Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Apay a ti Kabsatko ti Kanayon a Maas-asikaso?

“Maburiborak ta no sumukir dagiti kakabsatko, kanayon nga isuda ti maasikaso​—para iti pagimbaganda ken iti pakadisiplinaanda. Ngem tangay ikagkagumaak ti agtulnog, diak maikankano.” ​—18-anyos a ni Kay.a

“Ad-adda a maasikaso ken nasaysayaat ti pannakatrato dagiti kakabsatko. No asikasuendak man, kaaduanna pammagbaga dayta. Nasaysayaat met koma ti riknak no ammok a mabagbagaanda met.” ​—15-anyos a ni Ruth.

“Para kaniak, kaslattay ad-adu a pribilehio ken asikaso ti malak-aman dagiti manong ken manangko.”​—13-anyos a ni Bill.

MANIPUD idi aldaw a nayanaktayo, agkasapulantay amin iti asikaso dagiti dadakkeltayo. Ket no mariknam a saanmo a magunggun-odan ti karbengam a bingay, nalawag a masair ken makaungetka. Nangnangruna no kaslattay ti kabsatmo​—ti inauna, ti buridek, ti kasisingpetan, wenno uray ti kasusulpengan​—ti kanayon a maas-asikaso. Mabalin a mariknam ti narikna idi ni David idi insuratna: “Nalipatannakon a kas natay a tao a naikkat iti panunot; arigko ti maysa a nabuong a lunglungan.”​—Salmo 31:12.

Nasaem a makita a ti kabsatmo ti maas-asikaso iti kayatmo koma a pannakaasikasom. Ngem kaipapananna kadi a didakan ay-ayaten? Saan met ketdi. No dadduma, ad-adda a maasikaso dagiti agtutubo agsipud ta addaanda iti naisangsangayan nga abilidad wenno nainggayyeman a personalidad. Kuna ti 11-anyos a ni Kenneth: “Uray adda pay laeng iti maikatlo a grado ni adingko nga Arthur, agtoktokaren a kadua ti banda dagiti addan iti maikalima a grado. Nalaing met iti isports ken matematika. Kinapudnona, A ti markana iti amin a klasena idiay eskuelaan. No dadduma, makunak nga isu ti kaykayat dagiti tattao ngem siak, ngem diak pagimonan. Bueno, nalabit adda bassit imonko.”

Sa addada agtutubo a kaslattay ad-adut’ binglayda iti oras dagiti nagannak kadakuada gapu ngamin ta in-inaunada​—wenno buridekda. Kuna ti Biblia maipapan iti agtutubo a ni Jose: “Ni Israel ay-ayatenna idi ni Jose nga ipangpangruna ngem kadagiti isuamin nga annakna, gapu ta nayanak iti kinalakayna.” (Genesis 37:3, 4) Iti kasumbangirna, narikna ti 18-anyos a ni Todd a ni manongna ti mapabpaboran agsipud ta in-inauna. Malagipna: “Naminsan, nakiddaw a mangitugotkami iti paboritomi a retrato ti ubing para iti proyekto iti eskuelaan. Sumagmamano laeng ti nasarakak a retratok ket nadlawko nga ad-adu ti retrato ni manongko. Nasdaawak iti dayta.”

Masansan, nupay kasta, nga ad-adda a maasikaso ti kabsatmo agsipud ta addaan parparikut​—nalabit parparikut a dimo ammo. “Idi agarup 16-anyosak, naaddaan parikut ni manongko,” ilawlawag ti 22-anyos itan a ni Cassandra. “Dina masierto no talaga a kayatna ti agserbi ken ni Jehova, ket isu ti gistay kanayon nga asikasuen dagiti nagannak kaniak. Diak maawatan idi ti makagapu. Mariknak a didak pulos patpatgen. Daytat’ namagleddaang ken nangiparikna a maikapkapisak​—medio makaungetak met idin.”

No Apay Mangipakitada iti Paboritismo

Ngem no dadduma, mapabasol dagiti nagannak iti nabatad a paboritismo. Inamin ti maysa nga ina: “Ammok a sisasaem a marikna ti barok a ni Paul, a pagpannakkelmi unay ti balasangmi. Direkta a kinunana kadakami, ‘Kanayon nga agkinnitakayo ken ni Daddy no adda ibaga ni Liz.’ Idi damo dimi naawatan ti ibagbagana. Kalpasanna, naamirismi a kanayon nga agkinnitakami kas panangipakita iti ‘iyaanamongmi kenkuana.’ Tangay pinagalertonakami, talaga nga inkagumaanmi a dimin uliten dayta.”

Ngem apay ngamin a mangidumduma dagiti nagannak? Mabalin a ti mismo a pannakapadakkelda ti makagapu. Kas pagarigan, no dimmakkel ni nanangmo kas ti buridek, mabalin a napaspasig iti buridekna. Tangay dina ammo dayta, agannayas a daytat’ dasiganna. Wenno ti maysa a naganak mabalin nga isakitna ti maysa nga anak a kapadpadana ti disposision wenno paginteresan. Usigenyo ti kuna ti Biblia kada Isaac ken Rebecca maipapan iti singin nga annakda a da Jacob ken Esau: “Dimmakkel dagiti ubbing, ket ni Esau nagbalin a nalaing a mangnganup, tao ti away; ket ni Jacob lalaki a natalna, a nagtataeng kadagiti sapsapaw. Ni Isaac inay-ayatna ni Esau, gapu ta nagsidsida kadagiti maanupanna, ket ni Rebecca inay-ayatna ni Jacob.”​—Genesis 25:27, 28.

Aniat’ rumbeng nga aramidem no dagiti nagannak kenka kasla paboritoda ti maysa kadagiti kakabsatmo?b Nalabit padasem a kasarita dagiti nagannak kenka maipapan iti dayta iti naalumamay, di mangakusar a pamay-an. (Proverbio 15:22) Babaen ti siraraem a panagimdeng kadakuada, mabalin a maawatamto dagiti bambanag iti punto de bistada. Mabalin a makatulong daytoy a mangpakalma iti pannakaupaymo. (Proverbio 19:11) Kuna ti maysa a tin-edyer: “Talaga a maburiboranak idi, ta ni adingko ti kaykayat ni Nanang ngem siak. Idi inimtuodko dayta kenkuana, inlawlawagna a tangay kaing-ingas ni Tatang, magusgustuanna. Ket tangay kaing-ingasko ni Nanang, magusgustuannak ni Tatang. Kasta met a tangay agkakaingaskam unay, dikam agkadutdotan. Ket agsipud ta agkakaingas ni adingko ken ni tatang, saanda met nga agkadutdotan. Idi inlawlawagna iti kasta a pamay-an​—nupay diak naragsakan unay iti dayta​—naawatak dayta.”

Mangidumduma a Trato​—Di Nainkalintegan?

Ngem apay ngamin a saan a parepareho ti panangtrato dagiti nagannak? Kuna ni Beth, nga itan ket 18-anyos: “Idi agarup 13-anyosak, ti panagriknak ket rumbeng a patas ti pannakatratomi ken ni adingko​—eksakto nga agpada. Ngem siak idi ti kanayon a mabugkawan, idinto ta isut’ pulos a di madisiplinaan. Sa ad-adut’ oras a kaduana ni Tatang a mangasikaso iti kotse. Kasla di nainkalintegan dayta.”

Ngem ti mangidumduma a trato dina kaipapanan ti di kinanainkalintegan. Usigem no kasano a trinato ni Jesu-Kristo dagiti apostolna. Sigurado nga inayatna amin dagiti 12, ngem 3 laeng kadakuada ti inawisna a mangsaksi kadagiti sumagmamano a naisangsangayan a pasamak, agraman ti panangpagungarna iti balasang ni Jairo ken ti panagbalbaliw ti langana. (Mateo 17:1; Marcos 5:37) Kanayonanna, adda naisalsalumina a kinasinged a pannakigayyem ni Jesus ken ni apostol Juan. (Juan 13:23; 19:26; 20:2; 21:7, 20) Panangidumduma kadi daytoy? La ketdi. Saan kadi a nainkalintegan? Saan a pulos. Agsipud ta nupay ad-adda a nagustuan ni Jesus ti sumagmamano kadakuada, impaayna dagiti kasapulan ti dadduma pay nga apostolna.​—Marcos 6:31-​34.

Kaaspingna, nalabit espesial ti pannakaasikaso ti maysa kadagiti kakabsatmo gapu kadagiti saguday, personalidad, wenno kasapulanna. Natural a nasaem no makitam. Ngem ti kuestion ket, Talaga kadin a maipupuera dagiti kasapulam? No kasapulam ti balakad, tulong, wenno saranay dagiti nagannak kenka, sidadaanda kadi a tumulong kenka? No kasta, talaga kadi a makunam a maysaka a biktima ti kinaawan hustisia? Paregtaennatayo ti Biblia a pakilangenantayo dagiti sabsabali “sigun kadagiti kasapulanda.” (Roma 12:13) Tangay sika ken dagiti kakabsatmo ket tattao a nadumaduma ti kasapulanda, saan a mabalin a kanayon a parepareho ti trato kadakayo dagiti nagannak kenka.

Naamiris ngarud ni Beth, ti naadaw itay, a saan a kanayon a nainkalintegan ti parepareho a trato ket ti nainkalintegan a trato saan a kanayon a parepareho. Kunana: “Naapresiarko a dakami ken ni manongko ket dua a nagduma a tattao ken rumbeng a nagduma ti pannakatratomi. No lagipek ti napalabas, diak patien a diak naawatan dayta idi ubingak pay. Ti panagkunak, kasta la ngamin ti panangmatmatmo kadagiti bambanag no addaka iti kasta nga edad.”

Sursuruen ti Agbalin a Mannakaawat

Wen, “ti panangmatmatmo kadagiti bambanag” dakkel ti maaramidanna no kasano ti reaksionmo iti kasasaadmo. Kas kadagiti de kolor a sarming, dagiti riknam apektaranda ti wagas ti panagparang kenka dagiti bambanag. Ket napigsa ti emosional a pakasapulam iti panangasikaso ken pananganamong ti nagannak. Kuna dagiti managsirarak a da Stephen Bank ken Michael Kahn: “Uray no naragpat dagiti nagannak ti imposible nga arapaap a di mangidumduma a panangtrato iti nadumaduma nga annakda, tunggal anak matmatanna a dagiti nagannak adda paboritoda a maysa kadagiti annakda.”

Kas pagarigan, usigem manen ti kinuna ti tallo nga agtutubo a naadaw itay. Ti kasasaadda kasla nalidem malaksid iti maymaysa a kinapudno: Agkakabsatda! Wen, tunggal maysa pampanunotenna a dagiti sabsabali ad-adda a maasikaso wenno isut’ maipupueran! Masansan ngarud a medio tiritir ti panangmatmattayo kadagiti bambanag. “Ti nalamiis ti nakemna tao a mannakaawat,” kuna ti Proverbio 17:27. Ti kinamannakaawat isut’ realistiko ken nainkalintegan a panangmatmat kadagiti bambanag, saan ketdi nga emosional. Ti pannakaawat mabalin a tumulong kenka a mangamiris a nupay dagiti nagannak kenka mabalin a saan a parepareho ti tratoda kadakayo, ti kasayaatan a pagimbaganyo amin ti pampanunotenda! Ti panangamiris iti daytoy ti makatulong kenka tapno dika agunget ken di agsakit ti nakemmo.

Ngem kasanon no nalawag nga agparang a maikapkapiska iti nainkalintegan a bingaymo a pannakaasikaso? Aniat’ maaramidam? Mausigto daytoy iti masakbayan a ruar ti Agriingkayo!

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 26]

Kasla di nainkalintegan ti di parepareho a pannakatrato