudiante ken saklawenna ti pagpalpaliwaan, paglinglingayan, isports, panaggatang, ken pagtrabahuan. Magun-odan iti Internet dagiti almanac, diksionario, encyclopedia, ken mapa.
Adda, nupay kasta, dagiti makariribuk a banag a masapul nga amirisen. Mabalin kadi nga ibilang a makagunggona ti isuamin nga adda iti Internet? Ania dagiti serbisio ken gubuayan ti impormasion nga ipaay ti Internet? Ania dagiti masapul a pagannadan? Dagiti sumaganad nga artikulo sungbatanna dagitoy a saludsod.
[Kahon/Ladawan iti panid 4]
Tinaudan ken Disenio ti Internet
Nangrugi ti Internet kas eksperimento ti U.S. Department of Defense idi dekada ti 1960 tapno tulongan dagiti sientipiko ken managsirarak kadagiti agaaddayo a lugar nga agtitinnulong nga agtrabaho babaen ti panangiranudda iti manmano ken nangingina a computer-da ken dagiti urnongda nga elektroniko nga impormasion. Daytoy a kalat sapulenna a mapataud ti grupo dagiti agkokonektar a network a mabalin nga agtignay nga agtutunos.
Ti Cold War tinignayna ti panaginteres iti “saan a madadael ti bomba” a network. No madadael ti maysa a paset ti network, agbiahe pay latta ti impormasion iti destinasionna babaen iti tulong dagiti nabati a pasetna. Iti nabukel nga Internet, ti rebbengen a mangipatulod kadagiti mensahe ti maiwaras ngarud iti intero a network imbes a naisentro iti maymaysa a lugar.
Kaaduanna, ti Internet, a dua a dekadan ti kabayagna, limmataken gapu iti panangusarna kadagiti browser. Ti browser ket maysa a software nga alikamen a mangpalaka unay iti “ipapan” ti agus-usar iti nadumaduma a lugar iti Internet.