Ti Pangallukoy ti Santeria

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY MEXICO

ADUN a tawen a prominente ti relihion a Santeria idiay Cuba. Nupay kasta, in-inut a nayam-ammo daytoy a kita ti panagdayaw iti dadduma a pagilian. Kas pagarigan, maysa kadagiti kangrunaan a tiendaan iti kangrunaan a distrito ti negosio idiay Mexico City ti addaan kadagiti puesto a ti kaaduan a tagilakoda ket ramramit ti Santeria, kas kadagiti krus, kandela, anting-anting, ken an-anib. Botanica ti nalatak a nagan ti kaaduan kadagitoy a tiendaan, ket adda met kakastoy iti dadduma pay a dadakkel a siudad iti kontinente ti America. Idiay New York City, masansan a mayanunsio dagiti botanica kadagiti libro a nakailistaan ti numero dagiti telepono, nga ad-adu nga amang ti listaanda kadagiti yellow pages wenno listaan ti numero ti telepono dagiti komersiante ngem iti dadduma pay a tiendaan nga aglaklako iti ramramit ti relihion.

Adu a tattao ti maallukoy iti mistisismo ken dagiti karkarna a pangallukoy ti Santeria. Dagiti elemento ti Santeria ket masarakan iti dadduma a nalatak a musika ken literatura dagiti Latino. Agbalbalinen ti Santeria a mas nailubongan ken nainaig-kultura imbes a narelihiosuan, ket inimpluensiaannan ti musika ken okasion a nainaig-kultura dagiti Africano ken taga Caribbean.

Dagiti Namunganayanna Idiay Kadaanan nga Africa

Ti Santeria ket addaan kadagiti kangrunaan a pakabigbigan ken tradision ti kadaanan a relihion idiay Africa nga inalagad dagiti umili a Yoruba idiay Nigeria. Idi naipan dagiti Yoruba kadagiti isla iti Caribbean kas tagabo idi nagbaetan ti 1770 ken 1840, intugotda ti relihionda. Apaman nga addadan iti kontinente ti Amianan ken Abagatan nga America, napuersa dagitoy a nakautibo nga Africano nga agbalin a Katoliko, ngem nagkitakitda a mangisardeng a naan-anay kadagiti tradisionda. Isu a nangpataudda iti baro a kita ti panagdayaw nga addaan kadagiti tradision a nagtaud agpadpada kadagita a relihion. Ti kasta a panagtipon dagiti narelihiosuan a tradision ket maawagan iti Ingles a syncretism wenno panagtipon ti nagduduma a kita ti patpatien wenno tradision.

Iti panagregget dagiti tagabo nga agdayaw a maitunos kadagiti kadaanan a patpatienda, pinagbalinda a dua ti pakabigbigan ti adu a santo dagiti Katoliko. Tunggal maysa ket adda katupagna a didiosen dagiti Africano nga addaan kadagiti partikular a galad ken pannakabalin. Gapuna, ti didiosen ken diosa dagiti Africano a maawagan nga orisha, ket kanagnagan ken kalanglanga ti adu a santo dagiti Katoliko. Ngem dagiti ritual, kustombre, ken patpatien ket kapadpada latta dagidiay al-alagadenda idiay Africa. Ilawlawag ti maysa a padi dagiti Santeria idiay Cuba: “Ti syncretism palubosannakami nga agdaydayaw iti Katoliko a didiosen iti altar, ngem ti didiosen dagiti Africano ti mabigbigmi nga adda iti likudanna.”

Dagiti relihion a kas kadagiti voodoo, Obeah, ken macumba ket buklen met dagiti elemento a naggapu iti liturhia ti Romano Katoliko, dagiti sakramento, ken sagrado a ramramit a nalaokan kadagiti espiritistiko nga aramid dagiti Africano. Agsipud ta nanipud idi damo ket impariten ti Iglesia Katolika idiay Latin America ti relihion dagiti Africano, masapul a nalimed ti pannakaalagad ti Santeria iti napaut a panawen. Idi agangay, pinanuynoyan ti Iglesia Katolika daytoy a syncretism kadagiti tagabo.

Dagiti Pakailasinan ti Santeria

Ania dagiti pakailasinan daytoy narelihiosuan a panagdayaw? Dagiti santero, kas pangawag ita kadagiti mangal-alagad iti Santeria, agdaydayawda iti maymaysa a kangatuan a persona ken grupo dagiti didiosen, wenno orisha, a mangbukel iti didiosen dagiti Yoruba. Ipaulog ti papadi dagiti Santeria ti pagayatan dagiti didiosen babaen ti panagbuyon. Naibaga a no dadduma, luganan dagiti didiosen ti adu a managdaydayaw tapno mayebkasda ti pammagbagada. Mabalin nga agpakpakaasi dagiti pasurot kadagiti didiosen babaen ti kararag, musika, umiso a kababalin, ken panagatang. Adda napateg a paset dagiti altar iti panagdaydayaw; mangaramid dagiti santero kadagitoy iti pagtaenganda sada mangyatang kadagiti sabong, serbesa, kankanen, ken sigarilio tapno kanayon a naragsak ken mannakitinnulong dagiti didiosen.

Inlawlawag ni Lizette Alvarez iti maysa nga artikulo iti New York Times ti maipapan iti pilosopia ti Santeria: “Ipaganetget ti relihion ti agdama a biag imbes a ti biag kalpasan ti ipapatay, ket naipamaysa kadagiti natural a puersa. Irepresentar ti tunggal didiosen ti maysa nga aspeto ti nakaparsuaan, kas iti gurruod, ken ti natauan a galad, kas iti pannakabalin.” Dagiti papadi ti Santeria tulonganda dagiti tattao a mangrisut iti inaldaw a parikut babaen ti panagkonsultada iti didiosen. Saan a Katoliko a papadi dagitoy, ket maangay dagiti ordinario a ritual ti Santeria kadagiti pagtaengan imbes a kadagiti templo.

Dagiti tattao nga agkasapulan iti emosional ken pinansial a tulong ti nangnangruna a maallukoy iti Santeria agsipud ta itandudona ti panangisakit, pannakikabagian. Dagidiay kangrunaan a maallukoy ket dagiti mapapaidaman agraman dagiti immakar kadagiti pagilian a pakaal-alagadan ti Santeria. Dagiti pasurot ket naggapu kadagiti espesipiko a komunidad nga addaan iti lalaki wenno babai a santero nga agserbi kas ninong/ninang, mamagbaga, ken padi para iti komunidad. Dagiti papadi ti mangiwardas kadagiti baro a miembro babaen ti seremonia a pakairamanan ti musika, salsala, ken panangidaton kadagiti animal. Maidaton met dagiti animal tapno maselebraran dagiti pannakaipasngay, panagasawa, ken ipapatay. Dagiti manok, kalding, pagaw, kalapati, ken pag-ong ti sumagmamano kadagiti animal a maidaton.

Ti Musika ti Santeria

Napateg ti paset ti musika kas regular a tampok ti panagdayaw iti Santeria. Mausar ti musika kabayatan dagiti bembé, wenno seremonia. Adda dagiti agtambor tapno maawagan dagiti didiosen. Matokar dagiti espesipiko a ritmo tapno maayaban ti partikular a didiosen. Nakapigpigsa ti uni nga uray la a mangngegan ti patinayon a ritmo dagiti tambor iti addayo a lugar.

Ti dadduma nga instrumento a mausar iti orkestra a kas kadagiti tambor, xylophone, wenno marimba, ket sinigsiglon nga instrumento dagiti kulto idiay Makinlaud nga Africa. Nakapatpateg dagita idi naipan dagiti tagabo idiay America. Idiay Brazil, ti dadduma a paset dagiti sagrado a tambor ket naaramid iti lalat dagiti animal a naidaton kadagiti ritual, ket kadawyanna, mabuniagan dagiti baro nga instrumento, nangnangruna babaen ti “agua bendita” ti Iglesia Katolika. Irepresentar ti dadduma a tambor ti maysa a didiosen, kas iti patpatien ti maysa a kultura dagiti Africano ken taga Caribbean iti Haiti.

Gagangay a masarakan kadagiti tiendaan dagiti compact disc ti sagrado a musika para iti Santeria, a sibabatad a madakamat a kasta. Dagiti tambor ti kangrunaan nga instrumento kadagiti ritmo, ket dadduma a samiweng ti napauluan kadagiti aktual a nagan ti didiosen ti Santeria wenno kustombre ti relihion. Iti panaglabas ti panawen, naimpluensiaan metten dagitoy a ritmo ti dadduma a musika dagiti Latino. Nairaman ti termino ti Santeria iti dadduma kadagiti samiweng.

Ti Kuna ti Biblia

Nainaig a naimbag ti Santeria iti espiritismo, maysa a porma ti panagdayaw a kondenaren ti Biblia. (Levitico 19:31) Sagudayen ti Sao ti Dios ti “panangannurot iti espiritismo” a karaman kadagiti “aramid ti lasag” a manglapped iti maysa a tao iti panangtawidna iti Pagarian ti Dios. (Galacia 5:19-21) Ibilin pay dagiti Kasuratan kadagidiay nga agtarigagay a manggun-od iti anamong ti Dios nga ‘adaywanda ti idolatria’ ken ‘agdayawda iti Ama buyogen ti espiritu ken kinapudno.’​—1 Corinto 10:14; Juan 4:23, 24.

Silalagip koma dagiti Kristiano iti kinapudno a dagiti al-alagaden ken musika ti Santeria ket lalo nga agbalbalinen a nailubongan. Ti nadumaduma a kita ti panaglinglingay ken aspeto ti kultura dagiti taga Latin-America ket nailaok kadagiti elemento ti Santeria. Lumatlatak dagitoy ken ad-adun ti mangibilang iti dayta a di makadangran. Nupay kasta, mabagbagaan dagiti Kristiano a liklikanda ti aniaman a direkta a maikontra kadagiti prinsipio ti Biblia kasano man kalatak wenno kasla kinatalged dayta.​—2 Corinto 6:14-18.

[Kahon/Ladawan iti panid 25]

DAGITI TERMINO A MAUS-USAR ITI SANTERIA

Babalú-aye: Dios ti panangagas a madaydayaw kas “San” Lazaro.

Changó: Dios ti apuy, gurruod, ken kimat ken patron met dagiti igam, a madaydayaw kas “San” Barbara iti relihion a Katoliko.

Ifa Corpus: Sistema dagiti linteg a nayebkas kadagiti 256 a simbolo a mangirepresentar iti tradision a Santeria.

Ikole orun: Ti “langit” a papanan ti amin a tattao no matayda. Nupay kasta, agnaed dagiti nadangkes a tattao iti impierno ditoy daga ken agsagabada idiay ikole orun.

Obatalá: Dios a nangparsua iti natauan a biag ken puot manipud iti substansia ti daga.

Ochún: Diosa dagiti karayan, ayat, panagasawa, kuarta, rag-o, ken kinawadwad, nga agbalin met laeng a kas ti Virgen de la Caridad, ti patron a santa ti Cuba.

Oggún: Patron a dios dagiti minero ken trabahador, a madaydayaw kas “San” Pedro.

Oloddumare: Ti kangatuan a persona, a namarsua iti uniberso.

Orumila: Dios a mangikeddeng iti gasat ti maysa a tao.

Yemayá, wenno Xemayá: Diosa dagiti baybay ken kinabunga, a mabigbig a kadua ni Birhen Maria, wenno ti Virgen de Regla idiay Cuba.

[Ladawan iti panid 24]

Ramramit ti Santeria a naka-display iti maysa a botanica