Bratislava​—Nagbalin a Moderno a Kabesera

ti Karayan a Pagballasiwan Idi Unana

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY SLOVAKIA

ILADAWANYO a makasublikayo iti tawen 1741. Makapagagar ti aglikmut. Naariwawa ti piesta bayat nga aglilinnetlet ken agdidinnuron dagiti tattao tapno makaasidegda iti lansangan a lumabasan ti prosesion. Adda ditoy dagiti mannalon a nakakawes iti kasayaatan a pang-Domingoda ken nagaruat iti uso dagidiay adda mabalinda, agraman dagiti nalatak a tattao nga immay agbuya ken tapno mabuya. Agiwarwaras dagiti babaonen ti ari kadagiti balitok ken pirak a sinsilio nga addaan iti ladawan ti maysa nga agtutubo a babai, bayat nga agdirdir-i dagiti tattao gapu iti ragsak. Ania daytoy nga ariwawa? Ni Maria Theresa, ti kangrunaan a dukesa ti Austria, ket agturong iti siudad tapno makoronaan kas baro a reyna ti Hungary.

Agsublitayo iti agdama. No kayatyo a pasiaren ti lugar daytoy nagpateg a koronasion, papananyo ngay? Saan nga idiay Vienna, a pagsidsiddaawan ita dagiti adu a turista ti nadayag a palasio ni Maria Theresa, wenno idiay Budapest, ti kabesera ti agdama a Hungary. Umaykayo ditoy Bratislava, ti siudad iti deppaar ti Karayan Danube, agarup 56 a kilometro iti daya ti Vienna.

Ti agdama a Bratislava, ti siudad dagiti agarup kagudua a milion a tattao, ket kabesera ti nakapimpintas nga Slovakia. No idilig kadagiti kabangibangna a kabesera​—ti Budapest, Vienna, ken Prague​—kasla baro pay la ti agdama a Bratislava. Ngem iti nasurok a dua a siglo, dayta ti kabesera idi ti Hungary ken tinagiragsakna ti amin a pagsayaatan ti maysa a kabesera. Kinapudnona, iti daytoy a siudad a nakoronaan ti 11 a nagturay iti Hungary. Ngem aniat’ namagbalin a naisangsangayan unay daytoy?

Nagkauna a Panagindeg

Nagsayaat ti nagsaadan ti Bratislava iti Danube, ti maikadua a kaatiddogan a karayan iti Europa. Nakapsut idi ti ayus ti Danube ditoy ken narabaw isu a mabalin a ballasiwen. Sakbay a naaramid dagiti rangtay a namagkonektar kadagiti takdangna, nabayagen a pagballasiwan daytoy dagiti tattao, agraman dagiti animal ken karisonda. Sipud ngarud idi un-unana, naynayen a pagballasiwan ti lugar a maaw-awagan ita a Bratislava. Idi 1500 K.K.P., lumasat iti siudad ti maysa kadagiti Amber Routes, dagiti napapateg a dalan ti negosio a namagkonektar iti amianan ken abagatan ti Europa. Idi agangay, ti trapiko iti dayta a pagballasiwan ket maimatmatonan manipud iti maysa a torre iti asideg a turod a nagsaadan ita ti Kastilio ti Bratislava.

No makasublikayo iti naglabas a panawen, siasino ngata ti mabalin a masabatyo iti daytoy a pagballasiwan? Bueno, no nagpasiarkayo idi agarup maikapat a siglo K.K.P., mabalin a nasabatyo dagiti Celtic a tattao a namagbalin iti daytoy a lugar a sentro ti kulturada. Nagbalin ti turod a kas nasarikedkedan a siudad dagiti umili a Celtic, a dumadamili ken mammanday kadagiti sinsilio.

No nagpasiarkayo met ngay idi rugrugi ti Kadawyan a Panawentayo? Mabalin a nakasaritayo dagiti umili no ammoyo bassit ti Latin, ta iti daydi a tiempo, nakadanon iti Danube ti makin-amianan a beddeng ti Roma. Mabalin met a naam-ammoyo dagiti Germanic a tattao iti daydi a tiempo a naggapu iti laud.

No inrantayo ti nagpasiar idi Edad Media, kas pagarigan idi maikawalo a siglo, makitayo nga addakayo iti maysa a lugar a nagpuniponan ti tattao manipud iti nadumaduma a puli. Napasamak iti daytoy a tiempo ti maaw-awagan Dakkel a Panagakar, ket dagiti tattao nga Slavic manipud daya rinugiandan ti nagindeg iti teritoria. Nagnaed dagiti Hungario iti makin-abagatan, ket nakastrekda pay iti deppaar ti Bratislava. Ngem kaskasdi a ti impluensia dagiti Slavic ti nagraira, kas ipakita ti Slavic a nagan ti umuna a pudpudno a kastilio iti dayta a lugar a nabangon idi maikasangapulo a siglo. Naawagan dayta a Brezalauspurc, kayatna a sawen “Kastilio ti Braslav”​—a maipagarup a naggapu iti nagan ti maysa a nangato ti saadna nga opisial ti buyot. Manipud iti daytoy a pannakaawag a naadaw ti Slovak a nagan a Bratislava.

Ti Siudad idi Edad Media

Idi agangay, ti pagilian a maaw-awagan itan nga Slovakia ket nagbalin a paset ti Hungary. Maysa a historikal a salaysay a napetsaan iti 1211 K.P. ti nangawag iti Kastilio ti Bratislava kas ti kasayaatan-pannakasarikedkedna a kastilio idiay Hungary. Kalpasan iti tallo pulo a tawen, napaneknekan a husto daytoy a pattapatta idi nasarkedan ti kastilio ti iraraut dagiti Tatar. Immadu ti nagnaed iti aglawlaw ti kastilio gapu iti dayta a panagballigi. Sa idi 1291, impaay ti ari ti Hungary a ni Ondrej III iti dayta nga ili dagiti naan-anay a pribilehiona kas munisipalidad. Naaddaan ngarud dagiti umilina iti karbengan a mangpili ti bukodda a mayor, a mangiballasiw kadagiti produktoda iti Karayan Danube, ken agnegosio a siwayawaya “agpadpada iti karayan ken iti takdang.” Yantangay adu ti kaubasan kadagiti main-inaran a bakras ti siudad, pudno a maapresiar ti pammalubos kadagiti umili nga aglako iti arak a naaramid kadagiti pagtaenganda.

Impaay dagiti simmaruno nga ari ti Hungary dagiti kanayonan a pribilehio iti siudad, a nakatulong iti ad-adda nga ilalawana. Idi 1526, nagbalin ti Bratislava kas ti kabesera ti Hungary iti nawatiwat a panawen agingga idi 1784. Kabayatanna, ad-adda nga immadu ti nadumaduma a puli idiay Bratislava. Ti idadateng dagiti Aleman ken Judio ti nangpaadu iti dati a populasion a kaaduanna ket Slavic ken Hungario. Idi maika-17 a siglo, bayat a simmaknap ti iturayan ti Turkey iti laud ken iti amianan, adu a taga-Croatia ti nagkamang iti deppaar ti Bratislava, kas kadagiti Czech a nagkamang iti lumaud a paset ti Europa tapno pagtalawanda ti Tallopulo a Tawen a Gubat iti nagbaetan dagiti Katoliko ken Protestante.

Ti Bratislava iti Maika-20 a Siglo

Iti itatapog ti maika-20 a siglo, nagbalin ti Bratislava a siudad ti nadumaduma a nasionalidad ken kultura. Iti dayta a tiempo, masiguradom a magatangmo ti kayatmo iti maysa a tiendaan no kiddawem dayta iti pagsasao nga Aleman wenno Hungario. Ngem adda met nasayaat a naaramidan dagiti Czech ken Romaniano (Gypsy), kasta met ti Judio a kagimongan. Sakbay ti Gubat Sangalubongan I, agarup 15 porsiento laeng iti populasion dagiti Slovak. Ngem idi 1921, dagiti Slovak ti nagbalinen a kaaduan nga umili iti nagduduma a nasionalidad nga adda iti siudad.

Di nagbayag, nagpeggad ti Europa gapu iti Gubat Sangalubongan II. Nangrugi ngarud ti nakalkaldaang a paset ti historia ti Bratislava, a nangkibur iti panagkaykaysa ti nadumaduma a puli iti siudad. Umuna, napagtalaw dagiti Czech. Sa naideporta dagiti Romaniano ken Judio nga umili, ket rinibu ti natay kadagiti kampo konsentrasion idi agangay. Idi nagpatingga ti Gubat Sangalubongan II, naideporta met ti kaaduan kadagiti Aleman ti pagsasaoda nga umili. Idi agangay, nagsubli ti tunggal kameng dagitoy nga etniko a grupo kadagiti dati a pagilianda, ket adu pay laeng ti pakakitaan ti kaaddada idi iti Bratislava.

Isasarungkar iti Bratislava Ita

Apay a didakam kaduaen iti apagbiit a panagpasiar iti agdama a Bratislava? Umuna, pasiarentayo ti napintas ti pannakaibangonna manen a Kastilio ti Bratislava. Manipud iti hardin ti kastilio, maay-ayotayo iti namarangmang a buya ti nakalawlawa a siudad iti agsumbangir ti Karayan Danube.

Iti arisadsad ti turod, iti mismo a baba ti nagsaadan ti kastilio, addatayo iti Old City, ti historikal a sentro ti Bratislava. Bayat ti pannagnatayo kadagiti makapainteres ken akikid a lansangan, mariknatayo a kasla nagsublitay kadagiti naglabas a siglo. Makapaamanga ti makakayaw a pannakadisenio dagiti palasio ken balbalay dagiti adda mabalinda. No kayatyo, mabalintay ti dumaw-as iti maysa kadagiti kadaanan a kapeteria ditoy tapno agkape wenno ag-tsa ken mangraman iti sumagmamano kadagiti agdindinamag a kankanen iti Bratislava a napalamanan kadagiti walnut wenno bukel ti poppy.

Iti intero a makatawen, pagay-ayat dagiti bisita ti agpasiar kadagiti takdang ti Danube nga asideg iti Old City. Sigurado a maimatanganda ditoy ti maysa a pakabigbigan ti agdama a Bratislava​—ti New Bridge agraman ti restawranna iti tuktok ti nakairig a torre. Kasla adda ti restawran iti ngatuen dagiti kabalbalayan ti Petržalka iti bangir ti karayan gapu iti kasta a disenio.

No ti panagriknayo ket nakaad-adu ti maibangbangon ditoy Bratislava, saankay a nagkamali. Malaksid kadagiti nabiit pay a naibangon manen a paset ti Old City, nabangon ti adu a landok-ken-sarming ti pakabuklanna a patakder kabayatan ti dekada ti 1990, ket adunto pay ti maibangon. Moderno ti itsura ti siudad gapu kadagitoy nga opisina, pagnegosiuan, ken banko.

Gagangay laeng a kayatyo a maaddaan iti makaay-ayo a pakalaglagipan ti panagpasiaryo. Dumagastay ngarud kadagiti pagtagilakuan kadagiti de mano a produkto, kas kadagiti napintas a lace a mantel ti lamisaan wenno munieka a naka-national costume. Wenno no kayatyo, mapantayo iti nalayang a Main Square Market, a mabalinyo a paggatangan kas ar-aramiden dagiti umili ti Bratislava iti sinigsiglon. Nalabit a kayatyo met a pasiaren ti napintas a sanga nga opisina ti Watch Tower Society nga adda iti daytoy a siudad.

Mabalin a makapasiarkayto a talaga iti Bratislava. Ket no matuloykayo, sigurado a maayatankayto iti daytoy pagballasiwan a karayan idi un-unana a nagbalinen a makapainteres a moderno a kabesera.

[Ladawan iti panid 15]

Ni Maria Theresa

[Credit Line]

North Wind Picture Archives

[Ladawan iti panid 16, 17]

Slovak National Theatre

[Ladawan iti panid 17]

Maysa a lansangan iti Old City

[Ladawan iti panid 18]

Ti New Bridge ken ti nakairig a torre

[Ladawan iti panid 18]

Sanga nga opisina ken Kingdom Hall dagiti Saksi ni Jehova