Sekreto a Nailimed a Naimbag
“Awan ti siasinoman a matagabo wenno maadipen: maiparit ti amin a porma ti panangtagabo ken ti pananginegosio iti tagabo.”—Universal Declaration Of Human Rights.
INTON sumaganad nga asukaram ti kapem, panunotem ni Prevot a taga Haiti. Adda nasayaat a trabaho a naikari kenkuana iti sabali pay a pagilian iti Caribbean. Ngem imbes a pimmayso dayta, isut’ nailako iti walo a doliar.
Ti nagbanagan ni Prevot ket kaasping ti linak-am ti rinibu a natagabo a kailianna a napilit nga agtubbo wenno agpukan iti unas iti innem wenno pito a bulan. Nagbassit wenno awan pay ketdi ti nasueldoda. Napagnaed dagitoy a kautibo iti nailet, narugit a lugar. Kalpasan a naala dagiti gargaretda, naipaiggem kadakuada dagiti matsete. Tapno makapanganda, masapul nga agtrabahoda. No padasenda ti aglibas, mabalin a makabkabilda.
Panunotem ti kasasaad ni Lin-lin, maysa a balasitang iti Makin-abagatan a daya nga Asia. Sangapulo ket tallo ti tawenna idi natay ni nanangna. Maysa nga ahensia nga agisapsapul iti panggedan ti gimmatang kenkuana manipud ken ni tatangna iti $480. Adda nasayaat a trabaho a naikari kenkuana. Ti gatad a naibayad para kenkuana ket naawagan a “pauna a sueldona”—maysa a sigurado a pamay-an tapno agpermanenten kadagiti baro nga amona. Imbes a naikkan iti desente a trabaho, naipan ni Lin-lin iti maysa a balay a pagpalpaliwaan. Sadiay a bayadan dagiti kliente ti amo ni Lin-lin iti $4 iti kada oras a kaduada ni Lin-lin. Kasla maysa a balud ni Lin-lin, tangay saan a makapanaw agingga a mabayadanna ti utangna. Karaman daytoy ti gasgastuen kenkuana ti akinkukua iti balay a pagpalpaliwaan ken ti interes dagiti gastos. No sukiren ni Lin-lin dagiti pagayatan ti amona, mabalin a makabkabil wenno matutuok. Dakdakes pay, no padasenna ti aglibas, nalabit a mapapatay.
Wayawaya Para iti Amin?
Pagarupen ti kaaduan a tattao a nagpatinggan ti panangtagabo. Kinapudnona, kalpasan ti nagadun a tulagan, deklarasion, ken paglintegan, opisial a naideklara a daytat’ nagpatinggan iti kaaduan a pagilian. Iti sadinoman a lugar, mapasingkedan unay a makarimon ti panangtagabo. Iparit dagiti linteg ti nasion ti panangtagabo, ken masalsalakniban ti panagpatinggana kadagiti legal a dokumento iti intero a lubong—nangnangruna iti Article 4 ti 1948 Universal Declaration of Human Rights, a nadakamat iti ngato.
Ngem kaskasdi nga adda pay laeng ti panangtagabo ken kumarkaro—uray no kadagiti dadduma maysa dayta a sekreto a nailimed a naimbag. Manipud Phnom Penh agingga idiay Paris, manipud Mumbai agingga idiay Brasília, minilion a padatayo a tattao—lallaki, babbai, ken ubbing—ti mapilit nga agtrabaho kas tagabo wenno agnaed kadagiti kasasaad a kaasping iti kasasaad dagiti tagabo. Ti nakabase idiay London nga Anti-Slavery International, ti kabayaganen iti lubong a mangsipsiput iti inkapilitan a panagtrabaho, pattapattaenna a ginasut a milion ti bilang dagiti matagtagabo a tattao. Kinapudnona, mabalin nga ad-adu dagiti tagabo iti lubong ita ngem idi unana!
Ipapantayon a dagiti pamiliar a ladawan dagiti tagabo a nakaposas, mabasbasnutan, ken masubsubasta ket saan a gagangay iti panangtagabo iti kaaldawantayo. Ti inkapilitan a panagtrabaho, pannakiasawa tapno agserbi kas babaonen, pannakatagabo gapu iti utang, panagtrabaho ti ubbing, ken uray ti prostitusion ti sumagmamano laeng kadagiti pagaammo unay a moderno a kita ti panangtagabo. Nalabit dagiti tagabo ket dagiti kamalala, hinete ti kamelio, agtubtubbo wenno para pukan iti unas, agab-abel iti alpombra, wenno agar-aramid iti kalsada. Pudno, saan a maisubsubasta iti publiko ti kaaduan kadagitoy, ngem talaga a kapadpadada met laeng dagiti immun-una kadakuada. Iti dadduma a kasasaad, mas nakalkaldaang pay ketdi ti biagda.
Siasino dagiti agbalin a tagabo? Kasano nga agbalinda a tagabo? Ania ti madaman a maar-aramid a pangtulong kadakuada? Asideg kadin ti naan-anay a panagpatingga ti panangtagabo?
[Kahon/Ladawan iti panid 4]
ANIA TI PANANGTAGABO ITI KAALDAWANTAYO?
Uray ti United Nations ket marigatan a mangsungbat iti daytoy a saludsod kalpasan ti adun a tawen a panagregget. Pinataud ti 1926 Slavery Convention ti maysa a kayulogan ti panangtagabo, a sadiay kinunana: “Ti panangtagabo isut’ estado wenno kasasaad ti maysa a tao a pakaalagadan ti aniaman wenno amin a pannakabalin a nairaman iti pannakatagikuana.” Kaskasdi a ti termino ket mabalin a maipaulog iti nadumaduma a wagas. Sigun iti periodista a ni Barbara Crossette, “ti panangtagabo ket maysa a mangiladawan a sao nga agaplikar kadagiti nababa ti sueldona a trabahador iti paktoria ti lupot ken industria nga agparpartuat iti kagawaan ti isports iti sabali a pagpagilian ken kadagiti nababa ti pasueldona a panggedan kadagiti siudad ti America. Maus-usar dayta a pangkondenar iti industria ti sekso ken panagtrabaho dagiti balud.”
Patien ti direktor ti Anti-Slavery International a ni Mike Dottridge, a “bayat a kasla adda dagiti baro a kita ti panangtagabo—wenno bayat a mayaplikar ti sao iti ad-adu a kasasaad—adda peggad a malaokan wenno mapukawto pay ketdin ti kaipapananna.” Patienna a ti “panangtagabo ket mailasin babaen ti kasasaad a panangtagikua wenno panangkontrol iti biag ti sabali a tao.” Iramanna ti panangpilit ken pananglapped iti panagtignay—ti kinapudno nga “awan karbengan ti maysa a tao a mangpanaw wenno mangsukat iti amona.”
Kuna ni A. M. Rosenthal, iti panagsuratna iti The New York Times: “Agbibiag dagiti tagabo iti kabibiag dagiti tagabo—nagdagsen a panagtrabaho, pannakarames, panagbisin, pannakatutuok, ti interamente a nakalkaldaang a kasasaad.” Innayonna pay: “Ti limapulo a doliar ket makagatang iti maysa a tagabo, isu a talaga nga awan aniamanna [kadagiti amo] no kasano kabayag ti panagbiagda agingga a maibellengen ti bangkayda iti karayan.”
[Credit Line]
Ricardo Funari