Dagiti Krusada—‘Nakalkaldaang nga Ilusion’
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY ITALIA
AGARUP siam a gasut a tawenen ti napalabas, idi 1096, ti Umuna a Krusada dandanin mangrugi. No nagbiagkayo idin idiay Makinlaud a Europa, nalabit a nasaksianyo ti iyaakar ti adu a lallaki, kareton, kabalio, ken barko. Nagturongda iti Jerusalem, ti nasantuan a siudad, a konkontrolen idi dagiti Muslim nanipud pay idi maikapito a siglo K.P.
Daydi ti immuna a Krusada. Adu a historiador ti mangilista kadagiti walo a kangrunaan. Dagitoy nga ekspedision dinadaelda ti pakasaritaan ti relasion ti Daya-Laud. Napakuyoganda kadagiti nadawel a panangpapatay ken kinaranggas a naaramid gapu iti nagan ti Dios ken iti nagan ni Kristo. Ti naudi a kangrunaan a Krusada nangrugi 174 a tawen kalpasanna, idi 1270.
Ti sao a “krusada” agtaud iti Latin a sao a crux, a kaipapananna “krus.” Dagiti miembro ti adu nga ekspedision nangidaitda iti simbolo ti krus kadagiti kawesda.
Dagiti Pakaigapuanna
Ti naiwaragawag a motibo dagiti Krusada ket ti panangbawi iti Jerusalem ken ti nasantuan a tanem kadagiti Muslim. Ngem saan la a dayta dagiti pakaigapuanna. Malaksid kadagiti sumagmamano nga insidente, ti relasion dagiti agkunkuna a Kristiano idiay Makintengnga a Daya ken dagiti Muslim ket medio natalna. Ti maysa a napateg a banag a nakagapu kadagiti Krusada ket ti nariribuk a napolitikaan, ekonomiko, ken relihioso a kasasaad a nasaknap idiay Europa.
Idi maika-11 a siglo, madaldalusanen dagiti kabbaro a lugar a maipaay iti agrikultura, gapu iti panangikagumaan a mangpaadu iti maapit a taraon. Rimmang-ay ti panagbiag kadagiti siudad. Immadu ti populasion. Nupay kasta, idi pimmanglaw ti adu nga agtaltalon gapu iti gawat, adu ti napan kadagiti siudad, a sadiay napasaranda ti kinaawan ti trabaho ken ti kinamarigrigat. Masansan nga adda protesta.
Iti kangatuan a tukad ti kagimongan adu dagiti feudal baron. Dagitoy a nalalaing a pangulo ti militaria kayatda a gundawayan ti kinaawan-gaway ti politika a gapuanan ti pannakasinasina ti imperio ni Carlomagno ken mangparmek kadagiti baro nga estado.
Napasaran met idi ti simbaan ti Roma ti pannakariribuk. Idi 1054 napukawnan ti panangkontrolna iti Makindaya nga Iglesia. Mainayon pay, adu kadagiti klero ti mapabpabasol iti imoralidad ken pannakibiang iti politika.
Ti Pakpakaasi Idiay Clermont
Iti kastoy a kasasaad imbilin ni Pope Urban II ti Umuna a Krusada. Iti imatangna ti namilitaran a tignay tapno mabawi ti Jerusalem ken Palestina agserbi iti sumagmamano a panggep. Pagkaykaysaenna ti Makinlaud a Kakristianuan ken patalgedanna manen ti pannakaipangpangruna ti Iglesia Romana. Mangipaay dayta a pangipeksaan iti manayon a panagsusupiat kadagiti nangatngato a klase. Maisukat iti relihioso ken, nangnangruna, dagiti gunggona iti ekonomia, dagitoy usarenda ti paglainganda iti militar maipaay iti “natan-ok” a panggep, nga agbalin a buyot a paset ti iglesia.
Idi Nobiembre 27, 1095, iti sango ti konseho ti Clermont, Francia, inyussuat ni Urban ti pakaasina. Nangipinta ti simbaan iti naalas a ladawan dagiti kabusorda, a kas dagidiay maikari iti panangdusa ti Dios. Kinuna ni Foucher de Chartres, maysa a padi a nakipaset iti Umuna a Krusada, a nasken ti gubat a mangidepensa iti Makindaya a “Kristiano” kadagiti Muslim. Naikari ti dagus a pannakawayawaya iti basol kadagidiay a matay iti dalan wenno iti gubat. Dagiti feudal lord ngarud mapagbalinda ti panagriririda a maysa a “nasantuan” a gubat a maibusor kadagiti “saan a Kristiano.” Iti dayta a konseho, nagkallangugan ti pagsasao ti Umuna a Krusada: “Pagayatan ti Dios dayta!”
Dagiti Dua nga Ipapanaw
Apaman a naikeddengen nga Agosto 15, 1096, ti petsa ti ipapanaw, impasigurado ti papa ti suporta dagiti pasurot nga addaan talon, a nakaitalkan ti namilitaran a panagtignay. Impanamnama ti simbaan ti pannakasalaknib ti sanikuada bayat ti kapaut ti trabahoda. Dagiti saan unay a nabaknang naparegtada a mangsuportar iti mision babaen iti panagdonarda.
Nupay kasta, dadduma ti pimmanaw sakbay ti naikeddeng a petsa. Daytoy ti di nasanay ken di nadisiplinaan a managderraaw a pakairamanan dagiti babbai ken ubbing. Naawaganda a pauperes Christi (dagiti managpalimos ni Kristo). Ti pagturonganda: Jerusalem. Indauluan ida dagiti manggargari iti riribuk, nalabit ti kalatakan isu ni Peter nga Ermitanyo, maysa a monghe a nangrugi a nangasaba kadagiti kaaduan a tao idi agngudo ti 1095.
Sigun iti mannurat idi edad Media a ni Albert iti Aix, ni Peter nakapagbiahe idi idiay Jerusalem. Naibaga a maysa a rabii adda sirmatana a nangbalakadan ni Kristo kenkuana a mapan iti patriarka idiay Jerusalem, a mangited kenkuana iti pammaneknek a surat nga iyawidna iti Laud. Kinuna ni Albert a pimmayso ti tagtagainep ket idi naawatnan ti surat, napan ni Peter idiay Roma, a sadiay nasabetna ti papa. Pinagtipon ti salaysay ni Albert ti agpaypayso ken ti arapaap, ngem dagiti naibaga a tagtagainep, sirmata, ken surat nabibilegda nga instrumento a nangiturong iti kaaduan.
Ti grupo a nagtitipon a kadua ni Peter nga Ermitanyo pimmanawda idiay Cologne idi Abril 20, 1096. Gapu ta awananda kadagiti nasken a kasapulan nga agpaay iti biahe iti taaw, dagiti pauperes masapul a sarangtenda ti nawatiwat a biahe nga agturong iti Nasantuan a Daga babaen iti pannagna wenno babaen kadagiti nadadaelen a kareton. Di nagbayag awanen ti taraon wenno armasda, isu nga iti dalanda rinugianda ti nagtakaw kadagiti tattao nga agindeg sadiay a nasdaaw iti isasangpet daytoy awan disiplinana a bunggoy dagiti “soldado ni Kristo.”
Ti damo a rinautda isu dagiti Europeo a Judio, a napabasol nga agipapautang ti kuarta kadagiti dakes nga obispo. Dagiti kinaranggas ket inaramid dagiti pasurot ni Peter nga Ermitanyo a maibusor kadagiti Judio, kadagiti lugar a kas iti Rouen ken Cologne, ti siudad a pinanawanda. Kuna ni Albert iti Aix nga idi “nakita [dagiti Judio idiay Mainz] a dagiti Kristiano dida inilala uray dagiti annakda wenno kinaasian ti siasinoman, rinautda dagiti kakabsatda a lallaki, assawada, innada, ken kakabsatda a babbai ket nagpipinnatayda. Ti makapaladingit unay a banag ket dagiti inna a mismo ginedgedda ti karabukob dagiti agsuso nga annakda wenno binagsolda ida, a kaykayatda a patayen ida a mismo ngem ti papatayen ida dagiti di nakugit.”
Naulit dagiti umasping a pasamak iti panagbiaheda a nagturong iti Balkan, iti dalanda a napan idiay Asia Menor. Apaman a nakagteng dagiti managderraaw idiay Constantinople, ni Emperador Alexius I, pinalakana ti dalan dagiti pauperes a sumrek iti aplaya ti Asia Menor, tapno maliklikan ti aniaman a pannakaulit dagiti panangriribuk. Sadiay, adu a babbai ken ubbing agraman dagiti masakit, lallakay ken babbaketen ti pinapatay dagiti puersa a Muslim. Sumagmamano laeng a nakalasat ti nagballigi a nagsubli idiay Constantinople.
Kabayatanna, bayat ti kalgaw ti 1096, nagbiahe dagiti nasanay a buyot. Dagitoy indauluan ti nalatak a pangulo idi nga aldaw. Ti nariribuk a nasapa nga ipapanaw dagiti pauperes pinagdanagna ni Papa Urban, a nangyurnos a kedngan ti ipapan dagiti krusado iti Daya. Dagidiay mapan itatta masapul nga ipakitada nga adda umdas a sustentoda. Ti panggep ket tapno limitaran ti pannakipaset dagiti babbai, ubbing, lallakay, babbaket, ken ti napanglaw.
Panangparmek ken Dadduma a Panangpapatay
Idi nakagtengda aminen idiay Constantinople, ti tropa, dagiti soldado, ken dagiti nakalasat a pauperes intuloydan ti kalatda. Naaramid manen ti kinaranggas gapu iti nagan ti Dios. Malagip ti mannurat a ni Petrus Tudebodus a bayat ti pananglakubda iti Antioquia, kalpasan ti panangikisap dagiti krusado kadagiti kabusorda, “imbellengda dagiti bagida iti komon a tanem ket intugotda ti napugotan nga uloda iti kampo[da] tapno mabilangda, malaksid kadagiti ulo nga inawit dagiti uppat a kabalio, a naipan iti aplaya, kadagiti embahador ti agturay iti Babilonia.”
Idi Hulio 15, 1099, natnag ti Jerusalem iti ima dagiti krusado. Isalaysay ni Raymond iti Aguilers: “Nakaam-amak a buya ti makita. Dadduma [kadagiti kabusor], dagiti nagasat, napugotan; dadduma ti natnag iti pader a natatek ti bagida iti pana; adu pay ti nauram iti gumilgil-ayab nga apuy. Nabunton dagiti napugotan nga ulo, ima, ken saka a makita kadagiti kalsada ken plasa ti siudad.” Ngem, ikalintegan manen dagiti krusado ti kinaranggas maigapu iti relihion.
Panungpalan ti Ilusion
Ti balligi nagtungpal iti itataud ti Latin a Pagarian ti Jerusalem. Daytoy nga institusion napeggad ti kaaddana gapu iti panagsasalisal a rimsua di nagbayag kadagiti feudal lord a nakaramuten iti Daya. Kabayatanna, dagiti Muslim naorganisarda manen a namilitaran. Talaga a saanda a kayat a mapukaw ti teritoriada idiay Palestina.
Iti panaglabas ti tiempo, naorganisar ti dadduma a Krusada, ti naudi idi 1270. Nupay kasta, gapu iti pannakaabak, adu ti nagduadua iti kinaumiso ti kasta nga aramid a naibanag maigapu iti relihion. No talaga nga inanamongan ti Dios dagitoy a “nasantuan” a gubat, kinunada, talaga koma a pinaboranna dagidiay agkunkuna nga agtignay babaen iti panangbendisionna. Ngem, nanipud idi maika-13 a siglo a nagtultuloy, dagiti abogado ti simbaan pinadasda nga ikalintegan dagita a relihioso a gubat ken ti paset ti klero kadakuada.
Kimmapuy ti kinapinget a nangtignay kadagiti immuna a krusado. Kangrunaanna, ti pannakaitultuloy dagiti gubat dadaelennanto kamaudiananna ti pagimbagan ti ekonomia iti Laud. Gapuna naiturongen ti pannakidangadang kadagiti kabusor iti uneg ti Kakristianuan iti Europa: dagiti Arabo iti España, dagiti “erehes,” ken dagiti pagano a tattao iti Amianan.
Idi 1291, ti siudad ti Acre, ti maudi a sarikedked dagiti krusado, natnag kadagiti Muslim. Ti Jerusalem ken ti ‘Nasantuan a Tanem’ nagtalinaed kadagiti Muslim. Bayat ti dua a siglo a panagdadangadang, dagiti pagimbagan iti ekonomia ken politika rinimbawannan dagiti relihioso a parikut. Kuna ti Italiano a historiador a ni Franco Cardini: “Agingga iti daytoy a tiempo dagiti Krusada nagbalindan a nakarikrikut a tignay ti politika ken ekonomia, maysa a komplikado a pannakabalin a pakairamanan dagiti obispo, abbot, ar-ari, agkolkolekta ti limos, dagiti makinkukua iti banko. Iti daytoy a salisal . . . ti pananggamgam iti tanem ni Jesus napukawnan ti kinapategna.” Kuna pay ni Cardini: “Ti historia ti Krusada ti historia ti kadakkelan a biddut, ti karirikutan a panangallilaw, ti nakalkaldaang unay, ken iti dadduma a pamay-an ti nakakatkatawa unay, nga ilusion ti amin a Kakristianuan.”
Di Naikankano ti Leksion
Dagiti Krusada ken ti saanda a panagballigi naisuroda koma a ti kinaagum iti ekonomia ken ti panagtarigagay iti kinalatak iti politika makaiturong iti kinapanatiko ken panangpapatay. Ngem di naikankano ti leksion. Mapaneknekan daytoy kadagiti adu a panagdadangadang a nagtultuloy a nangmantsa iti dara iti adu a paset ti planetatayo. Kadagitoy, ti relihion ti masansan a nagserbi a pakaigapuan dagiti amin a nakaap-aprang.
Ngem saanen nga agpaut daytoy. Mabiiten a ti espiritu a nangisungsong kadagiti Krusada ken agtultuloy a mangparparegta kadagiti moderno-aldaw a “nasantuan” a gubat mapalabasdanton agraman dagiti amin nga ulbod a relihion ken ti intero a sistema nga iturayan ni Satanas.—Salmo 46:8, 9; 1 Juan 5:19; Apocalipsis 18:4, 5, 24.
[Picture Credit Line iti panid 12]
The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck
[Dagiti ladawan iti panid 15]
Ngato: Sementerio dagiti Judio idiay Worms, Alemania–mangipalagip kadagiti nadawel a panangpapatay iti Umuna a Krusada
Kannigid: Ti bato nga ulo ti maysa a krusado
Adayo a kannigid: Ti simbolo ti nalatak a pamilia a krusado
[Credit Line]
Simbolo ken ulo: Israel Antiquities Authority; retrato: Israel Museum, Jerusalem