Panangmatmat iti Lubong
Dagiti Britano ken Panagaliwaksay
Idi 1999, iti damo a gundaway, ad-adu ti ginastos ti ordinario a Britano kadagiti tagilako ken serbisio a nainaig iti panagaliwaksay ngem iti “taraon, balay wenno aniaman pay a sabali a banag a nairaman iti linawas a badyet ti pamilia,” kuna ti periodiko a Times ti London. Idi 1968, 9 a porsiento laeng iti dagup a nagastos ti pamilia ti nausar iti panagaliwaksay, idinto ta 17 a porsiento kadagitoy nga aldaw. Kuna ni Martin Hayward nga eksperto maipapan kadagiti aggatang: “Agsipud ta amintayo ita ket nabakbaknang nga amang ngem, kas pagarigan, 30 a tawenen a napalabas, adu a paggastuan a nainaig iti panagaliwaksay a naibilang idi a luho ket ibilang itan ti kaaduan a tattao a kangrunaan a kasapulan. Ti panagbakasion ket ibilang itan ti kaaduan a tattao a ‘kasapulan’ imbes a ‘kayat.’ Pampanunoten payen ti dadduma a tattao ti mamitlo nga agbakasion iti kada tawen kas maysa a kangrunaan a kasapulan.” Mamimpat nga ad-adu nga amang itan ti busbosen dagiti sangakabbalayan iti video ken audio equipment, TV, ken computer ngem idi 1968. Kinapudnona, 1 iti kada 10 a sangakabbalayan ti konektado iti Internet, ket 1 iti kada 3 ti addaan iti computer.
Makapabang-ar a Ridep
Mabalin a dakes ti ibunga ti ugali a panagpannuray iti caffeine tapno mamurmurayan no mumalmalem, sigun iti The New York Times. “Aglaladutka kalpasan nga imminumka iti addaan caffeine,” kuna ti eksperto iti pannaturog a ni Dr. James Maas iti Cornell University. “Saan a maksayan dagiti artipisial a pangpaganaygay ti kurang a turog.” Imbes nga agdeskansoka tapno agkape, isingasing ni Maas a rumidepka, a kunana a “mangpabileg unay iti abilidadmo a mangasikaso a naimbag kadagiti detalye ken mangaramid kadagiti agkakapateg a desision.” Gumanaygay manen ti maysa a tao no apagbiit a rumidep no agmatuon iti kurang a 30 a minuto a din kasapulan nga agpakarigat nga agriing ken dina dadaelen ti nargaan a pannaturog no rabii, kuna ti Times. “Saan koma a maumsi ti panagridep,” kuna ni Maas. “Maibilang koma dayta a kapada ti panagehersisio iti kada aldaw.”
Agtubo ti Kapas iti Karnero?
Sigun iti nabiit pay a surbey nga indauluan ti European Council of Young Farmers, “saan nga ammo ti 50 a porsiento kadagiti ubbing iti EU [European Union] no paggapuan ti asukar, tallo a kakapat . . . ti di makaammo no paggapuan ti kapas, ken mamati ti nasurok a kakapat nga agtubo dayta iti karnero.” Kanayonanna, mamati ti 25 a porsiento kadagiti agtawen iti siam ken sangapulo idiay Britania ken Netherlands nga agbiag dagiti kahel ken olibo iti pagilianda. Saan nga iti talon no di ket iti supermarket ti kangrunaan a pakakitaan dagiti ubbing kadagiti produkto ti talon, ket idiay laeng eskuelaan ti kangrunaan a pakaadalanda ti maipapan iti agrikultura. Nalabit dagitoy ti makagapu a saan a magustuan ti adu nga ubbing idiay Europa ita ti panagtalon kas propesion. “Iti promedio,” kuna ti konsilio, “10 a porsiento laeng kadagiti ubbing iti EU ti ‘agragut’ nga agbalin a mannalon iti masakbayan.”
Mababalaw ti Panaggayyem
Ti napapaut nga aldaw ti panagtrabaho, ad-adu a biahe a nainaig iti negosio, ken elektroniko a paglinglingayan “a kanayon a mangipalubos a maasikasotayo ti dandani amin a banag malaksid ti dadduma a tattao” ket addaan iti dakes nga epekto iti personal a panaggayyem, kuna ti The Wall Street Journal. “Saanen a maibilang a napateg ti panangbusbos iti oras a kadua ti gagayyem no di ket maibilangen a di kapilitan a panagpennek a mangsayang kadagiti napateg nga oras ti okupado unayen nga eskediul,” kuna ti periodiko. Ngem mabalin a maduktalan dagidiay a mangbaybay-a iti panaggayyem a no dumteng ti trahedia iti pamilia, “awan ti mangsaranay kadakuada,” kuna ti sosiologo a ni Jan Yager. Iti kasumbangirna, agparang nga ipatuldo dagiti panagadal a dagidiay addaan iti naimbag a gagayyem masansan a manmanoda nga agpulkok ken agsakit ken mabalin a napapaut pay ti panagbiagda. “Ti sekreto,” kuna ti Journal, “ket panangamiris nga ad-adu a panagregget ti kasapulan tapno mataginayon ti panaggayyem, a kaasping ti panangbalanse iti trabaho ken pamiliam.”
Nalukmeg Unay nga Ubbing
Mamakdaar ni Dr. Chwang Leh-chii a panguluen ti asosasion dagiti dietitian idiay Taipei, Taiwan, a “ti sobra a kinalukmeg ti maysa kadagiti kakaruan a sakit dagiti agtutubo iti Asia.” Umad-adu dagiti nalukmeg unay nga ubbing iti adu a paset ti Asia, nangnangruna kadagiti babbarito iti adu a lugar iti siudad, kuna ti Asiaweek. Impalgak ti nabiit pay a panagadal idiay Beijing a nalukmeg unay ti nasurok a 20 a porsiento kadagiti estudiante iti elementaria ken haiskul sadiay. Sigun iti damag, agparang nga adu nga oras ti busbosen dagiti agtutubo iti Asia nga agbuya iti TV ken agay-ayam kadagiti video game. Ania ngay ti maaramidan? Sigun iti Asiaweek, ti solusion ket agpannuray saan unay nga iti pananglimitar iti kaadu ti kanen ti ubbing no di ket iti regular a panagehersisio agraman ti pannangan iti nasustansia—nga ad-adu ti prutas ken nateng imbes a dagiti namanteka a saramsam. Kuna pay ni Dr. Chwang a ti sekreto ti balligi isut’ panamagbalin iti panagehersisio a makaparagsak. Kuna ti damag a no saan a balbaliwan dagiti nalukmeg unay nga ubbing ti ugalida, agsagabadanto iti alta presion, sakit iti dalem, diabetes, ken sikolohikal a problema.
Dagiti Sine Kontra Relihion
“Kadagiti tin-edyer, naun-uneg a narelihiosuan a pannakaammo ti maipaay dagiti pelikula a kas iti Terminator 2, Titanic ken Star Wars ngem kadagiti tradisional a relihion,” kuna ti periodiko a The Independent idiay London. Sinaludsodan ni Dr. Lynn Clark iti center para iti panagsirarak ti media idiay University of Colorado, ti 200 nga agtutubo no ania a pelikula ti kangrunaan a kaasping dagiti narelihiosuan a patpatienda. Adu ti nangdakamat iti Terminator 2, a mangipabuya iti panagdangadang ti naimbag ken dakes, a ti bidana ket nagsubli idi agangay tapno isalakan ti ubing a kaasping ti Mesias. Kastoy ti konklusion ni Dr. Clark idi nagpalawag iti maysa a komperensia idiay Edinburgh, Scotland: “Agpampannuray itan dagiti agtutubo ken ni Darth Vader ken iti X Files kas gubuayan a makatulong kadakuada a manggun-od iti sungbat dagiti saludsodda maipapan iti biag. Makaay-ayo ti X Files agsipud ta usigenna ti intero nga ideya maipapan iti di ammo a puersa a mangkonkontrol iti uniberso. Pataudenna ti isyu nga adda bambanag a saan a mailawlawag ti siensia. Narelihiosuan nga isyu dayta, ngem saan nga as-asikasuen a naimbag ti relihion.”
Ti Panagsigarilio Paababaenna ti Biag
Ipadamag ti University of California Berkeley Wellness Letter a “tunggal stick a sigarilioen ti maysa a tao kissayanna ti biagna iti 11 a minuto.” Isu a ti panagsigarilio iti sangapakete paababaenna ti biagna iti maysa ket kagudua nga aldaw, ket iti kada tawen nga agsigarilio iti sangakaha iti kada aldaw, umababa ti biagna iti dandani dua a bulan, sigun kadagiti managsirarak idiay University of Bristol, England. Kastoy ti napattapatta dagiti sientista babaen ti panangidiligda iti kapaut ti panagbiag dagiti lallaki a mannigarilio ken dagidiay saan nga agsigsigarilio. Kinuna dagiti managsirarak: “Dayta ti mangipakita iti pamay-an a maawatan ti amin a tattao a dakes ti epekto ti panagsigarilio.”
Dagiti Elepante nga “Artist”
Idiay Ottapalam, India, masursuruan dagiti urbon nga elepante nga agpinta kadagiti ladawan babaen ti panangtengngel ti atiddog a sungoda iti brutsa. Ti Asian Elephant Art and Conservation Project ket impasdek dagiti manangitandudo iti pannakaitalimeng iti gameng ti nakaparsuaan tapno makaurnongda iti kuarta a mangsalaknib kadagiti elepante babaen ti panangilakoda iti impinta dagiti elepante, kuna ti The Indian Express. Kasla magusgustuan ti maysa nga innem ti tawenna a kalakian nga elepante nga agnagan Ganesan ti “artistiko” a panagreggetna. No ganado nga agpinta, igarawgarawna dagiti lapayagna sana alaen ti brutsa manipud iti mangsansanay kenkuana. No agpimpinta ni Ganesan, dina kayat ti maisturbo, uray laeng no asitgan dagiti billit wenno squirrel. Kalpasan a nakaaramid iti sumagmamano a namaris a ladawan, agsardeng ni Ganesan ken kasla usigenna ti inaramidna. Nupay kasta, saan nga amin nga urbon nga elepante ket agtulnog iti pannakaisuroda nga agbalin nga animal nga “artist.” Ipakita ti dadduma a dida kayat babaen ti panangtukkolda kadagiti brutsa a pagpintada.
Panangiskediul iti Panagpasngay
“Nasursuron dagiti ubbing ti maipasngay iti tiempo a kayat ti ospital,” kuna ti Italiano a periodiko a Corriere della Sera. Iti maysa a komperensia maipapan iti panagpasngay a nabiit pay a naangay idiay Florence, Italia, kinuna ti taga Switzerland a gynecologist a ni Fred Paccaud: “Nanipud idi maika-19 a siglo, iti Makinlaud a lubong, bimmassit iti 95 a porsiento dagiti naipasngay iti Sabado ken Domingo. Ngem saan la a dayta: Mabalinmi nga ibaga a ti kaaduan ket maipasngay kadagiti oras ti aldaw a maitunos iti pagalagadan ti union dagiti trabahador, kayatna a sawen, kabayatan dagiti panagreliebo a kaadda ti kaaduan a doktor ken nars.” Mairugi ti panagpasikal wenno panagpasngay babaen ti agas wenno panang-cesarean. “Agpapaanakkamin babaen ti agas wenno panang-cesarean,” kuna ti gynecologist idiay Florence a ni Angelo Scuderi. “Makitami nga umad-adu ti agpa-cesarean, a pamay-an itan ti pannakaipasngay ti nasurok a 20 a porsiento [kadagiti maipasngay].” Nupay kasta, kuna ni Propesor Carlo Romanini, presidente ti Italian Society of Gynecology and Obstetrics, a ti “‘panangiskediul’ iti panagpasngay ket saan a desision a pagnam-ayan” no di ket pangsalaknib kadagiti inna ken maladagada kontra iti adu a di mapakpakadaan a komplikasion. “Nasaysayaat nga amang [ti agpasngay] no adu dagiti agtartrabaho iti ospital ken maipanamnamada a maipaayda ti kasayaatan a panangasikaso,” kinunana.