Amirisen Manen Dagiti Doktor ti Panagopera a Di Agusar iti Dara

NI Janet, maysa a babai a taga Canada, inlawlawagna iti anakna no apay nga isut’ addaan iti AIDS. Naalana ti sakit ken lakayna sakbay a natay. Kasta met, ni lakayna, maysa a hemophiliac, mabalin a naalana ti AIDS iti sangkabassit a dara. Dagiti pagam-amkan a kas iti daytoy ket maysa laeng kadagiti banag a nakagutugotan dagiti doktor a mangamiris manen iti panangyalison kas kadawyan nga aramid. Kinapudnona, maysa a paulo ti damdamag iti The New York Times iti daytoy a tawen kinunana: “Ti Panagopera a ‘Di Agusar iti Dara’ Nagun-odna ti Baro a Pannakaawat.”

Sumagmamano a komperensia dagiti doktor ti nangipaganetget iti umad-adu a panaginteres dagiti tattao iti panagopera a di agusar iti dara. Karaman dagidiay naaramid itay napan a tawen ti dua idiay Estados Unidos (Boston ken Atlanta), maysa idiay Canada (Winnipeg), ken maysa idiay Latvia (Riga), a maysa nga internasional a komperensia para iti Makindaya a Europa.

Kalpasan ti nasurok a 50 a tawen a panagtalek iti panangyalison iti dara, apay a tinabunuan ti nasurok a 1,400 a propesional manipud iti 12 a pagilian dagitoy uppat a komperensia a mangiwarwaragawag iti panagopera a di agusar iti dara kas “ti pamay-an iti masakbayan,” kas panangyebkas ti maysa a warnakan iti dayta? Ania ti impaganetget dagitoy a komperensia maipapan kadagiti baro nga agas, alikamen, ken pamay-an a mangapektar iti pannakaagas a mabalin a magun-odan ti pamiliam?

Apay nga Agsapul Kadagiti Maisandi?

Ti kangrunaan a pakatignayan ket ti saan a pannakabael a mangsalaknib iti suplay a dara. Kas pagarigan, nagkomento ti Globe and Mail ti Toronto, nga Enero 31, 1998, maipapan iti “trahedia iti kontaminado a dara” ti Canada idi dekada 1980: “Ti hepatitis C ket mabalin a makapakapuy a sakit ti dalem a saan pay a maagasan. . . . Addan 60,000 a taga Canada a mabalin a naakaranen iti virus babaen iti kontaminado a dara, a kaipapananna a dumanon iti 12,000 ti mabalin a matay kas resulta ti hepatitis nga iyakar ti dara.”

Nupay dagiti kabbaro a pamay-an ti panangsagat pinabassitda unay ti pangta, kinuna ni Justice Horace Krever iti komperensia a naangay idiay Winnipeg: “Saan a naan-anay a natalged ti dara a suplay ti Canada, ket saanto a pulos nga agbalin a natalged. Di maliklikan nga addanto peggad iti panagusar iti dara.” Ket kumaro ti peggad a mayakar ti sakit wenno mangpataud iti nakaro a reaksion ti tunggal mainayon a yunit a maited a dara.

Idiay Riga, kinuna ni Dr. Jean-Marc Debue, iti Clinique des Maussins, sadi Paris: “Datayo a dodoktor masapul nga amirisentayo manen ti kadawyan a pamay-antayo iti panangagas. . . . Ti panangyalison iti dara pinapautna ti biag ti adu a pasiente, ngem sinabidonganna met ti biag ti dadduma babaen ti panangtedna kadakuada iti di maagasan a sakit.”

Dagiti pamay-an ti panangsagat kadagiti rugit ti dara naarusen kadagiti kabbaro a pangta ti sakit ket saanna ngarud a malapdanen ida. Kas pagarigan, kinuna ni Dr. Paul Gully, iti Ottawa, Ontario, Canada: “Ti hepatitis G ket kabbaro a nadeskribir a virus ti RNA; nayakar babaen iti panangyalison iti dara ngem di pay naammuan ti agdama a peligrona.”

Ti maysa pay a peggad ket naipadamag iti naisangsangayan nga isyu ti magasin a Time maipapan iti medisina: “Ti panangyalison pakapuyenna ti resistensia, . . . pagbalinenna ti pasiente a nalaka a maimpeksion, mabaybayag a maimbagan ken napapaut nga agpaungar.”

Ti sabali pay ket makasalimetmet iti gastos. Idiay Estados Unidos, sigun iti magasin a Time, aggatad ti kada panangyalison iti dara iti $500. Ket iti dadduma a lugar, bumasbassit ti suplay a dara agsipud ta bumasbassit dagiti agdonar.

Ti maysa pay a pakasalimetmetan dagiti maopera a pasiente a di agusar iti dara ket basbassit ti impeksion ken nabibiit ti pannakayospital. Iti panagsaritana idiay Winnipeg, kinuna ni Durhan Wong-Rieger, iti Canadian Hemophilia Society, maipapan iti panagopera a di agusar iti dara: “Ammomi a nasken dayta. Basbassit ti magasto ken talaga a pasalun-atenna dagiti pasiente.”

Umad-adu met ti grupo dagiti pasiente nga agkalikagum iti panagopera a di agusar iti dara. Kinuna ni Dr. David Rosencrantz, iti Legacy Portland Hospitals (Oregon, E.U.A.), nga idi damo “100% kadagidiay agkiddaw kadakami ket maigapu iti narelihiosuan a rason.” Ita, nupay kasta, kaykayat ti di kumurang a 15 porsiento dagiti pamay-an ti panangagas a maisandi iti panangyalison, ngem saan a gapu iti narelihiosuan a konsiensia.

Nadumaduma a Panangmatmat

Kadagiti uppat a komperensia, ti maysa a kangrunaan a nagnunumuanda ket nataltalged nga amang nga usarem ti daram ngem ti mangusar iti dara nga indonar ti sabali a tao. Gapu iti daytoy, irekomendar ti dadduma ti panangurnong iti daram sakbay ti operasion. Nupay kasta, kinuna dagiti adu nga awan ti tiempo a mangurnong iti dara no tiempo ti emerhensia. Kasta met, adda narelihiosuan a panagkedked dagiti Saksi ni Jehova nga agusar iti aniaman a naurnong a dara.a

Imbaga ni Dr. Bruce Leone, ti Duke University, North Carolina, E.U.A., iti komperensia idiay Canada: “Nangina ti panangidonar [iti daram] sakbay ti operasion, adu ti magasto, dina ikkaten ti gagangay unay a pakaigapuan ti sakit a mainaig iti panangyalison [nga isu ti biddut ti panagirekord​—a kaipapananna, iti opisina wenno iti pamay-an] ket sapulenna ti adu unay a tiempo sakbay ti pannakaopera.”

Adu a doktor ti mangitandudo iti agtultuloy a panangpataud kadagiti agas ken pamay-an ti panangagas a mangpabassit unay iti panangusar iti mayalison a dara. Irasonda a ti panangyalison iti dara mausar laeng koma no emerhensia. Iti kasumbangirna, nasken a dadduma ita ikkatendan a mamimpinsan ti panangyalison iti dara iti panangagasda. Ibagada dagiti nakarigrigat nga operasion​—panangsukat iti padingpading, narikut a neurosurgery, operasion ti puso kadagiti maladaga ken adulto​—a naaramid a di nagusar iti dara, a napartak ti panagimbag ti pasiente.

Itatta, adda nasuroken a 100 nga ospital iti intero a lubong nga addaan iti programa a di agusar iti dara, a kadagitoy nasurok a 70 ti adda idiay Estados Unidos. Kinapudnona, adda itan nasurok a 88,000 a doktor iti sangalubongan a makitintinnulong kadagiti pasiente a dida kayat ti agusar iti dara.

Dagiti Kabbaro a Pamay-an

Iti komperensia sadi Atlanta, binigbig dagiti nagsasaruno a nagpalawag a nakapataudda iti damo a partikular a pamay-an idi inagasanda dagiti Saksi ni Jehova.b Adu ti nangiparangarang kadagiti rikna ni Dr. James Schick, iti Encino-Tarzana Regional Medical Center, Los Angeles, a nagkuna a gapu kadagiti kabbaro a pamay-an a napataud bayat ti panangagasna kadagiti di nadanonan a maladaga dagiti Saksi ni Jehova, 50 porsiento laeng itan ti us-usarenna a dara kadagiti amin a babassit a pasientena. Siempre, ti kasta a baro a pamay-an napaneknekan met a nasayaat kadagiti adulto.

Kinuna ni Dr. Jean-François Hardy, iti Montreal Heart Institute: “Saan a naballigi ti panagopera a di agusar iti dara babaen laeng iti maymaysa a pamay-an ti panangagas . . . Imbes ketdi, agballigi laeng daytoy a panggep no pagtitiponen ti nadumaduma a pamuspusan.”

Karaman kadagiti baro a pamay-an ket (1) panagsagana sakbay ti operasion, (2) pananglapped iti pannakaadas bayat ti operasion, ken (3) panangaywan kalpasan ti operasion. Nabatad, amin a pamay-an ti operasion ket apektaran a naimbag ti tiempo, kayatna a sawen, no adda tiempo a mangpaadu iti selula ti dara ti pasiente sakbay a maopera wenno awanen ti tiempo agsipud ta masapul a maopera a dagus.

Ti nasayaat a pamay-an iti operasion a di agusar iti dara ket panangipaay iti agas a mangpaadu iti selula ti dara sakbay ti operasion ken mangpasayaat iti salun-at. Daytoy iramanna dagiti suplemento nga aduan iti iron ken kasta met dagiti bitamina, ket no maitutop, mayineksion ti sintetiko nga erythropoietin, maysa nga agas a napartak a manggutugot iti pata ti pasiente nga agpataud kadagiti nalabaga a selula. Ti teknolohia a mangsukimat iti bassit laeng a kaadu ti dara (microanalysis) pabassitenna ti dara a mairuar a maeksamen ngem ad-adu dagiti resulta a magun-odan. Nasken daytoy kadagiti maladaga a di nadanonan ken kadagiti nataengan a pasiente a naadasanen.

Makatulong met dagiti pangpaadu ti dara, dagiti pluido a maisuero tapno paaduenda ti dara. Ti met hyperbaric oxygen chamber ket nausar kadagiti dadduma a pasilidad tapno tumulong a mangipaay iti oksihena a kasapulan ti pasiente a naadasanen. Idiay Atlanta, inlawlawag ni Dr. Robert Bartlett a ti oxygen chamber ket nagsayaat nga alikamen ngem masapul a siaannad a mausar agsipud ta ti adu unay nga oksihena a mausar ket makasabidong.

Para iti maikadua nga addang, nakaad-adu ti baro nga instrumento ken teknolohia a manglapped iti pannakaadas bayat ti operasion. Makatulongda a mangkissay iti pannakaadas; saanda a sugaten ti bagi, kissayanna ti pannakaadas ken trauma; wenno dagus a tumulong a mangurnong ken mangusar manen iti dara ti pasiente a mabalin koma a mapukaw bayat ti operasion. Amirisenyo ti sumagmamano kadagiti kabbaro a pamay-an.

◼ Ti de koriente a cautery device ket agusar iti pudot tapno lapdanda ti panagpadara dagiti urat.

◼ Ti argon beam coagulator ket tumulong a mangpasardeng iti panagpadara bayat ti operasion.

◼ Ti harmonic scalpel ket mangusar iti panangdayyeg ken panagrisiris a pagiwa ken dandani giddato met a pagbalayenna ti dara.

◼ Bayat ti dadduma a kita ti panagopera, masansan a mausar dagiti agas a kas iti tranexamic acid ken desmopressin tapno papartakenda ti panagbalay ti dara ken kissayanda ti panagpadara.

◼ Ti hypotensive anesthesia kissayanna ti pannakaadas babaen ti panangpababana iti presion ti dara.

Nagpateg met ti irarang-ay kadagiti makina a mangtaya iti agayus a dara bayat ti operasion. Bayat ti operasion, aglasat iti makina ken dagus nga usarenda ti dara ti pasiente, a din masapul nga urnongenda dayta.c Dagiti kabbaro a makina, bayat a nakakabitda iti pasiente, mapaglasinlasinda pay dagiti pakabuklan ti dara ket usarenda manen dagidiay kasapulan.

Kalpasan ti komperensia sadi Riga ken apaman a nangngegda ti panagkasapulan ti Latvia, dagiti Saksi ni Jehova idiay Sweden nangidonarda idiay Latvia iti dua a makina a mangsalimetmet kadagiti selula. Ti isasangpet ti immuna ken dagiti gunggona iti panagopera a di agusar iti dara pinataudna ti kasta unay a panaginteres idiay Latvia ta ti pasamak ket impadamag ti telebision iti intero a nasion sadiay.

Ti panangaywan kalpasan ti operasion masansan a ramanenna dagiti adu a sistematiko nga aramiden a pangpaadu ti dara a kas met la iti naaramid sakbay ti operasion. Nupay kasta, ti panangaywan iti pasiente a di nayalisonan iti dara kalpasan ti operasion ket masansan a nalaklaka ngem kadagidiay nayalisonan. Apay?

Dagiti Nabatad a Resulta

Nupay masansan nga ad-adu a trabaho ti kasapulan dagiti pamay-an a di agusar ti dara sakbay ken kabayatan ti operasion, nabigbig dagiti siruhano a magunggonaan dagiti pasiente agsipud ta mabibiit ti panagimbagda kalpasan ti operasion. Saanda a mapasaran dagiti komplikasion a masansan a kakuykuyog ti panangyalison. Napaneknekanen a dagiti pasiente a di nayalisonan iti dara nabibiit ti pannakayospitalda.

Kinuna ni Dr. Todd Rosengart, iti The New York Hospital-Cornell University Medical Center, a naaramidda dagiti narikut nga operasion ti puso buyogen ti panagtalek a di nagusar iti dara gapu iti walo a pamay-anda a mangsalimetmet iti dara. Nagsarita ni Dr. Manuel Estioko, iti Good Samaritan Hospital idiay Los Angeles, maipapan iti “nasaknap a kapadasanda kadagiti ginasut nga operasion ti puso a dida nagusar iti dara.” Impadamag ni Dr. S. Subramanian ti balligina iti operasion ti puso a di agusar ti dara kadagiti ubbing idiay Miami Children’s Hospital.

Ti orthopedic surgery, nangnangruna ti panangsukat iti padingpading, ket makakarit. Ngem, ni Dr. Olle Hägg, iti Uddevalla Hospital idiay Sweden, impadamagna idiay Riga a ti panamagtitipon “kadagiti pamuspusan ti operasion ken ti umiso a panangipakat” napabassitda unay ti pannakaadas kadagiti pasiente a Saksi ni Jehova. Kinapudnona, kinuna ni Dr. Richard R. R. H. Coombs, iti Imperial College School of Medicine, idiay London, a “99.9 porsiento kadagiti amin nga orthopedic surgery ket mabalin nga aramiden a di . . . mayalisonan iti dara.”

Ti Masanguanan

Umad-adu ti bilang dagiti ospital ken doktor a mangus-usar kadagiti metodo a di agusar iti dara. Ket makatulong unay dagiti komperensia a pakayallatiwan dagita a pannakaammo, bayat a maammuan ti dodoktor dagiti pangsandi a sibaballigi a nasuboken ken kanayonen a maus-usar.

Kinuna ni Dr. Richard Nalick, iti University of Southern California School of Medicine: “Umad-adu ti populasion dagiti agtarigagay a maagasan ken maopera a di agusar iti dara . . . Ti panangagas ken panagopera a di agusar iti dara ket maysa a narang-ayen a pamay-an ti panangagas ket saan koma a maibilang a nakapkapuy a ‘pangsandi a panangagas.’”

Bayat nga umad-adu dagiti parikut a mainaig iti panangyalison iti dara ken umad-adu a tattao ti agkalikagum kadagiti pangsandi, kasla naraniag ti masakbayan ti panagopera a di agusar iti dara.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 20, 21]

Umad-adu a doktor ti mangraraem iti pagayatan dagiti pasienteda maipapan iti panagopera a di agusar iti dara