Panangdaer Kadagiti Epektona

NAKAIDDA iti kama iti ospital a paralisado dagiti ima ken sakana a sinaludsodan ni Gilbert ti doktorna: “Mausarkonto pay kadi ti takiag ken sakak?” Nangngeg ni Gilbert ti makakarit a sungbat: “No ikagumaam a naimbag, mabibiit a maaramidmonto dayta.” Isut’ simmungbat: “Sisasaganaakon!” Iti edad a 65, ti physical therapy agraman ti positibo a panangmatmat ti timmulong kenkuana a nangusar iti walker kalpasan ti wheelchair, kalpasanna ti sarukod ket idi agangay nakasublin nga agtrabaho.

“Kaaduan a panangpasubli iti kasasaad dagiti naistrok itatta itandudoda ti kapanunotan a no nadadael ti maysa a paset ti utek, dadduma a paset ti utek mabalin nga akmenda ti paset ti nadadael a tisyu. Ti maysa a panggep ti therapy ket agpadpada a mangparnuay iti kabaelan dagitoy a di nairaman a sentro ti panaggaraw ken mangipaay iti pakatignayan tapno makareorganisar ken makibagay ti utek,” kuna dagiti managsirarak a da Weiner, Lee, ken Bell. Nupay kasta, ti panagimbag ikeddeng met ti dadduma a bambanag, kas ti lugar ken ti kinakaro ti istrok, ti kadawyan a salun-at ti tao, ti kalidad ti panangagas, ken ti panangsaranay dagiti sabsabali.

Ti Pannaranay ti Pamilia ken Gagayyem

Nagehersisio ni Erikka iti makapasubli iti kasasaadna iti tallo a tawen, a sinursurona ti magna ken mangusar iti kannawan nga imana tapno mapunnuan ti baldado a kannigid nga imana. Ibagana no ania ti timmulong kenkuana a mangdaer: “Ti kapatgan a banag ket nagtalinaed a nasungdo kaniak ni lakayko ken dagiti gagayyemko. Pinabilegnak ti pannakaammo nga ay-ayatendak, ket idi paregtaendak a diak sumuko, dayta ti nangtignay kaniak.”

Dagiti miembro ti pamilia agbalinda a kapareha iti panagimbag dagiti inay-ayatda. Masapul nga agimtuodda kadagiti doktor ken tungpalenda dagiti panangagas a mabalin a kasapulan a maitultuloy iti pagtaengan tapno di masayang dagiti nagun-odanen a rinang-ayan. Ti anus, asi, pannakaawat, ken panangipateg nga ipakita dagiti miembro ti pamilia ken gagayyem makaipaay iti natalged nga emosional nga aglawlaw tapno masursuro manen ti agsao, agbasa, ken dadduma pay a paglaingan iti inaldaw a panagbiag.

Babaen ti panangtimbeng iti panangipilit ken naannad a panangtrato, inkagumaan ni John a tulongan ti asawana a ni Ellen babaen iti ehersisio ken therapy. Salaysayenna ti panangikagumaan ti pamiliana: “Dikam palubosan ni Ellen nga agpanunot a nakain-inaka unay. No dadduma naistriktokami nga agbilin, ngem kanayonmi a bantayan dagiti limitasionna ken tulongan. Nakaar-arsagid, isu nga ikagumaak a di ruroden.”

Bayat a nakasursuro manen nga agsao ni Ellen babaen ti tulong ti speech therapist, timmulong ni John kenkuana. “Ti panagkaduami a mangaramid kadagiti bambanag ket maysa a wagas ti pammaregta, isu a pigsaanmi idi nga ibasa ti Biblia iti maysa ken maysa, a nakatulong kenkuana a mangpasayaat iti panagsaona. Kasta met, in-inut idi damo a nakiramankami iti ministerio, ta Saksi ni Jehova-kami. Iti kastoy a pamay-an, nairanud ni Ellen kadagiti sabsabali ti namnamami iti masanguanan. Daytoy ket therapy a mismo para ken Ellen.” Idi agngudon ti tallo a tawen, dakkelen ti rinang-ayan ni Ellen.

Ti pammaregta ken bileg nga ipaay dagiti gagayyem saan koma a tagibassiten, ta dakkel unay ti epektoda iti panagimbag dagiti nakalasat iti istrok. Ti warnakan ti medisina nga Stroke ipadamagna a no ad-adu “ti pannaranay ti sabsabali mainanama ti naparpartak a panagimbag ken ad-adu ti irarang-ay ti panaggaraw, uray pay kadagiti pasiente a nakaro a naistrok.”

Ni Bernie inapresiarna a naimbag ti pannaranay ti gagayyemna. Palagipannatayo: “Dagiti ibibisita ti gagayyem napategda a tumulong iti panangdaer. Ti mannakipagrikna a timek ken ti nadungngo a kababalin pasayaatenna ti rikna. Nupay no ti maysa di masapul nga ipalagipna ti kinabaldado ti tao, makaparegta unay ti panangbigbig iti aniaman a rinang-ayanna.” Ania ti mabalin nga aramidentay amin a mangsaranay kadagidiay a mangdadaer iti nagbanagan ti istrok? “Mangisagutka iti sabsabong,” kuna ni Bernie, “wenno mangiranudka iti Nainkasuratan nga ideya wenno kapadasan. Dakkel ti naitulong dayta kaniak.”

Ni Melva, maysa a baket a nakalasat iti istrok, natakkuatanna a makatulong ti kaadda ti maysa kadagiti naespirituan a kakabsatna a kaduana nga agkararag. Irekomendar met ni Gilbert daytoy babaen ti panagkunana: “Ipakitana a pudno a maseknanka no makipagkararagka iti maysa a tao.” Ni Peter, a ti pannakaistrokna ti nakaigapuan ti nakapuy a panagkitana, apresiarenna no maawatan ti dadduma ti limitasionna ken adda tiempoda a mangibasa kenkuana.

Maysa met a naayat a tignay ti itutulong nga agbiahe a mapan ken agawid manipud iti pakaangayan ti rehabilitasion. Nasken met a siguraduen a natalged a lugar ti pagtaengan ti biktima ti istrok. Ti pannakatuang kankanayon a pagpeggadan no ti kinatimbeng ti parikut. Ni Gilbert, kas pagarigan, inapresiarna ti naasi a tulong dagiti gagayyem a malaksid iti itutulong, nangikabilda iti pagkapetan iti baniona tapno natalged.

Panagsursuro a Mangsaranay

Dagiti agbaliwbaliw a rikna ken ti nakaro a pannakasangsangit makapabain iti biktima ti istrok, ken makariro kadagiti agbuybuya a nalabit dida ammo no kasano a tumulongda. Nupay kasta, no sursuruenda ti mangsaranay, dagiti gagayyem matulonganda ti biktima ti istrok a manglapped iti sumken a panangiputong iti bagina. Gagangay, saanen a masansan dagiti panagsangsangit. Ngem no makasangit, agkalmaka ket agyanka iti sibay ti tao, nga ibagam ti kayatmo a mangngeg no nabaliktad ti akemmo.

Kangrunaanna, sukayem ti nadiosan a panagayat kadagidiay a ti pannakadangranda mabalin a binalbaliwanna ti personalidadda idi. Madlawda ti riknam, ket dayta apektaranna met ti panagtignayda kenka. Kuna ni Erikka: “Nalabit pulos a saanen nga agsubli ti kinataok idi. Ngem awan koma ti manginanama iti dayta iti maysa a biktima ti istrok. Dagiti kabagian ken gagayyem sursuruenda koma nga ayaten ti tao sigun iti kasasaadna. No naannad nga usigenda ti personalidadna, matakkuatandanto a dagiti kasasayaatan a kalidadna idi ket adda pay laeng sadiay.”

Nakababbaba ti panagraem ti maysa iti bagina no isut’ di makasao wenno maawatan. Dagiti gagayyem mapatalgedanda ti kinapateg dagidiay nadadael ti panagsaoda no ikagumaanda ti makisao kadakuada. Kuna ni Takashi: “Saan a nagbalbaliw ti naimpusuan a pampanunotek ken mariknak. Nupay kasta, agannayas dagiti tattao a mangliklik kaniak ta saan a normal ti pannakisaritada kaniak. Marigatanak nga umadani kadagiti tattao, ngem no adda umay makisao kaniak, dakkel a pammaregta dayta ket paragsakennak unay!”

Ti sumaganad isu dagiti pagalagadan a makatulong kadatay amin a mangsaranay ken mangparegta kadagidiay nadadael ti panagsaoda.

Kaaduan nga istrok dina apektaran ti laing. Kaaduan a tattao a makalasat iti istrok agtalinaed a naalibtak ti isipda, uray no ti saoda mabalin a narigat a maawatan. Sitatakneng a makisaoka kadakuada wenno dika kasarita ida a kasla ubing. Tratuem ida a sidadayaw.

Siaanus nga agimdengka. Nalabit masapulda ti tiempo a mangurnos iti kapanunotan wenno mangturpos iti sao, grupo ti sasao, wenno sentensia. Laglagipem, ti nadungngo unay nga umimdeng saan a di makaan-anus nga umimdeng.

Dika agpammarang a naawatam no dika naawatan. Siaanus nga aminem: “Ladingitek. Kasla diak naawatan. Padasentanto manen.”

Agsaoka a sibabannayat ken nalawag iti gagangay a timek.

Agusarka kadagiti ababa a sentensia ken pamiliar a sasao.

Agusarka kadagiti saludsod a masungbatan iti wen wenno saan, ket paregtaem a sumungbat. Laglagipem a nalabit dida maawatan dagiti sasawem.

Pabassitem ti mangngeg nga ariwawa.

Panangdaer, Babaen iti Naayat a Pannaranay ni Jehova

Nupay napateg a maammuam ti nakaigapuan ti pannakaistrokmo ta daytat’ tumulong kenka nga agtignay ken mangkissay iti peggad ti istrok iti masakbayan, ti panangkontrol iti kakuykuyogna a buteng ket napateg met. Kuna ni Ellen: “Ti sasao ti Dios idiay Isaias 41:10 ti nangnangruna a nangliwliwa kaniak. Sadiay kunana: ‘Dika agbuteng, ta addaak kenka, dika agkullayaw, ta siak ti Diosmo; papigsaenkanto; wen, tulongankanto; wen, tapayaenkanto iti makinkanawan nga ima ti kinalintegko.’ Nagbalin a pudno unay ni Jehova kaniak, ta pinagbalinnak a natured.”

Ti Biblia ti tumultulong met ken ni Anand a mangdaer iti pannakaupayna: “Nangipaay dayta iti napalaus a pannaranay kaniak, ta kanayon a pinaalibtak ken pinasalibukagnak.” Ti parikut ni Hiroyuki ket no kasano a magunggonaan kadagiti Kasuratan, ta dina maisentro ti panunotna. Kunana: “Naliwliwaak nga agimdeng kadagiti audiocassette dagiti libro ti Biblia.”

Kinuna ni apostol Pablo: “Inton nakapuyak, iti kasta nabilegak.” (2 Corinto 12:10) Ti espiritu ni Jehova ti timmulong ken Pablo a nangibanag iti saanna a maibanag a bukodna. Dagidiay makalasat iti istrok makapagpannurayda met ken Jehova maipaay iti naespirituan a bileg. Kuna ni Erikka: “No nasalun-attayo ket aramidentayo dagiti bambanag iti bukodtayo a pigsa, nalabit ditay unay ikkan ni Jehova ti gundaway a tumulong kadatayo. Ngem ti an-annayek ti nangpabileg iti relasionko kenkuana iti naisangsangayan unay a pamay-an.”

Makasarak iti Saranay Dagiti Mangtartaripato

Dagiti mangtartaripato masapulda ti pannaranay iti napateg unay a rebbengenda. Sadino ti pagpasaranayanda? Ti maysa a lugar ket iti uneg ti pamilia. Tunggal miembro masapul a makiraman iti panangtaripato. Ibaga ni Yoshiko no kasano a nangsaranay dagiti babbarona: “Agimdengda kadagiti parikutko a kasla parikutda dagitoy.” Dagiti miembro ti pamilia masapul a gun-odenda ti amin nga impormasion a magun-odanda tapno maammuanda no kasano ti mangtaripato iti biktima ti istrok ken kasta met no kasano ti mangtaming kadagiti panagbalbaliw iti personalidad ti ay-ayatenda.

Siasino pay ti makasaranay kadagiti mangtartaripato? Ni David ken ti pamiliana nagkiddawda ti tulong ti naespirituan a pamiliada iti uneg ti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova a tumulong ken Victor: “Timmulongda iti pakasapulanmi. Agsisinnublatda no dadduma nga umay ken maturog iti balaymi tapno aywananda ni Victor iti agpatnag para kadakami.”

Tunggal mangtartaripato masapul a mariknana ti kinabara ti ayat ken pannaranay ti naespirituan a pamiliana. Ngem marigatan ti dadduma nga agpatulong. Kuna ni Haruko: “Masansan a maibaga kaniak: ‘No adda aniaman a pakasapulam iti tulong, dika koma bumdeng a mangibaga kadakami.’ Ngem gapu ta ammok nga okupado ti tunggal maysa, diak makapagpatulong. Agyamanak unay no mangitukon dagiti tattao iti tulong kadagiti espesipiko a pamay-an: ‘Matulonganka nga agdalus. Ania nga aldaw ti kasayaatan para kenka?’ ‘Mabalinko ti ag-shopping para kenka, isu a kayatmo kadi a dumagasak iti balaymo ita?’”

Naistrok ti baket ni Kenji; nupay kasta, naipaayna ti panangtaripato a kasapulanna. Natakkuatanna a babaen iti kararag mayallatiwna dagiti parikutna ken Jehova. Idi agangay, saanen a makasao ni baketna, ket iti kasta, saandan a makapagsao ken ni Kenji. Ngem basaenna nga inaldaw ti Biblia. Kunana: “Ipalagipna kaniak ti nadungngo a panangaywan ni Jehova kadagidiay nadudog ti espirituda, ket nakatulong daytoy tapno diak maldaang ken maladingitan.”

Ti panagpannuray iti espiritu ni Jehova matulongannatayo no agparang a ti rikriknatayo dandanidatayon marimbawan. Ni Yoshiko, a mangdadaer iti panagbalbaliw ti personalidad ken panagpungpungtot ni lakayna kalpasan ti pannakaistrokna, isalaysayna: “No dadduma mapilitak nga agriaw agingga iti kabaelak. Kadagidiay a tiempo kanayon nga agkararagak ken Jehova, ket pagtalnaennak ti espirituna.” Kas panangapresiarna iti kinasungdo ni Jehova kenkuana, dina palubosan nga adda mangsinga iti Nakristianuan a wagas ti panagbiagna. Regular a tumabuno kadagiti Nakristianuan a gimong, makipaset iti ministerio, ken adalenna a mismo ti Biblia. “Babaen ti panangaramidko iti pasetko,” kuna ni Yoshiko, “ammok a ni Jehova pulos a dinak baybay-an.”

No sumken ti danag, ni Jehova kanayon a madadaan nga umimdeng. Ni Midori, a ti asawana ket nakalasat iti istrok, maliwliwa iti kinapudno a piguratibo nga inkabil ni Jehova ti amin a luluana iti ‘botelia[na].’ (Salmo 56:8) Malagipna ti sasao ni Jesus: “Dikay pulos maringgoran maipapan iti sumaganad nga aldaw.” Kunana: “Inkeddengkon nga aganusak agingga a dumteng ti baro a lubong.”​—Mateo 6:31-34.

Panangsaranget iti Nakaro a Pakalapdan

Pudno nga iti pannakaisubli ti kasasaadda dadduma sagrapenda ti dakkel a pannakaimbag, ngem dadduma bassit laeng ti balligida a mangisubli kadagiti paglainganda sakbay a naistrokda. Ania ti makatulong kadagiti naud-udi a mangsaranget iti karit a mangawat kadagiti pakalapdanda, kasano man ti kinakaro ken kapautda?

Ni Bernie, a saan unayen a makagaraw gapu iti pannakaistrokna, sumungbat: “Ti rag-ok iti inanama a biag nga agnanayon iti umay a paraiso a daga ken ti panagkararag iti nailangitan nga Amak, ni Jehova, tinulongannak a mangawat kadagiti pakalapdak a buyogen ti kinakalma.”

Dayta a namnama tinulonganna ni Erikka ken ni lakayna a Georg a mangawat kadagiti pakalapdanda ken kaskasdi a mangtagiragsak iti biag. Ilawlawag ni Georg: “Addaantay iti kari ti Dios nga addanto aldaw ti naan-anay a pannakaagas. Isu a ditay unay pampanunoten ti kinabaldado. Siempre, aramidenmi pay laeng ti amin a kabaelanmi maipaay iti salun-at ni Erikka. Ngem masursurom ti agibtur iti di nasayaat a panagtutunos dagiti piskel ken ipamaysa dagiti ad-adda a positibo a bambanag.”​—Isaias 33:24; 35:5, 6; Apocalipsis 21:4.

Kadagiti kaso a limitado ti panagimbag, napatpateg ti pannaranay ti pamilia ken gagayyem. Matulonganda ti biktima a mangdaer agingga iti tiempo a risuten ti Dios ti amin a problema iti salun-at.

Ti pannakaammo nga adda naindaklan a masakbayan para kadagiti biktima ti istrok ken dagiti pamiliada inton maisublin ti salun-at tulonganna ida a mangtaming iti inaldaw a panagbiag. Ngarud siaanus a makapagurayda iti pannakabang-ar iti amin a panagsagaba, iti asideg unayen a baro a lubong ti Dios. (Jeremias 29:11; 2 Pedro 3:13) Kabayatanna, agtalek ti amin nga umadani ken ni Jehova nga uray itan tulongan ken saranayenna ida a mangdaer kadagiti makabaldado nga epekto ti istrok.​—Salmo 33:22; 55:22.

[Blurb iti panid 12]

Ti pamilia ken gagayyem matulonganda ti biktima nga agibtur agingga a dumtengen ti tiempo ti Dios a mangagas iti amin a parikut iti salun-at

[Kahon/Ladawan iti panid 10]

Pananglapped iti Istrok

“TI KASAYAATAN a pamay-an ti panangtaming iti istrok ket ikagumaan a lapdan dayta,” kuna ni Dr. David Levine. Ket ti numero uno a makagapu a mainaig iti kaaduan nga istrok isu ti nangato a presion.

Para iti adu a tattao, ti nangato a presion makontrol babaen iti taraon a nabaknang iti potassium ken bassit ti asin, saturated fat, ken kolesterol. Napateg met ti panangkissay iti panangusar iti naingel nga inumen. Ti regular a panagehersisio a maitutop iti edad ken salun-at ti maysa makatulong a mangpakuttong, a mangpababa met iti presion ti dara. Mabalin ti agtomar iti agas​—iti sidong ti panangaywan ti doktor, ta adu ti agas a magun-odan.

Ti diperensia ti carotid artery pailetenna ti kangrunaan a pagtarayan ti dara a mapan iti utek ket dayta ti kangrunaan a pakaigapuan ti istrok. No nakaro ti pannakabarana, nalabit nainsiriban ti pannakaopera a maawagan iti carotid endarterectomy a mangdalus iti nabaraan nga urat. Ipakita dagiti panagadal a dagiti tattao nga addaan kadagiti sintoma ken nakaro ti kinailet dagiti uratda nagunggonaanda iti pannakaopera ken iti panagtomar ti agas. Nupay kasta, mabalin nga adda dagiti parikut a mainaig iti pannakaopera, isu a masapul a tingitingen a naimbag.

Ti sakit ti puso pakaruenna ti panagpeggad iti istrok. Ti atrial fibrillation (di regular a panagbitik ti puso), a pakaigapuan ti panagbalay ti dara ken maitaray a mapan iti utek, maagasan babaen kadagiti anticoagulants (panglapped iti panagbalay ti dara). Ti dadduma a sakit ti puso nalabit kasapulanna ti pannakaopera ken panangagas tapno makissayan ti panagpeggad iti istrok. Ti diabetes ti makagapu iti adu a mapasamak nga istrok, isu a ti panangkontrol iti dayta ket makatulong a manglapped iti istrok.

Ti transient ischemic attacks, TIAs, ket nalawag a pakdaar a mabalin a mapasamak ti istrok. Siguraduenyo a maipangag dagitoy. Mapankayo iti doktoryo, ket tamingenyo ti pakaigapuanna, ta ti TIAs pakaruenna ti panagpeggad iti istrok iti mamin-adu a daras.

Ti nasalun-at, natimbeng nga estilo ti panagbiag adu ti maaramidanna a manglapped iti istrok. Ti balanse a pannangan ken regular nga ehersisio agraman ti bassit laeng a naingel nga inumen ken saan a panagsigarilio makatulong a mangpasalun-at kadagiti urat ken nalabit mangpasalun-at pay kadagiti nadadaelen nga urat. Ti panangnayon iti kanen a kappuros a prutas ken nateng ken bukbukel, sigun kadagiti nadumaduma a panagadal, nakatulong a mangpabassit iti panagpeggad iti istrok.