Ti Dramatiko a Pakasaritaan ti “Pagilian Dagiti Agsusupadi”

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY BRAZIL

MAAW-AWAGAN a “pagilian dagiti agsusupadi”​—ken gapu iti nasayaat a rason. Nupay kangrunaanna ket maysa a tropikal a pagilian ti Brazil, sabasabali ti klimana. Iti abagatan, klima ti tropiko ti klimana idinto ta kas iti klima dagiti lugar iti equator ti kasasaad iti rehion ti Amazon. Agdindinamag met dagiti agsusupadi iti pakasaritaan ti Brazil. Iti panaglabas ti adu a tawen, daytoy a nalawa a daga​—a mangsaklaw iti 8,511,999 a kilometro kuadrado ken 7,400 a kilometro nga igid ti baybay​—ti pagnanaedan ti tattao a naggapu iti nadumaduma a kultura.

Ti kinamanagpadagus ti maysa kadagiti kangrunaan a kalidad a nadlaw dagiti Portugues idi simmangladda ditoy Brazil 500 a tawenen ti napalabas. Kinapudnona, idi nagsurat ni Pero Vaz de Caminha ken ni Ari Manuel I ti Portugal idi tawen 1500, dineskribirna ti pannakilangen ken panangarakup dagiti katutubo ti Brazil kadagiti Portugues a sangailida. Ngem ania idi ti ar-aramiden dagiti Portugues ditoy Brazil?

Idi Marso 9, 1500, naglayag ni Pedro Álvares Cabral manipud Portugal. Adu a barko ti kakuyogna. Panggepna ti mangipasdek iti pagtagilakuan idiay Calicut, India. Ngem sakbay a nakadanon iti destinasionna, simmanglad ni Cabral idi Abril 23, 1500 iti kosta ti Bahia nga estado itan ti Brazil.

Kuna ti sumagmamano a managsirarak a dati nga ammon dagiti Portugues ti kaadda ti Brazil isu a saan a naiparna ti isasanglad ni Cabral sadiay.a Aniaman ti napasamak, agparang a ti brazilwood, maysa a kayo nga agdindinamag gapu iti pataudenna a nalabaga a tina, ti kakaisuna a mailako idi ti Brazil. Nupay posible a dakkel idi a panguartaan daytoy, napatpateg latta ti rekado dagiti Indian.

Isu nga iti sangapulo a tawen, impaabang ti Portugal ti Brazil ken Fernando de Noronha ti Portugal, a nagurnong iti brazilwood ken nagbayad iti buis iti Agturay ti Portugal. Ngem kayat met idi ti dadduma a pagilian iti Europa a palawaen ti pannakinegosioda iti New World wenno iti Amianan ken Abagatan nga America, ket saan a nakontrol ni Noronha ti rumangrang-ay a di legal a negosio dagiti Español, Ingles, ken Pranses a nabigador. Rinugian dagiti Portugues ti nangkolonia idi 1532 di la ket ta mapukawda ti Brazil. Ti panangpataud iti asukar ti nagbalin a damo a napigsa a negosio ti Brazil.

Pimmigsa ti negosio a panagminas iti balitok ken diamante idi maika-18 a siglo. Idi kattapog ti maika-19 a siglo, ti produksion ti latex manipud iti puon ti rubber tree ti nagbalin a napateg iti aktibidad ti ekonomia iti rehion ti Amazon.b Idi agangay, adda naaramidan ti panagmula iti kape iti panagbalin ti kasla siudad a kasasaad ti Brazil, ginastuanna ti pannakaaramid dagiti riles ti tren ken ti panangpamoderno kadagiti sangladan ti Santos ken Rio de Janeiro. Idi arinunos ti maika-19 a siglo, ditoy Brazil ti paggapuan ti kagudua iti kape ti lubong, ket ti São Paulo ti nagbalin a kangrunaan a sentro ti komersio iti Brazil.

Nakalkaldaang ta adda paset ti panangtagabo iti pakasaritaan ti Brazil. Idi damo, inusar dagiti umili a Portugues dagiti Indian nga agpukan ken agibiahe iti brazilwood. Idi agangay, pinagtrabahoda dagiti Indian kadagiti plantasion ti unas. Nakalkaldaang ta adu a katutubo ti naakaran kadagiti sakit dagiti taga Europa nga isu ti nakatayanda. Tapno masukatan dagitoy a trabahador, nangisangpet ti Portugal kadagiti tagabo a naggapu idiay Africa.

Iti panaglabas ti adu a tawen, minilion nga Africano ti naisangpet ditoy Brazil kas tagabo, ket dida nalipatan dagiti kultura ken kadawyan nga impatawid dagiti inapoda. Makita dayta nga impluensia iti popular a musika a kas iti samba ken ti capoeira (maysa a sistema ti panaglaban) agraman dagiti taraon a kas iti feijoada, a naluto babaen ti panangilaok iti nangisit a bukel ti utong iti karne ti baboy, soriso, ken tapa. Kamaudiananna, idi 1888, napasardeng ti panangtagabo ditoy Brazil. Nawayawayaan ti agarup 750,000 a tattao a kaaduan kadakuada ket nagtrabaho idi kadagiti plantasion.

Nanipud maika-19 a siglo agpatpatuloy, minilion a ganggannaet ti nagaaripuno ditoy Brazil, agraman dagiti Aleman, Español, Hapones, Italiano, ken Polaco ken kasta met ti kapuonan dagiti taga Siria ken Lebanon ken dagiti Sueko. Makaay-ayo a pagnaedan ti Brazil. Nawadwad ti mulmula ken an-animalna. Kaaduan a paset ti Brazil ket di apektaran dagiti natural a didigra. Awan dagiti gubat, ginggined, bulkan, bagyo, wenno aluyo. Isu nga apay a dimo ammuen ti Brazil babaen ti panangpasiarmo iti dadduma kadagiti agdindinamag a lugarna? Matagiragsakmonto ti isu met laeng a kinamanagpadagus ken natural a buya a nakaallukoyan dagiti Portugues 500 a tawenen ti napalabas.

[Dagiti Footnote]

[Mapa/Dagiti ladawan iti panid 16, 17]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

REHION TI AMAZON

ESTADO TI BAHIA

Brasília

Rio de Janeiro

São Paulo

Santos

Dissuor ti Iguaçú

[Dagiti ladawan]

1. Ni Pedro Álvares Cabral

2. Tulagan ti Tordesillas, 1494

3. Dagiti para bunag iti kape

4. Ti Dissuor ti Iguaçú, kas makita iti deppaar ti Brazil

5. Indian ti Ipixuna

[Dagiti Credit Line]

Culver Pictures

Impaay ti Archivo General de Indias, Sevilla, España

Manipud iti libro a Brazil and the Brazilians, 1857

FOTO: MOURA

[Dagiti ladawan iti panid 18]

1. Nagadu ti puma ditoy Brazil

2. Dagiti orkidia iti Kabakiran ti Amazon

3. Tradisional a kawes iti Salvador, Bahia

4. Maysa a macaw

5. Ti Copacabana Beach, Rio de Janeiro. Nasurok a 7,000 a kilometro ti napintas nga igid ti baybay ti Brazil

[Credit Line]

Impaay ti São Paulo Zoo

[Ladawan iti panid 19]

Brasília​—ti kabesera ti Brazil nanipud idi 1960

[Ladawan iti panid 19]

São Paulo​—ti sentro ti komersio iti Brazil

[Credit Line]

FOTO: MOURA

[Picture Credit Line iti panid 16]

© 1996 Visual Language