Panangmatmat iti Lubong
Dagiti Jesuita, Napaidaman nga Agrehistro Sadi Russia
Saan nga inaprobaran ti Russian Ministry of Justice ti aplikasion ti Society of Jesus a mairehistro kas independiente a relihioso nga organisasion, kuna ti National Catholic Reporter. Naipasdek idi 1540 ti Society of Jesus, a pagaammo kas dagiti Jesuita. Iti sidong ti baro a linteg ti Russia maipapan iti relihion, masapul a mairehistro manen ti kaaduan a relihioso nga organisasion tapno maaddaanda iti legal a pannakabigbig. Dagiti grupo a saan a maaprobaran ti aplikasionda dida makayimprenta wenno makaiwaras kadagiti narelihiosuan a literatura, makaawis kadagiti ganggannaet maipaay kadagiti narelihiosuan nga aktibidad, wenno makaipatakder kadagiti pasilidad a para iti edukasion. Idi Abril 29, 1999, nairehistro manen dagiti Saksi ni Jehova iti intero a pagilian.
Umad-adu Dagiti Agpakpakamatay Idiay Japan
Idiay Japan, ad-adu ti nagpakamatay idi 1998 ngem iti aniaman a napalabas a tawen, kuna ti Daily Yomiuri. Sigun iti National Police Agency ti Japan, 32,863 a tattao ti nagpakamatay idi 1998—nasurok a mamitlo nga ad-adu ngem iti bilang dagiti natay gapu iti aksidente iti lugan idiay Japan. Adu iti daytoy ti maipuon kadagiti pinansial a parikut a resulta ti kaawan panggedan, a nangapektar unay iti pagilian kalpasan ti nabiit pay a kellaat a panagsuek ti ekonomia. Ti panagpakamatay ti maikanem a kangrunaan a pakaigapuan ti ipapatay idiay Japan.
Makapapatay a Polusion ti Angin
Impadamag ti news service ti Reuters: “Dagiti lugan iti kalsada ti kangrunaan a gubuayan ti polusion idiay Europa ket iti dadduma a pagilian, ad-adu ti matmatay kas resulta daytoy a polusion ti angin ngem ti matmatay kadagiti aksidente [iti lugan].” Sigun iti maysa a panagadal ti World Health Organization, 21,000 a tattao idiay Austria, Francia, ken Switzerland ti nasapa a matay iti kada tawen kadagiti sakit iti aangsan wenno iti puso maigapu iti polusion ti angin. Iti sabali a report, mapattapatta nga iti 36 a siudad ti India, 110 a tattao ti nasapa a matay iti kada aldaw kas resulta ti polusion ti angin.
Digital Data, Nalaka nga Agpaso
Iti adu a tawen, imbaga dagiti computer scientist a ti panangidulin iti impormasion iti porma a digital ket ad-adda a mapangnamnamaan ngem ti panangilanad iti dayta iti papel. Ngem sabali itan ti ibagbaga dagiti mangay-aywan iti libraria ken para dulin kadagiti historikal a dokumento ken rekord. “Nagwadwad a napateg a nasientipikuan ken historikal nga impormasion ti mapukpukawtayo gapu iti panagdadael ken panagpaso dagiti nakailanadanda,” kuna ti magasin a Newsweek. Dagiti digital storage system kas kadagiti disk drive ket sensitibo iti pudot, agneb, oxidation, ken stray magnetic field. Kuna ti magasin a mabalin nga agpaut laeng iti maysa a dekada ti magnetic tape a nakaidulinan ti digital data, depende iti kasasaad ti pagidulinan. Ti maysa pay a karit kadagidiay mangikagkagumaan a mangitalimeng iti digital nga impormasion isu ti napardas a panagbaliw ti teknolohia. Tangay nagbiit a masuktan ti computer a pangidulinan iti impormasion, malaus a dagus dagiti digital storage system. Kuna ni Abby Smith, iti Council on Library and Information Resources: “Narigat nga inanamaen a maitalimeng ti impormasion, malaksid no addaanka kadagiti immun-una a modelo ti tape player ken PC [personal a computer].”
Populasion ti India, Nasuroken a Maysa a Bilion
Sigun iti United Nations Population Division, nasuroken a maysa a bilion ti populasion ti India idi Agosto1999. Iti laeng nasurok a 50 a tawenen ti napalabas, ti populasion ti India idi ket kakatlo ti agdama. No agtultuloy ti panagaduna iti agdama a kapardasna a 1.6 a porsiento iti kada tawen, iti agarup uppat a dekada, maabutanton ti India ti China, kas kaaduan ti populasionna a nasion ditoy lubong. “Ti populasion ti India ken China buklennan ti nasurok a kakatlo dagiti tattao iti lubong,” kuna ti The New York Times. Iti kurang a kagudua ti siglo, manipud 39 a tawen, nagbalin nga 63 a tawen ti manamnama a kaatiddog ti biag idiay India.
Bumasbassit Dagiti Agkaskasar Idiay E.U.
Natakuatan ti maysa a panagadal ti National Marriage Project ti Rutgers University a kababaan ita ti nairekord a bilang dagiti agkaskasar idiay E.U., kuna ti The Washington Post iti Web site daytoy. Naipalgak met iti panagadal nga idi kalkalpas ti Gubat Sangalubongan II, 80 a porsiento kadagiti ubbing iti pagilian ti napadakkel iti pamilia nga adda ti ama ken ina. Ngem itatta, 60 a porsiento laengen. Dinakamat ti report nga “iti napalabas a dua a dekada, manipud 33 a porsiento, nagbalin a 53 a porsiento ti bilang dagiti tin-edyer a babbai nga agkunkuna a ‘makagunggona nga estilo ti panagbiag’ ti maaddaan iti anak uray di nagkasar.” Di pakasdaawan a kinuna ti report: “Talaga nga agpelpeligro ti institusion ti panagasawa”!
Parikut iti Edukasion Sadi Africa
Nagsardengen nga ageskuela ti nasurok nga 40 a milion nga ubbing idiay abagatan ti Sahara a paset ti Africa, kuna ti All Africa News Agency. Adda sumagmamano a parikut a nangriribuk kadagiti sistema ti eskuelaan iti dayta a rehion. Kas pagarigan, adu nga eskuelaan ti awan danumna ken saggaysa wenno awan kasiliasna gapu kadagiti parikut iti ekonomia. Kurang dagiti libro, ken saan a nasayaat ti pannakasanay dagiti mannursuro. Mainayon pay kadagiti parikut iti ekonomia, adu dagiti agsiksikog a tin-edyer a babbai, a maysa a kangrunaan a pakaigapuan ti adu nga agsardeng nga ageskuela. Adda met saan a nasayaat nga epekto ti AIDS iti panageskuela. “Gapu iti nasapa a seksual nga aramid kadagiti tin-edyer, ad-adu dagiti tin-edyer a naimpektaran iti AIDS,” kuna ti Africa News. Iti dadduma a kasasaad, kasapulan nga agtalinaed iti pagtaengan dagiti babbai a saan a nakaptan iti AIDS tapno aywananda dagiti kakabagianda nga addaan iti kasta a sakit. Kuna ni Dr. Edward Fiske, espesialista iti edukasion ti elementaria ti United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization: “No awan ti eskuelaan, saan a natalged ti masanguanan ti kaaduan kadagiti pagilian idiay abagatan ti Sahara a paset ti Africa.”
Mummy nga Addaan Artipisial a Ramay ti Saka
“Maysa a mummy ti natakuatan nga addaan artipisial a ramay ti saka. Agparang nga inus-usar daytoy ti makinkukua idi sibibiag pay, sakbay a naikali a kadua ti makinkukua 2,500 a tawenen ti napalabas,” kuna ti The Sunday Times ti London. Ti artipisial a ramay ti saka, a naaaramid iti lienso a naisenneb iti animal glue ken plaster of Paris, ket dineskribir ni Dr. Nicholas Reeves kas “sopistikado a partuat, nagpintas ti pannakadiseniona, nagsayaat ken naglagda ti pannakaaramidna, ken nabatad a naipasadia.” Adda kuko ti ramay ken kakolkolor ti kudil. Adda walo nga agsasaruno nga abut ti ramay nga agserbi a pakaikabitanna. Naipasurot dagiti abut iti sinan Y a bulong ti palloka tapno no nakakabit ti ramay, mailinged dagiti abut iti bulong ti palloka.
Sakit ti Ulo Gapu Kadagiti Pangep-ep iti Sakit!
Mabalin nga agsagsagaba iti medication misuse headache (MMH) dagidiay agtomar iti agas ti sakit ti ulo iti mamitlo wenno ad-adu pay kada lawas. Dagiti simple nga agas, kas iti aspirin ken dagiti maireseta a pangep-ep iti sakit ti makagapu iti MMH, ket naikuna a 1 iti kada 50 a tattao ti ap-apektaranna. No awan epekton ti analgesic, ti agas ti mabalin a pakaigapuan ti sakit ti ulo nga ipagarup ti pasiente a gagangay a sakit ti ulo wenno migraine. Agtomar ti pasiente iti ad-adu pay a pangep-ep iti sakit, ket iti kasta maulit ti siklo. Inlawlawag ni Dr. Tim Steiner (agpapaay iti Imperial College ti London) nga “asinoman a pasiente a mangirekreklamo nga inaldaw nga agsakit ti ulona ket maipagarup nga adda MMH-na.” Kinunana pay a nupay sumagmamano a tawenen a pagaammon daytoy a sakit, saan a pamiliar iti dayta ti kaaduan a doktor ti pamilia, isu nga agiresetada latta iti napigpigsa a pangep-ep iti sakit, idinto ta ti laeng kasapulan ket isardeng dagiti pasiente ti agtomar kadagita, kuna ti The Sunday Telegraph ti London.
Panangtaripato iti Dila
Makapataud iti sulfur gases a pakaigapuan ti nabangsit a sang-aw dagiti bakteria nga adda iti baba ti dilayo, kuna ti maysa a report iti periodiko a Prince George Citizen. “Umadu ti bakteria iti namaga, awan oksihenana a disso, isu nga agyanda kadagiti rikki ken abut a saan a madaldalapus ti angin a mapan kadagiti baratayo,” kuna ti report. Makatulong ti panaggisigis iti ngipen ken panag-dental floss ngem ag-25 a porsiento laeng a bakteria ti maikkat babaen ti panaggisigis. Patien ti dentista a ni Allan Grove a ti panangkuskos iti dila, nagkauna a kaugalian sadi Europa, ti “kangrunaan a maaramidyo tapno malapdan ti nabangsit a sang-aw.” Ti panagusar iti plastik a pangkuskos “ket nasaysayaat nga amang ngem iti gisigis tapno mapagtalinaed a nadalus ken dumerosas ti dila,” kuna ti Citizen.
Baro a Teleskopio iti Law-ang
Ti Gemini North a teleskopio nga adda idiay Mauna Kea, Hawaii, ket nausar iti umuna a gundaway a mangmatmat iti law-ang idi Hunio 1999. Babaen ti sarmingna a pangbateng iti lawag, a 8.1 a metro ti diametrona, kabaelanto dagiti astronomo a matmatan dagiti dandani di makita a bambanag iti adayo a paset ti law-ang, kuna ti pagiwarnak nga Independent ti London. Ti Gemini North ken ti nakabase iti law-ang a Hubble telescope ket agpada a tumulong kadagiti astronomo a mangammo kadagiti nabayagen a pasamak ket iti kasta “maadalda ti napalabas.” Ti pagsayaatan ti Hubble telescope isu ti kaaddana iti law-ang. Nupay nakabase ti Gemini ditoy daga, agpannuray dayta iti kompiuter a mangikkat kadagiti makadadael iti buya gapu iti atmospera ket iti kasta makapataud kadagiti ladawan a kas kalawag dagidiay ipatulod ti Hubble—no saan a nalawlawag pay.