Ni Jehova Salsaluadannatayo
Kas insalaysay ni Erich Kattner
PAK! Nagdisso ti libro iti ulok. Daytoy ti damdamo a pannakaiyam-ammok iti Biblia, ket daytat’ adda iti im-ima ti maysa a padi a Katoliko. Apay? Gapu iti saludsod nga inyimtuodko.
Ti padi ti mangisursuro iti katesismo ken relihion ket padpadasenna ti panangparparegta kadakami nga ub-ubbing a lallaki nga agbalin a papadi. Iti panagreggetna a mangaramid iti daytoy, inaramatna ti kasuratan iti 1 Tesalonica 4:17, a sadiay saritaenna ti maipapan kadagidiay ‘maitayabto a maikuyog kadakuada kadagiti ul-ulep a sumabet iti Apo.’
Kanayon a napunnoak iti salsaludsod, gapuna inyimtuodko: “Apay a kunayo a dagiti papadi agderetsoda idiay langit, idinto, kas kuna ti Kredotayo, napan ni Jesus idiay impierno?” (Aramid 2:31) Dayta metten ti panagdisso ti Biblia iti ulok.
Tarigagay nga Umammo
Ngem sipapasnek a kayatko dagiti sungbat. Agannayasak unay iti panagdayaw iti Dios, uray pay kas maysa nga ubing. Sigsigud a sumsumrekak iti ngangngani tunggal simbaan a labasak tapno agkararag. Kaskasdi saanak a napnek. Nupay kasta makaungetak a kanayon kadagiti bambanag a makitkitak, kas ti napalalo unay a panagdayaw ti ladladawan iti dadduma kadagiti tattao wenno ti kababalin ti dadduma kadagiti papadi.
Idi agtawenak laeng iti walo, nabasakon ti immuna a librok. Daytat’ napauluan The Christianization of Brazil. Nakellaatak pay. Para kaniak daytat’ kasla maysa nga estoria ti panangpapatay, ti panangpapatay kadagiti Indians iti nagan ti relihion. Ti panangammo kadagita a bambanag ti umdasen a mamagbalbaliw iti isipko maipapan iti adu a bambanag.
Napasamak amin daytoy idi 1920’s. Naiyanakak idiay Vienna, Austria, idi Agosto 19, 1919, ti kakaisuna nga anak dagiti dadakkelko. Idi agtawenak ti innem, ni tatangko, maysa nga electrical engineer, ti nangawat ti maysa a trabaho idiay umamianan a Czechoslovakia, iti Aleman-pagsasaona a paset ti Sudetenland. Gapuna immakar ti pamiliami sadiay, ket iti kamaudiananna iti maysa a bassit nga ili a naawagan Warnsdorf.
Nagbalbaliw unay ti kapanunotak maipapan iti Iglesia Katolika. Maysa nga aldaw, makaguraak bassit gapu iti dusa nga inawatko manipud iti padi, agsangsangitak a nagawid manipud eskuelaan. Bayat a magmagnaak a limmasat iti sumagmamano a kataltalonan, napampanunotko a saan a posible nga adda ti maysa a Dios, gapu kadagiti adu a kinakillo a makitkitak ken naisursuro kaniak.
Kalpasanna naipasagepsep kaniak dagiti kankanta dagiti tumatayab, ket nadlawko dagiti sabsabong, dagiti kulibangbang, ken amin a kinapintas ti panamarsua. Ket nagbannawag met laeng kaniak a rebbeng nga adda ti maysa a naayat a Dios ket dagiti makunkuna a tattao ti Dios ti mabalin a saanda a pulos a kasta. Ket nalabit a ti Dios ket simmukon iti sangatauan. Dayta ket idi a naiyebkasko ti damdamo a pudpudno, sipupuot a panagkararagko, nga indawdawatko iti Dios a tulongannak a makaammo kenkuana no isu ket interesado pay met laeng iti tao. Dayta ket idi 1928.
Agarup maysa a bulan iti kamaudiananna nagdaliasat ni nanangko a napan iti reunion ti pamilia idiay Vienna; dayta idin ti maika-60 a kasangay ni nanangna. Sadiay nakita ni nanang ti kabsatna a lalaki, ni Richard Tautz, isu nga idi ket agindeg idiay Maribor, Yugoslavia. Iti nabiit pay isut’ nagbalin a maysa kadagiti estudiante ti Biblia, kas pannakaaw-awag idi dagiti Saksi ni Jehova. Nagawid ni nanang a maragsakan kadagiti isuamin a baro a kinapudno ti Biblia a naammuanna. Ti insalaysayna ti adda pategna kaniak. Agparang a ti ima ni Jehova ket agtigtignayen.—Salmo 121.5.
Panangitungpal kadagiti Naad-adalko
Iti kamaudiananna, immay dagiti Estudiante ti Biblia a naggaput’ Alemania, ket ti panangaskasaba narugian metten iti lugarmi. Sumagmamano a bulan kamaudiananna, nangrugin a maangay ti regular a panaggigimong iti maysa a kabangibang nga ili idiay Alemania, ket pagpagnaenmi dagiti sumagmamano a milia a bumallasiw iti pagbeddengan tapno tumabuno kadakuada. Isu metten iti daytoy a tiempo a nasarakan ni Otto Estelmann, nga isu ti nasinged a katrabahuak kadagiti maudi a tawtawen.
Idi 1932 immakar ti pamiliami idiay Bratislava, ti kabisera ti Slovakia, agarup 45 milias (72 km) manipud Vienna. Awan ti sabali a Saksi sadiay iti dayta a tiempo. Inkeddengko a masapul nga agbalinak nga aktibo iti panangaskasaba. Gapuna pinilik ti impagarupko a karirigatan a teritoria, maysa a proyekto ti apartment a balay nga inokuparan kaaduanna dagiti pamilia dagiti opisiales ti gobierno. Uppat idi a pagsasao ti maus-usar idiay Bratislava: Slovak, Czech, Aleman, ken Hungariano.
Babaen ti panagaw-awit kadagiti kards nga addaan kadagiti babassit a sermon a naimaldit kadakuada iti uppat a pagsasao, napanakon nga agbukbukod a nangtimbre kadagiti kuriring ti ruruangan ti apartments. No maminsan ni tatangko, a di pay nagbalin a Saksi ti agtakder idiay bangir ti kalsada, a bambantayannak ken agwingwingiwing. Di nagbayag kalpasanna innalana metten ti natibker a takderna iti sibay ni Jehova.
Idi Pebrero 15, 1935, iti espesial a miting dagiti agbambaniaga a manangaywan iti pagtaenganmi, siak, agraman dagiti dadduma, ti nabautisaran iti maysa a baniera a pagdigosan. Nagraduarak manipud pagadalan ti negosio iti dayta a tawen ket adda met ti makaallukoy unay a tukon ti pagtrabahuan kaniak, ngem naigiddan iti dayta naawisak met nga agtrabaho idiay sanga nga opisina ti Watch Tower Society sadi Prague, Czechoslovakia. Kalpasan ti nainget a pannakisarita kadagiti dadakkelko, insangomi dayta a banag ken Jehova babaen iti kararag. Gapuna, di nagbayag sakbay nga agtawenak iti 16, simrekak iti amin-tiempo a serbisio idi Hunio 1, 1935.
Panagserbi kadagiti Narikut a Panawen
Idiay opisina ti Sosiedad sadi Prague, naadalko ti mangpaandar kadagiti makina iti typesetting ken pagbalinen a panid dagiti nadumaduma a tipo. Agar-aramidkami kadagiti tracts para kadagiti kakabsattayo idiay Alemania, nga isuda idi ti adda iti sidong ti panangiparit ni Hitler, ken agar-aramid met iti Ti Pagwanawanan kadagiti nadumaduma a pagsasao. Nupay kasta, dagitoy idi dagiti panawen ti karigatna a maipaay iti trabahotayo idiay Europa, ket iti kamaudiananna sinerraan dagiti agtuturay ti sanga idi Disiembre 1938.
Nagawidak idiay Bratislava, a sadiay ti gobierno ti naipaima kadagiti manamati iti Nazi, ket nagtrabahoak nga awan ti pannakasalsalina iti dua a bulan a nangaskasaba iti binalaybalay. Agarup iti daytoy a tiempo ti Central European Office iti Watch Tower Society idiay Bern, Switzerland, ti nagsurat kaniak a no situtulokak nga agserbi kas payunir sadinoman ditoy lubong, rebbeng a mapanak idiay Bern.
Inawatko ti imbitasion ket pinanawak manen ti balaymi. Daytan ti naudi a tiempo a pannakakitak ken ni tatangko, ket innalana ti 30 pay a tawtawen sakbay a makitak manen ni nanangko. Ngem sinaluadannakami amin a tallo a limmasat kadagiti adu a rigrigat a simmaruno. Kas pangarigan, naammuak iti kamaudiananna a daydiay nadangkes unay nga Hlinka Guarda (maysa a kita dagiti Slovakian SS) ti mangkamkamat kaniak idi aldaw a pimmanawak idiay Bratislava. Ket kabayatan ti panagdaliasatko, idi naammuan dagiti ahente a Nazi a maysaak kadagiti Saksi ni Jehova, pinadpadasdak a tiliwen idiay beddeng ti Yugoslavia ken Italia. Ngem sinalimetmetan ni Jehova ti panangsalsaluadna kaniak.—Salmo 48:14; 61:3.
Idi addaak idiay Bern naammuak a siak ti maibaon idiay Shanghai, China, ngem iti kamaudiananna daytoy a destino ti nabaliwan iti Brazil. Nagtrabahoak iti sanga idiay Bern agingga nga inawatko ti agpaay kaniak a visa para Brazil. Iti daytoy a tiempo lumanlanlan dagiti riribuk idiay Europa. Maserserraan dagiti pagbeddengan, gapuna nga idi Agosto 1939 ingunamgunam ti Sosiedad kaniak nga agturongak idiay Francia. Ti barko dagiti mercadero a taga Brazil a Siqueira Campos ti pumanaw manipud Le Havre, Francia, iti Agosto 31, ket masapul nga addaak iti dayta. Uppat nga oras sakbay ti ibebettak ti Gubat Sangalubongan II, naglayagen ti barko.
Ti sangadosena wenno ad-adu pay a pasahero a kaduak iti panagbiahe iti segunda klase a kamarote, naammuak iti kamaudiananna, ket pasigda nga ahente a Nazi. Dida pulos kinayat ti panangaskasabak. Sumagmamano a daras pinadpadasda ti panangpadissaag kaniak manipud iti barko. Idiay Vigo, España, pinakdaarannak ti nainggayyeman a kapitan a diak umul-ulog iti barko kabayatan ti kaaddami sadiay. Idiay Lisbon, Portugal, pinalsipikar dagiti ahente a Nazi ti oras nga ipapanaw ti barko idiay pagipaskilan ti pakaammo tapno siak ti mabatin sadiay. Ngem ti Jehova ti mangsalsaluad manen kaniak. (Salmo 121:3) Nakagtengak idiay Santos, Brazil, iti rabii ti Setiembre 24, 1939. Iti sumaganad nga aldaw nagdaliasat aginggat’ São Paulo, nga isu idi ti yan ti opisina ti Sosiedad.
Panagserbi Idiay Brazil
Idi Setiembre 1939 adda laeng 127 a Saksi sadi Brazil, nga addaan idi ti populasion nga aganay 41 milion a tattao. Kalpasan ti agarup maysa a lawas idiay São Paulo nagrubuatak a mapan iti pakaidestinuak kas payunir idiay umabagatan unay nga estado, idiay Rio Grande do Sul. Siak ti makipagian a kadua dagiti sumagmamano nga Aleman-pagsasaona a Saksi a Polako ti kapuonanna nga agindeg iti nakaad-adayo unay a kabakbakiran.
Ti panagdaliasat babaen ti tren inabutna ti uppat nga aldaw. Ti pagpatinggaan ti linea ket idiay Giruá, nga umas-asping idi iti nadawel nga ili iti Lumaud idi umuna nga al-aldaw idiay Norte America. Manipud Giruá adda pay agarup 20 milia (32 km) a daliasaten nga agturong iti kabakiran tapno makagteng idiay pagtataengan dagiti Saksi. Maysa a pagkarkargaan a trak ti nangilugan kaniak, a nangidissaag kaniak iti maysa a kalsada. Babaen ti pampannagna iti agarup maysa a milia a limmasat iti kabakbakiran ken limmasat iti bassit a karayan, nakagtengak met laeng iti kamaudiananna.
Gapu iti kinaadayo ti lugar, ti payunir a serbisiok ti nakedngan laeng kadagiti tiempo nga adda iti mangilugan kaniak iti bassit a kariton a guyguyoden ti kabayo. Ti panangdanon kadagiti tattao ramanenna ti panagdaliasat iti sumagmamano nga aldaw, a matmaturog kadagiti kalsada tapno maliklikan dagiti uleg wenno iti sirok ti kariton no daytat’ agtudo. Mangaskasabakami met kadagiti il-ili kas idiay Cruz Alta.
Idi 1940 indestinodak manen ti Sosiedad idiay Pôrto Alegre, ti kabisera iti estado a Rio Grande do Sul. Sadiay nakikadkaduaak iti gayyemko idi ubingak pay nga isu ni Otto Estelmann, nga isu met ti naidestino idiay Brazil. Dagiti agtuturay ti kasla uman-anamongda kadagiti Nazi. Naarestokami ket pinagpilidakami iti panangpirma iti maysa a papel a mangtalikud iti pammatimi wenno agtalaw babaen iti tren iti dayta a rabii a maipupuk idiay pagbeddengan ti Uruguay. Inkabildakami iti tren iti dayta a rabii.
Iti Sidong ti Pannakaiparit
Idiay pagbeddengan binusbosmi ti ngangngani dua a tawen a nakapupok iti maysa a balay. Ngem ni Jehova immay manen iti badangmi. Sumagmamano a negosiante a Judio ti nangitukon ti tulongda. Kas resultana, imbes a maipupok iti pagbaludan, napalubosanak nga agtrabaho iti panggedan, ngem dakami ti kanayon a masipsiputan. Dikam mabalin ti makiuman iti sanga nga opisina iti Sosiedad.
Nupay kasta, maysa nga aldaw idiay lansangan nasarakanmi ti maysa a kabsat a payunir a naggaput’ Europa a naidestino idiay Uruguay. Nairana laeng a sumarsarungkar idiay pagbeddengan. Anian a reunion! Inikkannakam ti Aleman a Biblia ken maysa nga Ingles a Pagwanawanan. Dayta metten idi ti pudpudno a panangrugik nga agadal iti Ingles.
Kalpasanna, idi Agosto 22, 1942, indeklara ti Brazil ti pannakigubatna iti Alemania ken Italia, a kaipapananna ti panagbalbaliw ti kasasaad. Naisublikami idiay Pôrto Alegre, ket kalpasan ti sumagmamano a panagsalsaludsod, naibulosak. Kalpasanna, nasarakak ti sumagmamano kadagiti agtutubo a Saksi a naam-ammok idi idiay kabakiran idiay damo a nakaidestinuak. Gapuna nabalinak met ti immuman iti sanga nga opisina, ket rinugiak manen ti panagpayunir. Uppat kadagitoy nga agtutubo ti kimmuyog kaniak iti panagpayunir, ket nasarakanmi dagiti tattao nga immawat iti mensahe ti Pagarian, a dadduma kadakuada ti mangaskasaba pay laeng.
Dagiti baro nga agtuturay naimbagda kadakami, gapuna idi 1943 naiyurnos ti umuna a bassit nga asamblea idiay Pôrto Alegre. Ti dagup dagiti timmabuno ti 50, a ngangngani kagudua kadakuada dagiti nagpaisano a polis. Maysa a tawen iti kamaudiananna, idi 1944, inyurnosmi ti sabali manen nga asamblea. Kalpasan dayta naawisak nga agserbi iti sanga nga opisina ti Sosiedad, a naiyakar manipud São Paulo a napan idiay Rio de Janeiro.
Gilead ken Kalpasanna
Idi 1950 naawisak a tumabuno iti maika-16 a klase ti Watchtower Bible School of Gilead idiay South Lansing, Nueva York. Kalpasan ti graduasion idi Pebrero 1951, immawatak ti temporario a panagbalinko nga espesial payunir a kadua ti South Bronx, Nueva York, a Kongregasion, ngem iti kamaudiananna nagsubliak idiay Brazil.
Iti agarup makatawen ket kagudua nagserbiak kas agdaldaliasat a pannakabagi ti Sosiedad, nga agpadpada kas manangaywan ti distrito ken kas manangaywan ti sirkito. Kalpasanna, idi Pebrero 1953, naawisak nga agsubli idiay sanga nga opisina sadi Rio de Janeiro ket natudinganak iti trabaho a panangipatarus. Kamaudiananna, manipud Setiembre 1961 ingganat’ Setiembre 1963, naaddaanak ti pribilehio nga agtrabaho iti naisangsangayan a trabaho ti panagipatarus idiay hedkuarters ti Sosiedad idiay Brooklyn, Nueva York. Kabayatan ti kaaddak sadiay, inawagak ti pagassawaan a naam-ammok idi idiay Brazil. Immanamong ti asawa a lalaki a makipagadal kaniak idiay otel a pagtataenganda ket isut’ nakumbinsir iti kinapudno.
Sumagmamano a bulan kalpasanna, idi nakasublikamin idiay Brazil, isu manen ti inawagak. Ngem isu ti medio aleng-aleng. Gapuna kinunak kenkuana: “Kitaem, Paul, maysaka nga enheniero sibil. Ngem kas pagarigan siak ti enheniero sibil ket kinunak kenka a ti atep ket ngangnganin marba a maitupak kenka. Aniat’ aramidem? Bueno, kas maysa nga ‘enheniero’ ti Biblia, ibagbagak kenka a malaksid no agtignayka kadagiti banag a naammuamon, agparikutkanto.”
Di nagbayag isu ti nabautisaran ket agserserbin kas maysa a Kristiano a panglakayen iti sumagmamano a tawenen. Isu met ti nagbalin nga instrumento iti pannakaipasdek ti maysa a dakkel a baro a sanga nga opisina idiay Cesário Lange, São Paulo, nga isu itan ti pagtartrabahuanmi a 480 a mangipapaay iti naespirituan a kasapulan ti dumakdakkel a bilang dagiti Saksi idiay Brazil.
Agtultuloy nga Irarang-ay
Idi 1945 isut’ damo nga isasarungkar ti presidente ti Watch Tower Society kadakami, ni Nathan H. Knorr, ken kasta met ti bise-presidente idi, ni Frederick Franz. Naiyurnos ti maysa a kumbension idiay Pacaembu gymnasium idiay Siudad ti São Paulo, ket nagserbiak kas manangipatarus kadagiti sumarsarungkar a kakabsat. Ti kangatuan a bilang dagiti timmabuno ket 765.
Malaglagipko pay ni Kabsat Knorr a mingmingminganna ti nagdakkel a kasilpona nga stadium ket pampanunotenna no mapunnominto dayta. Bueno, napunnomi dayta idi Disiembre 1973, idi 94,586 ti nangpekpek iti Pacaembu Stadium iti “Nadiosan a Panagballigi” a Kumbension. Nalab-awan manen idi Agusto 1985 iti “Dagiti Manangsalimetmet Kinatarnawna” a Kumbension idiay Morumbi Stadium, Siudad ti São Paulo, a sadiay 162,941 ti timmabuno. Ngem, kagiddan dayta, adda pay 86,410 a timmabuno iti maysa nga stadium idiay Rio de Janeiro. Kamaudiananna, 23 a kanayonan a panagtataripnong ti nangipangato ti dagup dagiti timmabuno iti “Dagiti Manangsalimetmet Kinatarnawna” a Kumbension idiay Brazil iti 389,387!
Bayat ti panaglabas dagiti tawtawen, naaddaanak ti pribilehio a nagipatpatarus nga agpaay kadagiti sumarsarungkar a managpalawag a naggaput’ hedkuarters idiay Brooklyn, Nueva York. Iti nabiit pay maysa kadakuada, bayat a makipagpagna kaniak ken babaen ti pannakaammona kadagiti adu a tattao a nakiad-adalak bayat ti panaglabas dagiti tawtawen nga umay mangabkablaaw kaniak, ti ang-angaw a nagkuna: “Diak pay nakakitkita iti maysa a baro a nagadu dagiti annakna.”
Dagiti pudpudno a nakaay-ayat a paset ti panagbiagko isuda met dagiti internasional a kumbension a tinabtabunuak kadagiti dadduma a pagilian. Iti kumbension idiay Nuremberg idi 1969, nakitak ni nanangko a damdamo unay iti las-ud ti 30 años. Isut’ natay a matalek idi 1973. Saan a napalubosan ni tatang nga agdaliasat a rummuar iti pagilian a maipaay iti kumbension, ket isut’ pulos a diakon nakitkita manen kalpasan ti ipapanawko iti pagtaenganmi. Idi 1978 naaddaanak ti pribilehio a mangted ti palawag publiko iti internasional a kumbension idiay Vienna, Austria, ti damdamo a dakkel a kumbension a naatenderak idiay siudad a nakaiyanakak.
Kadagitoy adu a tawtawenen a kaaddak idiay Brazil, naimatangak a ni Jehova isu Daydiay “nangpadakkel.” (1 Corinto 3:7) Idi 1948 nalab-awanmi ti 1,000 nga agibumbunannag. Kalpasan dayta rimmang-ay ti bilang dagiti agibumbunannag ti 12,992 idi 1958 ken iti 60,139 idi 1970. Imbes a kadagiti 127 nga agibumbunannag ti pagarian nga adda kadakami idi Setiembre 1939, adda 196,948 idi Agosto 1986. Pudno unay, ti ‘bassit nagbalin [met] a dakkel a nasion’ iti daytoy a pagilian.—Isaias 60:22.
Ngem ti populasion ti Brazil ngimmato met, manipud 41 milion idi 1939 a nagbalin a nasurok a 135 milion itattan. Gapuna nalawa pay laeng ti tay-ak a pangaskasabaanmi. Maysa a rag-ok ti personal a nairaman iti daytoy nakaskasdaaw nga idudur-as nga impaay ni Jehova, ket anian a makaparagsak dayta! Gapuna mairekomendarko iti asinoman a kayatna ti agserbi ken Jehova iti amin a tiempo: Sige! Dikay agbuteng no anianto ti umay, ta “ni Jehova saluadannanto ti iruruarmo ken ti iseserrekmo manipud ita agpapan agnanayon.”—Salmo 121:7, 8.
[Blurb iti panid 26]
“Ibagbagak kenka a malaksid no agtignayka kadagiti banag a naammuamon, agparikutkanto”
[Ladawan iti panid 25]
Ni N. H. Knorr agsasao nga ipatpatarus ni Erich Kattner, idiay São Paulo, Brazil, 1945