No Saan nga Umdas Dagiti Mapa—Ti Nakaskasdaaw a Global Positioning System
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY AUSTRALIA
AGKALKALINDUOSAN ti rupa ti mannagna nga agtutubo a babai gaput’ bannogna iti dayta a nadagaang nga aldaw. Agwilwilawil dagiti abagana tapno magin-awaan iti kadagsen ti kadayna a napno kadagiti abasto a kasapulanna tapno makapagbayag iti panagdaliasatna. Siaannad a binistrad ken sinukimatna ti mapa para kadagiti mannagna, ngem nadismaya ta awan ti pamiliar kadagiti lugar iti aglawlawna. Di nagbayag, madanaganen. “Nayaw-awanak sa,” inyasugna.
Ngem kellaat a nabang-aran. Ginaw-atna ti kadayna, sana inruar ti maysa nga instrumento manipud iti natalged a kaha sa nangiserrek iti sumagmamano nga impormasion. Nakaisem met laengen iti las-ud ti sumagmamano a kanito. Ket dagus nga inurnosna ti kadayna ken siertonan ti turongenna ta ammonan ti eksakto a papananna.
Apay a nagbiit ken naglaka a narisut daytoy a mannagna ti kasla desperadon a kasasaad? Agsipud ta inusarna ti naisangsangayan a tulong a pagaammo kas ti Global Positioning System (GPS). Daytoy ti nakatulong kenkuana tapno maammuanna no sadino ti eksakto nga ayanna ken nangisuro kenkuana no sadino ti turongenna. Ania aya daytoy nakaskasdaaw a sistema, ti GPS?
Navstar Global Positioning System ti kompleto a naganna. Ti Navstar isut’ akronima ti Navigation Satellite Time and Ranging System. Ti GPS ket damo a napataud para iti militaria ti E.U., ngem mabalin itan nga usaren ti siasinoman iti sadinoman a lugar iti lubong. Idi 1978 a naipatayab ti damo a satellite a kasapulan tapno agkurri ti GPS. Ita, ti kompleto a sistema ket mangus-usaren iti 21 a Navstar satellite agraman ti agrikrikus a 3 nga aktibo a reserba. Naipatayab dagitoy para iti 20,196 a nautikal a metro a panagrikus, ket nakalikig iti 55 degree ti tunggal panagrikus a mainaig iti equator. Iti daytoy nga urnos, di kumurang nga uppat a satellite ti kanayon a mabalin a pagpatulongan manipud iti sadinoman a lugar iti rabaw ti daga.
Napateg ti Apagdarikmat
Mangyallatiw dagiti satellite kadagiti radio pulse iti espesipiko, pamiliar nga oras, ket babaen ti panangkarkular iti eksakto nga oras nga idadateng ti pulse, mabalin a maammuan ti receiver ti Navstar ti distansia agingga iti satellite. Agarup maysa a kakasangapulo ket maysa ti maysa a segundo ti panagdaliasat ti pulse agingga ditoy daga. Kalpasanna, imultiplikar ti receiver daytoy a bilang babaen ti kapartak ti lawag, a mangibaga iti distansia agingga iti satellite buyogen ti nakaskasdaaw a kinaeksakto. Nupay kasta, masapul nga eksakto ti panangkarkular iti oras agsipud ta no di agkomplontar iti uray laeng maysa a kakamilion ti maysa a segundo, agkamali dayta iti agarup 300 a metro!
Kasano a mapagtalinaed ti kasta a nakaskasdaaw a kinaumiso ti oras? Maragpat daytoy babaen ti panangusar iti komplikado unay nga atomiko a relo nga adda iti uneg dagiti satellite. Iti librona a Navstar Global Positioning System, kastoy ti ilawlawag ti autor a ni Tom Logsdon: “Dagiti Block II satellite . . . ket addaan iti uppat a nakaek-eksakto a relo—dua a cesium nga atomiko a relo ken dua a rubidium nga atomiko a relo. Mapangnamnamaan ken eksakto unay dagitoy a pagorasan ta agatrasado wenno agadelantadoda laeng iti agarup maysa a segundo iti kada 160,000 a tawen”!
No mausar, ti maysa a receiver, kas iti daydiay inusar ti nadakamatmi itay a mannagna, ti mang-pick-up kadagiti signal manipud iti uppat wenno ad-adu pay a satellite sana karkularen ti distansia ti tunggal maysa kadakuada. Mausar ngarud dagiti distansia a mangresolber iti agdama a latitude, longitude, ken altitude ti maaw-awit a receiver. Ti resultana ket ipakita ti receiver ti GPS. Di kumurang nga uppat a satellite ti kasapulan para iti umiso a panangiposision. Nalag-an ken nalaka dagiti maaw-awit a receiver ken agarup kadakdakkel ken kagatgatad ti maaw-awit a telepono.
Nasaysayaat Ngem Kadagiti Gagangay a Mapa?
Ipakita dagiti receiver ti GPS saan laeng a ti eksakto nga ayan ti receiver no di ket uray ti direksion a suroten, no umiso ti pannakaiserrek dagiti detalye maipapan iti kayatmo a destinasion. Iti kasta ngarud a pamay-an, dagiti alikamen a kas iti GPS ket nasaysayaat ngem kadagiti kauumisuan a gagangay a mapa. Kas pagarigan: No birbirokem ti pagdalanam babaen ti mapa, mabalin a marigatanka gapu kadagiti banag a kas kadagiti natayag a kayo ken uray iti kasamekan. Ti nalalawa a disso (nangnangruna dagiti taaw ken desierto), kinasipnget, ken angep ti sumagmamano laeng iti dadduma a banag a mangparigat wenno naan-anay a saan a pakausaran ti mapa. Siempre, ti receiver ti GPS saanna nga ikkaten ti kinapateg dagiti mapa, ngem nagsayaat ti panagkurrina no mausar a kagiddan dagiti mapa ken tsart. Dakkel ti maitulongna a mangigiya kadagiti barko iti naangep a sangladan ken iti agtultuloy a panangtunton kadagiti container a naglaon iti adu a kargamento kadagiti okupado a sangladan, ken uray iti adu pay a nakomersialan a pakausaran.
Bayat a mapaspasayaat ti GPS, dagiti sumaganad ti sumagmamano kadagiti dadduma pay a naammuan a pakausaranna.
● Panangilasin kadagiti napeggad nga iceberg.
● Panangipakpakauna iti paniempo.
● Umiso a panaglanding dagiti lugan iti tangatang.
● Panangsapul kadagiti limned a barko.
● Pangtunton ken sistema ti nabigasion para kadagiti lugan.
● Umiso a panangiwaras iti abuno.
Isu a daytoy a naidumduma a sistema ti satellite ti nangigiya iti nadakamatmi itay a mannagna, a nangted iti sumario iti eksakto nga ayanna ken nangipaay iti umiso nga impormasion idi kasapulan unay dayta. Sa naipaayan iti instruksion no maipapan iti umiso a direksion a pagnaanna, ket nakagteng a sitatalged idi agangay. Wen, idi impagarupna nga isut’ nayaw-awan, isut’ tinulongan ti nakaskasdaaw a Navstar Global Positioning System!
[Kahon/Ladawan iti panid 22]
Idi 1984, ti taga Oklahoma a negosiante a ni Ron Frates inusarna ti Global Positioning System (GPS) tapno tumulong iti panagsapulna iti nabatbati kadagiti nagnaedan dagiti Maya idi un-unana a nakatalimeng iti uneg ti nasamek a kabakiran idiay Guatemala ken Belize. Pinagdanggay nga inusar ni Frates ti obserbasion dagiti rinetrato ti Landsat ken ti eksakto a nabigasion ti GPS. “Naimapami ti saklawen idi ti sibilisasion dagiti Maya idiay Yucatan iti agarup lima nga aldaw,” impadamag ni Frates ken dagiti kakaduana. “Di kumurang a sangagasut koma a tawen ti nabusbosmi no pinagnami laeng dayta.”
[Diagram/Dagiti ladawan iti panid 22, 23]
(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)
NO ANIA TI MAIPAKITA TI GPS
Ti eksakto nga ayanmo
Maipakita dagiti longitude ken latitude coordinate
Ti oras ken petsa
Pagsurotan a compass
Ti altitude-mo
Pagreperensiaan a mapa
Mabalin a mapadakkel wenno mapabassit. No agmanmanehoka, mausarmo daytoy a mangigiya kenka iti destinasion a saanmo pay a napnapanan
Ti ayanmo
Ti mangigiya a compass ken pointer ti mangisuro iti pagawidam ken mangipakita iti distansia a masapul pay a daliasatem
Antenna
Aktual a kadakkel
Kasasaad ti satellite
Daytoy a buya ti tangatang ti mangipakita no ania kadagiti 24 a satellite ti “makitkita” ti receiver-mo
Pigsa ti signal
No malingdan ti dadduma a satellite (nakoloran a bar), usaren ti receiver ti dadduma pay tapno mamantener nga umiso ti ayanmo
[Picture Credit Line iti panid 22]
Dagiti globo iti panid 21-3: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.