Ti Utekmo—Kasano ti Kasayaatan a Panangusarmo iti Dayta?
Bayat a basbasaem dagitoy a sasao, malagip ti utekmo dagiti natandaananna iti adu a tawenen idi damo pay la a nasursurom ti agbasa. Ngem tapno nainsiriban ti panangusigmo iti nasursurom, masapul a parang-ayem ti abilidad ti utek nga agpanunot.
NATAKUATAN dagiti sientipiko a kanayon nga agbalbaliw ti koneksion dagiti neuron iti utek. Matay dagiti neuron no dida mapabileg wenno mapabaro. “Sumaririt ti utek babaen ti panangusar,” kuna ti nabiit pay a report. “Para kadagidiay madanagan maipapan iti kasasaad ti utekda—wenno agtarigagay nga agtalinaed dagitoy a nasayaat ti kasasaadda—agparang a ti kasayaatan a balakad isu ti nadumaduma a taraon ti isip ken ti naynay a panangehersisio iti panunot.”
Nasken ti Panangehersisio iti Panunot
Tapno maapresiar ti kinapateg ti “mamin-adu a panangehersisio iti panunot,” paliiwenyo ti natakuatan dagiti sientipiko maipapan kadagiti ubbing. Iti tiempo a pannakaipasngayda, saan a gagangay a bulsek dagiti maladaga. Kasapulan laeng a patanorenda ti abilidadda a makakita. Iti damo, mabalin nga ipamaysada ti matada kadagiti banag nga adda laeng iti asideg. Kamaudiananna, mapatanorda ti panagkita a three-dimensional wenno panagkita a mangipabigbig iti kadakkel, kaakaba, ken kaatiddog bayat nga ikeddengda ti nagdudumaan dagiti ladawan a makitada. Ngem no nabendaan ti maysa a mata bayat a tumantanor ti panagkita, mabalin a dumakkel ti ubing a nakapuy ti panagkita dayta a matana. Apay? Agsipud ta ti impormasion nga aggapu iti sabali a mata ringbawanna ti visual cortex iti utek.
Makatulong dagiti abalbalay a mangtignay iti interes ti ubing a mangisagana iti utek a mangtarus kadagiti mapaspasamak iti aglawlawna.
Ipakita met dagiti nabiit pay a panagsirarak a mabalin a makatulong ti musika iti panangsursuro iti maysa a lenguahe ken pannakilangen. Dagiti ubbing a naikkan iti ekstra a leksion iti musika ket napaneknekan a nalalaingda iti lenguahe ket nalaklakada a nakasursuro nga agbasa ngem kadagidiay saan a naikkan iti ekstra a leksion. Dagidiay nagtokar nasaysayaat pay ti panagtitinnulongda.
Nupay nabingay ti utek a nagkadua, ti kannigid ken kannawan, adda napateg a trabaho ti tunggal paset. Ti makinkannawan a kagudua, kas pagarigan, gagangay a tulongannatayo a mangbigbig kadagiti rikna ken makaawat kadagiti melodia. Nupay kasta, agkanaig ti dua a paset. Idi rinugian dagiti estudiante ti musika ti panagadalda, kuna ti maysa a report, ti panagimdengda iti musika tinignayna a nangnangruna dagiti makinkannawan a hemisphere ti utekda. Tallo a tawen kalpasanna, kalpasan ti detalyado a panangsalaysay iti teoria ti musika ken komposision, okupado ti makinkannigid a hemisphere ti utekda a mangtingtingiting iti nangngegda. No kasta, masapul a maehersisio ti panunot tapno matignay ti intero nga utek, tapno mairaman dagiti paset a mangtingiting ken mangrikna.
“Nadumaduma a Taraon ti Isip”
Adu a tattao ti nakasursuro kadagiti alagaden ti relihion ti pamiliada. Ngem idi rugiandan nga usigen dagiti pannursuro dagitoy a relihion, nabigbigda nga agsisimparatda ken awananda iti pudno a panggep. Daytoy ti nakatignayan dagiti dadduma a mangbirok iti maysa a relihion nga agpadpada a mangsungbat kadagiti saludsodda ken mangipaay kadakuada iti nasayaat a namnama maipapan iti masanguanan.
“Napnuan ladingit ken problema ti panagbiagko, nanipud pay idi rugrugi ti kinatin-edyerko ken nagtultuloy,” ilawlawag ni Jean. “Nupay miembroak iti Church of England, diak nakasarak iti panangiwanwan wenno talna ti panunot. Adu a pannursuro ti iglesia ti nangriribuk kaniak—kas pagarigan, ti umap-apuy nga impierno ken ti kasasaad dagiti natay. Imbaga dagiti klero kaniak a mabalin a dusdusaennak ti Dios.
“Iti kastoy a kasasaad nga inkeddengko a panawan ti Church of England, ket kalpasanna nakiasawaak iti maysa a lalaki nga awan aniaman a relihionna. Naparigatak gapu iti kinaranggasna iti pagtaengan.” Idin nga inkeddeng ni Jean ti agpakamatay. Ngem sakbay nga inaramidna dayta, nagkararag pay iti kaudian a gundaway iti Dios. Iti dayta a kanito, adda nagtuktok iti ridawna. Idi linuktanna dayta, nakitana ti dua a babbai a Saksi ni Jehova. Nasaritada ti panggep iti biag ket inikkanda ni Jean iti literatura ti Biblia a tumulong kenkuana a makasursuro iti ad-adu pay.
“Idi nakapanawdan,” kuna ni Jean, “simrekak ket dagus a binasak ti libro nga imbatida. Nadlawko a kas man la nawaknitan ti abbungot kadagiti matak ket makakitaakon. Idi intultuloyko ti nagbasa, ad-adda a naamirisko a daytoyen ti kinapudno.” Nakasarak ni Jean iti makapnek a taraon ti isipna.
Ipaganetget ti libro ti Biblia a Proverbio ti kinapateg ti pannakaawat ken nadiosan a kinasirib. Nupay kasta, tapno magun-odan dagitoy, masapul ti personal a panangikagumaan ken ti tarigagay a mangammo iti Dios. Adda karit ti kapitulo 2 ti Proverbio: “Anakko, no awatemto dagiti saok ken ipempenmo dagiti bilinko, tapno iyallingagmo ta lapayagmo iti kinasirib, tapno mairuammo ta pusom ti pannakaawat; no, kasta pay met, nga awagam ti kinasaririt ket idir-im ta timekmo a maipaay ti pannakaawat met laeng, no itultuloymo a biroken dayta a kas pirak, ken itultuloymo a sapulen dayta a kas nalmeng a gamgameng, iti kasta maawatamto ti panagbuteng ken ni Jehova, ken masarakamto ti pannakaammo a mismo ti Dios. Ta ni Jehova mangted iti sirib; agtaud iti ngiwatna ti pannakaammo ken pannakaawat.”—Proverbio 2:1-6, NW.
Maipapan iti Biblia, insurat ni edukador William Lyon Phelps: “Tunggal maysa nga addaan iti naan-anay a pannakaammo iti Biblia nalabit pudpudno a makuna a de adal.” Makiumanka kadagiti Saksi ni Jehova iti lugarmo wenno agsuratka iti kaasitgan a direksion a nailista iti panid 5. Siraragsakdanto a tumulong kenka a mangammo no kasano a masungbatan ti Biblia dagiti saludsodmo ken mangipaay iti mapagtalkan a gubuayan ti adu a pagpampanunotam. Usarem ti abilidad ti utekmo nga agpanunot tapno maawatam dagiti agkakanaig a kinapudno nga ibinsabinsa ti Biblia. Ti kasayaatan a panangaramatmo iti utekmo iti kastoy a pamay-an mabalin nga agtungpalto iti agnanayon a kinaragsakmo.