Panangmatmat iti Lubong
Negosio a Panaglako iti Tagabo Idiay Brazil
“Maminsangapulo a daras nga ad-adu a tagabo ti naipan idiay Brazil imbes nga idiay Estados Unidos—ngem ad-adu ti natay kadagiti naipan-Brazil a tagabo ta kagudua laeng iti bilang ti populasion dagiti nangisit idiay Brazil idi 1960 ngem idiay Estados Unidos,” kuna ti ENI Bulletin ti World Council of Churches (WCC). Mapattapatta nga 40 porsiento kadagiti tagabo nga Africano ti natay kadagiti paset ti barko a paggianan ti kargamento. Tapno ngumina ti presioda, ragup a nabautisaran dagiti Africano a tagabo babaen ti pannakawarwarsida iti danum bayat nga insawang dagiti papadi “ti sasao ti bautismo.” Iti panagkomentona iti seremonia ti “pananglagip, panagbabawi ken panagpinnakawan” a naangay idiay Salvador, Brazil, insurat ti taga Cameroon a ni Aaron Tolen, lider ti WCC: “Saan la a dagiti nangyeg kadakami ditoy ti nangisagmak kadakami iti daytoy a trahedia. Adda met sungsungbatanmi nga Africano ta linaismi ti bagimi babaen ti panangilakomi kadagiti kakabsatmi.”
Dagiti Mannigarilio a Taga Europa
Dagiti agindeg idiay Europa ken China ti kaaduan ti makonsumo a sigarilio iti kada tao iti intero a lubong, kuna ti Nassauische Neue Presse iti Frankfurt, Alemania. Iti European Union, agsigsigarilio ti 42 porsiento kadagiti lallaki ken 28 porsiento kadagiti babbai. Dagiti porsiento, nupay kasta, ti ad-adu kadagiti grupo nga agtawen iti 25 aginggat’ 39. Ti panagsigarilio ti mangpatpatay iti 100,000 a tattao idiay Alemania ket sabali pay a 100,000 sadi Britania iti kada tawen. Itay nabiit, ti presidente ti Czech Republic, ni Václav Havel, a nakaro a mannigarilio iti adun a tawen ket naagasan gapu iti kanser iti bara. Ipadamag ti Süddeutsche Zeitung a nagsurat ti presidente iti movimiento ti Europa a maawagan Smoking or Health a kunkunana a dayawenna ti asinoman a makaisardeng nga agsigarilio.
Agsakit Gapu iti Napigsa nga Uni?
Ti pannakaisarang iti napigsa nga uni, uray pay no nakapsut, mapagsakitnaka, sigun kadagiti panagadal nga inreport ti magasin ti Britania a New Scientist. No usigen dagita a natakuatan, rinebisar ti World Health Organization dagiti pagannurotanna maipapan iti natalged a kapigsa ti uni no rabii. Ti nangnangruna a pakaseknan ket ti ebidensia a mangipakita a dagiti ubbing ti ad-adda nga agpeggad. Natakuatan iti maysa a panagadal a nangatngato ti presion ti dara ken nangatngato ti tukad ti adrenaline dagiti ubbing nga agnanaed iti asideg ti internasional nga eropuerto ti Munich. Natakuatan met dagiti managsirarak a dagiti ubbing adda depekto ti panagbasa ken panagikabesada. Dagiti tattao nga agparang a maanusanda ti napigsa nga uni “kanayon nga agsagabanto ti bagida,” kuna ti espesialista ti uni a ni Arline Bronzaft. “Ti napigsa nga uni ket pagpulkokan ken mangdangranto iti bagi inton agangay.”
Dagiti Peggad ti Pestisidio
Sigun iti International Rice Research Institute iti Pilipinas, isu la nga isu ti maapit a pagay no pulos a di nagusar dagiti mannalon iti pestisidio. Maysa a sientipiko iti rice institute ti nangipakaammo iti World Food Summit, a naangay iti Pilipinas, a panangsayang laeng ken di kasapulan ti nasaknap a pannakapugsit dagiti mula. Saan laeng a di maitutop a tiempo iti tawen ti panagpugsit dagiti mannalon, ipadamag ti magasin a New Scientist, no di ket aktual a papatayenda ti di maitutop nga insekto. Kasta met nga adu a mannalon ti di mangyap-aplikar kadagiti balakad maipapan iti kinatalged no agusarda iti kemikal ken pino a pagpugsit a nalaka a malang-ab, wenno ilaokda iti daga ti pangpatay iti ruot sa iwarasda dayta babaen iti imada. Ipadamag ti World Health Organization nga iti intero a lubong, dagiti pestisidio ti agdama a pakatayan ti 220,000 ken nakaro a pakasabidongan ti tallo milion iti kada tawen.
Deskribiren Dagiti Agtutubo ti Mapaguadan a Nagannak
Kasanot’ panangdeskribir dagiti agtutubo iti mapaguadan a naganak? Tapno maammuan, sinurbey ti mamalbalakad iti eskuelaan ken sikologo a ni Scott Wooding ti nasurok nga 600 nga agtutubo. Tangay ninamnama ni Wooding a kaykayat dagiti agtutubo ti kinapanuynoy, dagiti sungbatda ti nangkellaat kenkuana. Padapada a kinuna dagiti tin-edyer a kayatda ti “di panangidumduma, kinadungngo, (‘kayatda a mangngegan ti sasao a: “Dungdungnguenka”’), kinaparato, [ken] ti panangipakita iti nasayaat nga ulidan,” kuna ti periodiko a The Toronto Star. Natakuatan pay ni Wooding a kayat dagiti tin-edyer a tulongan ida dagiti nagannak kadakuada nga agbalin a responsable. No agkamalida, kayatda ti madisiplinaan. Kangrunaan iti amin, kinuna dagiti agtutubo nga il-iliwenda ti ad-adu koma a panawen dagiti nagannakda para kadakuada.
Awanan Dara a Panangagas
“Dagiti pagamkan a maakaran iti saksakit gapu iti pannakayalison ti dara ken ti nakaro a kinakirang dagiti maidonar a dara ti nangilungalong iti kasta unay a panagregget a mangpukaw iti panangyalison iti dara sadinoman a pakayaplikaranna,” kuna ti periodiko a The Globe and Mail. Agpampannuray ti awan darana a panangagas ken panangopera iti metikuloso a panangkontrol iti agsayasay a dara, ket “adu a baro a pamay-an ti orihinal a napataud a pangagas kadagiti Saksi ni Jehova,” kuna ti Globe. Binigbig ni Dr. James A. Robblee, maysa nga anesthetist idiay University of Ottawa Heart Institute, maysa kadagiti adu nga ospital a mangipatpatungpal iti programa a panagopera nga awan mausar a dara: “Talaga a patiek a [dagiti Saksi ni Jehova] ti nangparegta unay kadatayo a mangaramid iti daytoy.”
Manipud “Panawen ti Bato” Agingga Kadagiti Paltog
Ti masalsalakniban a naglawaan a matutudo a kabakiran iti nagbaetan ti Brazil ken Venezuela ket pagnanaedan dagiti Yanomami Indian. Tangay umuna a “nadiskobreda” idi dekada ti 1960, in-inut a nayam-ammo kadagiti Yanomami dagiti moderno nga imbension kas iti banniit, sarming, gurabis, ken radio. Nupay kasta, ti kabaruan a moderno nga alikamen a nakagteng kadakuada—ti paltog—ti mamagpeggad iti “maudi a tribu ti Panawen ti Bato kadagiti America,” ipadamag ti The Daily Journal ti Caracas, Venezuela. Babaen ti panagmaro ken panaggatang sa panagilako, dagiti agminminas iti balitok, negosiante iti kabakiran, ken misionero ti nangyam-ammo kadagiti paltog iti nagkauna a kultura dagiti Yanomami. Ngem ti nailaw-an a pannakapaltog ti tallo a Yanomami iti makalawas ti makapakellaat a palagip a ti pamay-an ti pannakiam-ammo iti moderno a sibilisasion mabalin nga adda makadangran a bungana. Kas kuna ni Claudia Andujar, panguluen ti Pro-Yanomami Commission: “Darepdepenyo no kasano kapeggad ti kellaat a pannakainayon dagiti paltog ken pulbura iti tribu a pagpannakkelna ti abilidadna a manglaban kadagiti nasabidongan a pana, batbato ken pang-or.”
Adda Manen ken Umad-adu Dagiti Blue Whale
Siiinget a makonkontrol ti panagtiliw kadagiti blue whale manipud 1946. Manipud idi, maan-anupen dagitoy a nagdakkelan a 30 metro, 150-tonelada a mamalia agingga a ngannganin maungaw. Ngem ita, gapu iti U.S. Navy’s Sound Surveillance System, naipalgak a ti North Atlantic ket pagtaengan ti kalalainganna a populasion dagiti balyena, agraman dagiti finback ken humpback, minke, ken ti manmano a blue whale. “Ad-adu pay a balyena iti kosta ti Britania ngem ti dati a maipagarup,” kuna ti The Sunday Telegraph ti London. Dagiti hydrophone nga adda iti tukok ti baybay iti kauneg nga agingga iti 3,000 metro ti damo a nadisenio idi a mangtunton kadagiti submarino. Nupay kasta, nasayaatda met a mangsagap iti low-frequency nga uni dagiti balyena. Dagiti uni ti blue whale ti naikuna nga agbiahe iti 3,000 kilometro manipud iti uneg ti danum.
Klase ti Diborsio?
Idiay Pima County, Arizona, E.U.A., dagiti nagannak a kayatda ti agdiborsio ti makalikaguman nga agseminar iti uppat ket kagudua nga oras tapno maawatanda ti epektona kadagiti annakda, kuna ti The Dallas Morning News. Nadisenio dagiti klase a tumulong kadagiti nagannak a mangsursuro “no kasano nga iyurnos ti eskediul ti ibibisita” ken usigen “no ania nga edad ti anak a mabalinnan ti makipaggian iti naganak a di nakaitalkan iti panangaywan no kalgaw.” Napatpateg pay, matulongan dagiti nagannak a mangtarus iti kaipapanan ti diborsio iti mismo a panangmatmat ti ubing, kuna ni director Frank Williams. “Ngem pampanunotek no apay a ti edukasion a kas iti daytoy ket kapilitan no agsinadan,” kuna ti abogado ti pamilia a ni Alyce Pennington. Apay a “dida sumrek iti klase a kas itoy sakbay nga agkasarda?”
Dagiti Kangrunaan a Manangibalud iti Lubong
Idi 1995, adda 615 a tattao iti pagbaludan para iti tunggal 100,000 a residente idiay Estados Unidos, kuna ti Justice Department ti E.U. Daytoy ti mangdoble iti kaadu dagiti naibalud idi 1985, a mamagbalin iti dayta kas ti kaaduan iti lubong, kuna ti The Wall Street Journal. Ti Russia ti maikadua, nga addaan iti 590 iti kada 100,000, a naibasar iti kaaduan a magun-odan a kabaruan a bilang (1994).
Adda Pagimbagan ti Panag-recycle
Sigun iti periodiko nga El Universal iti Caracas, Venezuela, ti panang-recycle iti aluminum a pagkargaan ti mangsalimetmet iti 90 porsiento iti bannog a mangaramid iti baro a pagkargaan. Ti panang-recycle iti papel adda met maitulongna iti ekolohia. Limapulo porsiento a basbassit nga enerhia ti mausar a mang-recycle iti papel ngem ti mausar a mangpataud iti baro a papel, makissayan ti pannakamulit ti danum iti 58 porsiento, ken pannakamulit ti angin iti 74 a porsiento. Nasaysayaat pay ti sarming agsipud ta naan-anay a maulit-ulit a ma-recycle.