Panangmatmat iti Lubong
Selibasia—Apay?
“Maysa kadagiti kangrunaan a karit iti kinapadi isu ti agsusupadi nga opinion maipapan ti selibasia iti Iglesia Katolika,” kuna ti magasin a Veja. “Idi 1970, 10,000 a papadi ti nairekord a naglusulos tapno mangasawada. Ita, addan 120,000—mamin-12 dayta a bilang. Idiay Brazil, mamin-20 ti immaduan ti bilang ti papadi a nangaramid iti daytoy a desision iti isu met la a panawen.” Nupay saan a naibasar kadagiti Kasuratan ti argumentoda, ikalintegan dagiti lider iti iglesia Romana Katolika ti pannakaalagad ti selibasia babaen ti panagkunada a dayta ti mangipalubos a “maipaay [ti padi] ti ad-adu nga atension[na] iti Dios” ken maipamaysana ti trabahona. “Ngem ordinario unay ti pudno a rason iti pannakataginayon ti selibasia,” kuna ti Veja. “Nangrugi idi Edad Media dayta a kapanunotan tapno mataginayon ti material a sanikua ti iglesia, a manglapped iti pananggun-od dagiti sumaganad a kaputotan iti daga ken dadduma pay a sanikua.”
Panangpapatay Babaen ti Pagkalap a Trawler
“Iti kada tawen, makalkalap babaen ti trawler ti maysa a paset iti lansad ti baybay iti lubong a dakdakkel ngem iti intero a Canada,” kuna ti maysa a damag iti The Globe and Mail. “Iti panagkalap babaen ti trawler ken dredge, dagiti nadagsen nga iket ket maipakayuskos iti lansad ti baybay tapno kimarenda a papatayen dagiti ikan ken dadduma pay nga animal nga agnanaed iti lansad ti baybay wenno iti asidegna a nagpateg iti food chain ti taaw. Makalap ken mapapatay met ti adu a klase ti ikan a saan nga al-alaen dagiti mangngalap.” Pattapattaen dagiti managsirarak nga iti “kada pasayan a makalap babaen ti trawler, 10 wenno ad-adu pay a babassit a turbot wenno babassit pay a bakalaw ti makalap dagiti iket ken matay.” Kuna ti report nga iti lugar a pakakayuskosan ti tukok ti baybay, dandani awanen dagiti sponge, tahong, ken crustacean. Kastoy ti ilawlawag ni Les Watling a propesor ti oceanography iti University of Maine: “Uray ti maysa a tao a saan a biologo iti taaw maamirisna a dagitoy a pamay-an ti panagkalap ket makadangran unay kadagiti animal iti taaw. Daytoy ti kakaruan a panangdadael ti tao iti baybay.” Tangay ti panaguma kadagiti kabakiran ti nangyarigan dagiti biologo iti pannakadadael, kalkalikagumanda nga adda koma dagiti maipuera a disso iti baybay a mapagbalin a pagitalimengan kadagiti parsua iti taaw.
Dagiti Kemikal Kadagiti Abalbalay
“Maysa a grupo dagiti kemikal a gagangay a maus-usar a pagpalukneng kadagiti abalbalay ti ubbing ti dandani 20 a daras a napegpeggad ngem iti maipagarup idi,” kuna ti The Independent, maysa a periodiko idiay London. Ipakita ti panagsirarak idiay Netherlands a dagiti phthalate—dagiti pagpalukneng kadagiti natangken a plastik, kas iti polyvinyl chloride—ket masarakan kadagiti plastik a ngalngalen ti ubbing nga agpatpatubo iti ngipen ken dadduma pay nga abalbalay a ngalngalenda ket nagbiit laeng a mayakar dagitoy a kemikal iti katay. Impalgak dagiti pannubok a ti adu a dosis ti dua a gagangay a phthalate ti “mabalin a pakaigapuan ti panagkanser ti dalem ken bekkel, ken mangpakessen iti bukelbukel.” Ubbing ti nangnangruna nga agpeligro gapu ta ti “kinalag-anda, panagdakkelda ken ti posible a napaut a pannakaapektarda ti mamagbalin kadakuada a mas sensitibo kadagiti kemikal,” kuna ti artikulo. Ni Propesor James Bridges, maysa a Britano a sientipiko a mangreprepaso iti parikut para iti European Commission, inyebkasna ti pannakaseknanna nangnangruna “kadagiti ubbing a maipapaaywan iti institusion, kas pagarigan iti saan nasayaat ti pannakaimaneharna a day-care center wenno ospital, tangay masansan a ngalngalenda dagiti abalbalay agsipud ta awan sabalin nga aramidenda.” Innem a pagilian ti nangipariten kadagiti kemikal a maus-usar kadagiti abalbalay, ket uppat pay ti agsagsagana a mangaramid iti kasta.
Dagiti Parokia nga Awanan iti Kura Paroko
Adu a parokia dagiti Katoliko idiay Italia—eksakto a 3,800—ti awanan iti permanente a kura paroko, sigun iti surbey nga indauluan ti Pastoral Orientation Center ti simbaan. Ket saan laeng a parokia dagitoy kadagiti bario wenno naiputputong a lugar. Sigun iti periodiko a La Repubblica, “masansan nga awan ti ‘permanente a kura paroko’ uray kadagiti lugar iti siudad a kalkalainganna ti kaadu ti umilina (iti nagbaetan ti maysa aginggat’ tallo a ribu nga umili).” Tapno saan a madlaw ti kinakirang, ti adu a grupo dagiti parokia ti gagangay a naitalek iti maysa a nadutokan wenno iti maysa a grupo ti papadi. “Ngem iti daytoy a pamay-an,” ilawlawag ti periodiko, “awanen ti direkta ken inaldaw a pannakipulapol ti kura paroko kadagiti parokiana, ket . . . kapilitan nga agapura ti papadi a mapan iti nadumaduma a parokia.” Matamtaming ti panagkirang iti nadumaduma a wagas. Nagawisen dagiti dadakkel a siudad a kas iti Roma kadagiti ganggannaet a papadi. Di kumurang a dua a parokia dagiti Italiano ti naitudingen kadagiti laigo, a dida mabalin ti mangmisa ket mabalinda laeng nga angayen ti Komunion wenno mangbuniag no adda naganat a panagkasapulan.
Kumarkaro ti Pannakabangkarote
“Nakaro ti pannakabangkarote ditoy America,” kuna ti senador ti E.U. a ni Charles Grassley. Nanipud idi napandayen dagiti linteg ti E.U. maipapan iti pannakabangkarote maysa a siglon ti napalabas, 20 milion nga Americano ti nagpalista a bangkarotedan, ket nanipud pay idi 1985, kasta ti inaramid ti nasurok a kagudua kadagitoy. Idi ngalay ti 1998, dagiti naideklara a bangkaroten ket nakagteng iti kangatuan a bilang a 1.42 a milion para iti napalabas a 12 a bulan. Apay nga immadu ti bilang? Sigun iti tserman ti Federal Reserve ti E.U. a ni Alan Greenspan, ti karkarna nga iyaadu dagiti bangkarote ket maysa a bunga dagiti panagbalbaliw “ti panangmatmatda maipapan iti pannakaibabain a nainaig iti isyu ti panagbalin a bangkarote.” Ti maysa pay a makagapu ket naikuna a “ti nasaknap a panagutang ken ti panagusar kadagiti credit card a pakairuaman dagiti aggatgatang nga umutang iti ad-adu,” kuna ti The Wall Street Journal.
Awan ti Angotna a Kawes?
“Dua a tawenen a naamiris dagiti propesional iti tela ti kinapateg ti bioactive a tela, nga addaan iti nadumaduma a marka a kas iti kontra bakteria . . . wenno kontra angot,” kuna ti Pranses a periodiko a Le Monde. Umad-adu ti agkalikagum iti tela a kontra bakteria. Nupay daytoy a material ti kangrunaan a maus-usar a kubrekama, maus-usar met itan a pagaramid kadagiti medias ken makin-uneg a pagan-anay. Ngem saan nga amin ti magagaran unay a mangusar iti tela nga addaan kadagiti phenol ken aduan kadagiti kemikal nga elemento a mangbalbaliw iti wagas ti panagtrabaho ti bakteria, tangay adu a bakteria ti makagunggona iti tattao. “Tapno maaramidna a naimbag ti akemna, kasapulan ti kudiltayo amin a natural a sangailina,” kuna ti Le Monde. “Dagiti agparpartuat kadagiti tela a kontra bakteria masapul a bigbigen ken makitunosda iti agpayso a mapagduaduaan a kasasaad”—no kasano a malimitaran ti iyaadu dagiti makadangran a bakteria a dida mapapatay dagiti bakteria a kasapulan tapno malabanan ti impeksion.
Umad-adu ti Pakadanagan Gapu iti Danum
“Saan laeng a napno ti inumentayo a danum kadagiti pestisidio, no di ket kasla napno metten dayta iti agas,” kuna ti New Scientist. Adu ti pagtaudan dagiti agas. No dadduma, maibelleng dagiti din mausar nga agas babaen ti panangi-flush kadagitoy iti inedoro. Kanayonanna, dagiti agas ket mayisbo. “Mayisbo ti 30 agingga iti 90 a por siento iti maireseta a dosis ti kaaduan nga antibiotiko kadagiti tattao ken animal,” kuna ni Bent Halling-Sorensen, ti Royal Danish School of Pharmacy. Nakairuamanen dagiti mannalon nga usaren ti isbo wenno ibleng dagiti animal kadagiti talonda. No makadanon dagiti agas iti aglawlaw, mabalin nga adda dagitoy iti orihinal a kitada, wenno binalbaliwanen ti bagi tao, mabalin nga addada a sidadaan nga agtignay iti aniaman nga impluensia wenno makasabidong ngem iti dati ken masansan a nalaklaka a marunaw iti danum. “Dagiti agas ti maysa kadagiti sumagmamano a grupo dagiti kemikal iti danum a dimi monmonitoren,” kuna ni Steve Killeen, iti Environment Agency ti Britania.
Umad-adu ti Populasion Kadagiti Pagbaludan ti E.U.
“Awanen ti aniaman a demokratiko a gobierno a pangyaspingan iti kaadu dagiti maibalbalud idiay America, ket ad-adu ti bilang ngem iti pinadas pay ketdi a ragpaten ti kaaduan a totalitariano a gobierno,” kuna ti The Economist. “Itay napan a tawen, naibalud ti maysa iti kada 150 a residente [ti E.U.] (agraman ubbing).” Ti kaadu dagiti naibalud ket 20 a daras nga ad-adu ngem iti Japan, 6 a daras nga ad-adu ngem iti Canada, ken manipud 5 agingga iti 10 a daras nga ad-adu ngem kadagiti pagilian iti Makinlaud a Europa. Mamimpat ti immaduan ti bilang dagiti balud idiay Estados Unidos nanipud idi 1980. Nasurok nga 400,000 kadagidiay agdama a naibalud ket adda sadiay gapu kadagiti kaso a mainaig iti droga, ngem saan latta a nagbalbaliw nanipud idi 1988 ti bilang dagiti tattao nga agdrogdroga. Kastoy ti iyimtuod ti The Economist: “Epektibo man ti pagbaludan wenno saan kas pamay-an a pangparmek iti krimen, kasano pay kabayag a mabaelan ti America a manteneren ti sistema ti naynay a panangibalud?”
Pagpipinnustaanda ti Armagedon
Kuna ti The Guardian nga “Armagedon ti pagpipinnustaan” ti adu a tattao idiay Britania iti kada lawas. Impalgak ti pannakasurbey ti 1,001 nga adulto a 33 a porsiento ti mangipagarup a dumteng ti panungpalan ti lubong kas resulta ti sangalubongan a gubat, idinto ta 26 a porsiento ti mamati a ti panagbara ti globo ti pakaigapuan ti panungpalan. Pattapattaen ti dadduma a ti pannakaidungparto ti maysa nga asteroid ti makagapu. Kinapudnona, 59 a porsiento kadagidiay nasurbey ti “mangipagarup a mas posible a mapasaranda ti panungpalan ti lubong ngem ti panangabakda iti National Lottery,” kuna ti The Guardian. Apay nga adda espekulasion maipapan iti Armagedon? Dagiti tattao ket “posible a naimpluensiaan iti umad-adanin a tawen 2000 ken ti ipagarupda a kakuykuyogna a partaan,” kuna ti periodiko.