Agannadka! Okupado Dagiti Suitik
ARAPAAPEM ti eksena. Napalabasen ti bagyo. Simmardengen dagiti makadadael a napigsa nga angin, ken saanen a pangta ti layus. Rummuaren dagiti naklaat a nakalasat kadagiti pagtaenganda, ket iti adayo, dagiti madanagan ken maam-amak a nagkamang agsublidan a mangsukimat iti gapuanan ti bagyo. Awanen ti atep dagiti pagtaengan; nabualen dagiti kayo ket pinandaganda dagiti naslepen iti tudo a nalukasan a pagtaengan. Nagsat ti linia ti koriente, a mamagbalin nga imposible ti umawag ken mangipatulod iti mensahe iti telepono. Dadduma a pagtaengan, nga idi ket pagkamangan dagiti nararagsak a pamilia, narban—nadadael a din mabalin a tarimaanen. Ti naulimek idi ken natalna a komunidad ket maysa itan a lugar ti dadael ken pannakaupay.
Ikagumaan ti komunidad a sarangten ti karit—a determinado nga agibangon manen. Agtitinnulong dagiti agkakaarruba; a dadduma ti di pay agaammo. Iranud ti lallaki dagiti alikamen ken paglainganda. Pakanen ti babbai dagiti agtartrabaho bayat a dagiti natataenganen nga annak awirenda dagiti ubbing pay. Manipud iti sabali a komunidad, sumangpet dagiti bunggoy ti trabahador a situtulok a tumulong—dagiti agtarimaan iti atep, agiwalin kadagiti natumba a kayo, karpintero, dagiti pintor. Kadua met dagitoy, nupay kasta, dagiti suitik, a sisasagana a manggundaway kadagiti nakalasat.
Makalikaguman dagiti dadakkel nga antisipo iti trabaho a panangtarimaan. Ited dagiti maganatan a makimbalay ti kuartada, ket matakkuatandanto laengen nga intarayen dagiti trabahador ti kuartada, a pulos a didanto makita ida manen. Dagiti agtarimaan iti atep a “mangipanamnama” a nasayaat ti kalidad ti trabahoda, saan a pulido ti panangtarimaanda kadagiti nagsasaipan, ket dagitoy nakaro ti panaguboda iti umuna pay la a panagtudona. Babaen ti panagpambarda a mangabangda iti dadakkel a makinaria para iti panagtrabaho iti kabigatanna, dagiti agiwalin kadagiti natumba a kayo agkiddawda kadagiti biktima iti rinibribu a doliar nga antisipo. Dida pulos agsublin iti kabigatanna.
Mainayon pay iti nadadael ken napukaw, ti sakit ti nakem dagiti makimbalay a nagbayad iti dakkel kadagiti di makabayad wenno bogus a kompania ti seguro nga itan agkedkeden nga agbayad kadagiti nadadael wenno nabaybay-anen dagiti opisinada, ta timmalawen dagiti makinkukua. Dagidiay napagasatan a makagun-od iti tseke ti seguro tapno pagbayad kadagiti nadadael matakkuatandanto a masansan nga adda dagiti dakes ken saan a makabael a kontraktor a magun-odan nga agtrabaho no manmano dagiti kualipikado a mangtaming iti amin a trabaho. Kas resulta, saan a pulido ti trabaho, isu a pagleddaangan dagiti madandanaganen a makimbalay.
Maulit-ulit a magunggundawayan dagiti biktima ti didigra. Ti nangrugi a panagkaykaysa ti nadadael a komunidad para iti pagimbagan dagiti isuamin, agbanagto a makapaupay nga arapaap para kadagiti dadduma.
Kalpasan ti maysa a bagyo, iti maysa a komunidad, ti presio dagiti nasam-it a biskuit ngimmina agingga iti di nakapapati nga $4, ket ti gatas ti ubing bayadan dagiti inna iti $6 ti maysa a lata. Iti maysa a tiendaan dika makagatang iti bateria no dika gumatang iti TV wenno radio. Dagiti aglaklako kadagiti material a pagbangon nagdadakkel ti ganansiada babaen ti panaglakoda kadagiti lakoda iti nakangatngato a presio. Iti sabali a kaso dagiti makinkukua iti mobile-home a naiguyod dagiti pagtaenganda iti nangatngato a lugar idi naglayus napasaranda ti 600-porsiento a nginatuan ti presio. Sumaruno iti ginggined, maysa nga 84-anyos a babai a nadadael ti balayna ti nakaawat iti awag manipud iti maysa a tao a nagpammarang a trabahador ti gobierno. Impagarup ti babai a dagiti dokumento a pinirmaanna kalpasanna ket aplikasion para iti tulong ti gobierno ken kadagiti kupon para iti taraon. Kinapudnona, dagitoy ket para iti $18,000 a salda ti balayna a maibayad iti nakuenta laeng a $5,000 a gatad iti panangtarimaan.
Ti Panangallilaw Babaen iti Telemarketing
‘Kablaawandaka, Mrs. S——! Daytoy ti nagasat unay nga aldawmo.’ Nalabit dagitoy ti panglukat a sasao iti makapakellaat nga awag ti telepono. ‘Sika ti napagasatan a nangabak iti . . .’ Adut’ tattao a nakaawat iti kakasta nga awag a nangibaga a “nangabakdan,” ket “maipanamnama” dagiti premioda. Ti “premio” nalabit maysa a baro a kotse, maysa nga estante dagiti alikamen a paglinglingayan iti pagtaengan, wenno nalabit maysa a singsing a diamante.
Nakaawatka kadin iti kasta nga awag a mangipakpakaammo a sika ti umawat iti libre a sagut? Naragsakanka kadi iti kasta unay? Dika kadi mamati iti dayta? No sinungbatam ti kasta nga awag, inawatmo kadi ti premiom? Wenno biktimaka kadi iti panangallilaw ti telemarketing? No napasamak dayta kenka, saan la a siksika ti naallilaw. Sigun iti magasin a Consumers’ Research, idiay Estados Unidos laeng, dagiti bugos a telemarketer (aglaklako babaen iti telepono) allilawenda ti agarup sangapulo a tattao iti tunggal minuto. Tinawen a suitiken dagiti awan konsiensiada nga estapador ti $10 bilion agingga iti $40 bilion kadagiti suki, agarup $7,500 iti tunggal minuto.
Impadamag ti Reader’s Digest, a “tinawen iti intero a Canada, ad-adu pay ngem 150,000 a tattao ti mangsungbat kadagiti awag manipud kadagiti manangallilaw a telemarketer a mangibaga kadakuada a ‘nangabakda’ wenno ‘napilida’ para iti dakkel a premio. Ket tinawen rinibribu a taga Canada ti maallukoy kadagitoy nga awag, a gumastoda iti promedio a $2,000 ti tunggal maysa tapno magun-odanda ti premioda.” Kinuna ti maysa nga opisial ti Ontario Provincial Police: “Ti pananggulib babaen iti telepono ti maysa kadagiti kadadakkelan a panangallilaw iti historia ti Canada.” Innayonna pay: “Ammomi a daytat’ paggastuan dagiti taga Canada iti minilion a doliar iti tinawen.” Dagiti bilang irepresentarna laeng dagiti naireport iti polis. Nupay kasta, tangay napattapatta a 10 porsiento laeng kadagiti biktima ti mangireport iti pukawda, imposible nga ikeddeng a siuumiso ti kasaknap ti parikut.
“Ibagami kadagiti tattao a nangabakdan tapno saandan nga agpampanunot a naimbag,” inamin ti maysa a suitik. Kinunana pay: “Kalpasanna pilitenmi ida a mangipatulod iti kuarta, ket dikam agpatingga uray no nagkedkeddan.” Apaman a naallilawen ti biktima, ti naganna mailakon kadagiti dadduma a kompania ti telemarketing ket maikabil iti listaan “dagiti nalaka a maallilaw.” Mailako ti naganda kadagiti dadduma, a maulit-ulit a mangawag kadakuada. “No us-usarenmi ti listaan dagiti nalaka a maallilaw,” kinuna ti dati nga opereytor ti telemarketing idiay Toronto, “maallukoymi a gumatang ti agarup 75 porsiento kadagiti tattao iti damo nga awag. Bumaba dayta iti agarup 50 porsiento iti maikatlo a panangusarmi iti listaan. Ngem apaman a naallukoydan, kanayonen nga agipatulod dagiti tattao; ar-arapaapenda ti mangabak iti adu a kuarta.”
Kasano kaadu ti busbosen dagitoy a naallilaw dagiti bugos a telemarketer iti panangar-arapaapda a mangabak iti nakaskasdaaw a premio? “Masapul nga iyurnosmi kadagiti banko a saan a mairuar ti dadduma a lallakay ken babbaketen ti sanikuada tapno saan a main-inut a mapukaw amin a kuartada,” kinuna ti maysa a detektib ti polisia. Maysa a babai a nabiit pay a nabalo ti natakkuatan a nakaipatuloden iti 36 a bayad, nga agdagup iti nasurok a $85,000, kadagiti 16 a nadumaduma a telemarketer. Kas subad, nakaawat iti “nakaad-adu nga awan mamaayna a bambanag.”
Naplano a Panangsuitik Kadagiti Nalalaing
Dagidiay a suitik, nupay kasta, awan pilpilienda. Dagiti biktimada aggapu kadagiti amin a kita ti ekonomia iti kagimongan. Uray pay dagiti maipagarup a nalalaing a propesional naallillawda. Ti naiplano a panangallilaw nasikap unay ta uray ti alisto a suki mabalin a mabiktima. Dagiti nangatot’-gatadna a pangsuitik para kadagiti nalalaing a gumatang mabalin a maipakaammo iti telebision wenno kadagiti de-kolor a broshur a maikoreo. Nalabit iramanda dagiti panagipuonan a mangikari iti nangato a ganansia—puonan kadagiti estudio ti pelikula, balitok ken pagminasan ti balitok, bubon ti krudo. Kasla awan patingga ti listaan. Ti resulta, nupay kasta, pareho—naan-anay a pukaw.
“Di nakapapati ti kasaknap ti panangallilawda,” kinuna ti nabiktima a de adal a babai. “Kas maestra, pagarupek a nalaingakon a tao. . . . Awan patingga dagiti kari.” Napukawna ti $20,000 iti panangallilaw ti maysa a kompania ti pelikula.
Ti panangallilaw babaen iti telemarketing ket internasional a parikut. Ipadto dagiti imbestigador a “kumaronto [dayta] iti daytoy a dekada.” Ngem agannadka! Adda dadduma pay a kita ti panangsuitik, ket dadduma nga estapador adda paboritoda a puntiria—dagiti lallakay ken babbaket.
[Ladawan iti panid 4]
Agannadka kadagiti suitik nga umay kalpasan ti bagyo!
[Ladawan iti panid 5]
“Nangabakka iti premio!” —wenno nangabakka kadi?