Panangsarungkar iti Parmasia Dagiti Tsino

SUMAGMAMANON nga aldaw a masakit ni Kwok Kit, isu nga inkeddengna ti agpadoktor. Tangay maysa a Tsino, kaykayatna ti doktor iti tradisional a panangagas dagiti Tsino. Adda gayyem ti pamilia a makaam-ammo iti kasta a doktor, a makinkukua ken mangimanmanehar iti asideg a pagtagilakuan kadagiti mula nga agas. Imbaga ti gayyem ken ni Kwok Kit a kabaelan ti doktor ti mangisagana iti tsa a nagtaud iti mula a pangagas iti sakitna.

Kas iti kaaduan a lugar iti Makin-abagatan a Daya nga Asia, talaga a naiduma ti panagpadoktor idiay China ngem iti pamay-an dagiti pagilian iti Laud. Iti Laud, ti panagpadoktor gagangay a ramanenna ti panagpaeskediul, ipapan iti opisina ti doktor, panagpaeksamen, ken panagpareseta. Kalpasanna, mapan ti pasiente iti parmasia tapno gatangenna ti naireseta. Ngem nasimsimple nga amang ti panagpadoktor kadagiti Tsino. Sumarungkarka laeng iti pagtagilakuan kadagiti mula nga agas, a nganngani kanayon nga ayan ti maysa nga erbolario, a maysa met a doktor iti pamay-an dagiti Tsino a mangagas. Maeksamennaka, madayagnosna ti sakitmo, matingitingna ti iresetana a mula nga agas, ken maisurona no kasano a tomarem​—iti maminsan ken apagbiit nga isasarungkar!a

Mulmula kas Agas?

Nupay kaaduan a taga Laud ket naruam nga agtomar kadagiti tableta, kapsula, ken agpaineksion, medio kabarbaro dagita a kita ti agas. Rinibu a tawenen nga agpampannuray dagiti tattao kadagiti natural a pamay-an ti panangagas. Kas pagarigan, dagiti Hebreo a mangngagas idi panawen ti Biblia ket nagusar kadagiti agas a kas iti lana, balsamo, ken arak. (Isaias 1:6; Jeremias 46:11; Lucas 10:34) Nabatad a nausar a pangagas iti busali dagiti tapal a naaramid manipud iti naipagango a higos.​—2 Ar-ari 20:7.

Kinapudnona, adda idi panawen a dandani tunggal pagilian wenno umili ket nagusar kadagiti mula nga agas ken naisagana ti nadumaduma a pangagas kadagiti an-annayen ken sakit. Uray ti adu a rekado a maus-usar ita iti panagluto ket nausar idi damo kas agas. Di kaipapanan daytoy a kanayon a naballigi dagita a pamay-an. Imbes ketdi, masansan a nairaman ti an-anito ken kinaignorante. Nupay kasta, rinibu a tawenen a maar-aramid dagita a pamay-an ti panangagas kadagiti masakit. Kadagitoy a panawen, mulmula ti naggapuan uray ti dadduma kadagiti gagangay unay nga agas.

Teoria ken Pamay-an ti Panangagas Dagiti Tsino

Napateg a paset iti pakasaritaan dagiti Tsino ti panangagas iti sakit babaen ti mula nga agas. Maidaydayaw ti Yellow Emperor a ni Huang Di kadagiti sarsarita gapu iti panangputarna iti Nei Jing, ti kanon wenno linteg iti panangagas kadagiti sakit a di kasapulan a maopera, a kaskasdi a pagreperensiaan pay laeng dagiti mangngagas idiay China.b Daytoy a kanon, a mapagdedebatean pay laeng ti petsa ti pannakaisuratna, salaysayenna ti adu kadagiti isu met la suheto a mabalin a salaysayen ti libro ti medisina iti Laud. Salaysayenna saan laeng a ti panangdayagnos, sintoma, makagapu, pangagas, ken panglapped kadagiti sakit no di ket uray ti estruktura ken pakausaran ti nadumaduma a paset ti bagi.

Kas met laeng iti kaaduan a trabaho iti Makin-abagatan a Daya nga Asia, adda nasaknap nga impluensia ti doktrina ti yin-yang iti teoria ken pamay-an ti panangagas dagiti Tsino. Iti daytoy a kaso, nalamiis ti irepresentar ti yin idinto ta napudot ti irepresentar ti yang​—irepresentarda met ti adu a dadduma pay nga agsupadi a banag.c Kanayonanna, dagiti masnup a paset iti bagi, a nainaig iti acupuncture, ket mairaman iti panangdayagnos ken panangagas. Dagiti mula nga agas ken taraon a maibilang a nalamiis wenno napudot ti maireseta a pangsumra iti yin-yang a di kinabalanse iti pasiente.

Kas pagarigan, maibilang a nabara ti aggurigor a pasiente, isu a dagiti mula a mangpalamiis kano ti maireseta. Nupay mabalin a saanen nga espesipiko a madakamat ti yin-yang, kaskasdi a maus-usar dagiti isu met la a prinsipio tapno maammuan no kasano a maagasan ti pasiente. Ngem kasano a maammuan ti doktor iti pamay-an dagiti Tsino no ania ti sakit? Ket ania ti itsura ti maysa a pagtagilakuan kadagiti mula nga agas? Tapno maammuantayo, apay a ditay kaduaen ni Kwok Kit iti pagtagilakuan nga insingasing ti gayyemna?

Karkarna a Pagtagilakuan Kadagiti Mula nga Agas

Ayna! Ita nga aldaw, masapul nga urayen ni Kwok Kit ti doktor. Kasla agraraira ti trangkaso ken panateng, isu nga adda dua a pasiente nga immuna. Kitaentayo man ti uneg ti pagtagilakuan bayat nga agur-uraytayo.

Itay simrektayo, ti immuna a nangatrakar iti atensiontayo ket dagiti nabunton a naipagango a tagilako​—uong, kappo, abalone, higos, nuez, ken dadduma pay a taraon​—nga adda kadagiti silulukat a kahon iti pagserkan. Wen, adda dagiti taraon a magatang ditoy. Ngem mabalin a dadduma kadagitoy ti karaman kadagiti maireseta.

Kalpasan a labsantayo dagita a tagilako, adda makitatayo nga estante a sarming iti agsumbangir ti bassit a pagtagilakuan. Aglaon dagitoy nga estante kadagiti manmano wenno espesial a mula nga agas, mineral, ken napindang a paset ti bagi dagiti animal a nagngina ti presioda. No matmatantayo a naimbag, makitatayo dagiti sara ti ugsa, perlas, ken napindang nga alutiit ken kabalio moreno (sea horse), agraman ti dadduma pay a karkarna a tagilako. Agingga kadagiti kallabes a tawen, dagiti sara ti rhinoceros, apro ti oso, ken dadduma pay a paset ti bagi dagiti animal a kas kadagitoy ti masarakan kadagita nga estante, ngem ita, maipariten ti pannakailakoda.

Iti maysa pay a suli ti pagtagilakuan, makitatayo dagiti naipakete a naglalaok a mula para kadagiti gagangay a sakit a kas iti panateng ken sakit ti tian agraman ti adu a nakabotelia a naglalaok a mula nga agas a naggapu idiay China. Ibagam laeng iti tindero wenno para lako ti sakitmo, ket isingasingna ti nakabotelia man a produkto wenno ikkannaka iti naipakete a naglalaok a mula sana isuro no kasano nga isaganam dayta idiay balaymo.

Iti maysa a bangir ti diding nga adda iti likudan ti tindero, makitatayo dagiti salansan a nakaintaran ti adu a nagdadakkel a garapon nga aglaon iti nadumaduma a naipagango a ramut, bulbulong, ken saringit. Dagitoy a mula ket pamiliar kadagiti suki ken mabalin a gatangen a pangagasmo iti bagim wenno para iti panagluto. Iti maysa pay a bangir ti pagtagilakuan, adda aparador a dumanon agingga iti bobida nga aglaon iti adu a naintar ken masansan a mauyos nga uyosen. Maaw-awagan dayta a baizigui, wenno “estante ti sangagasut nga ubbing,” agsipud ta mabalin nga adda sangagasut wenno nasursurok pay nga uyosen daytoy a kita ti estante dagiti mula. Gapu kadagitoy nga uyosen, mabiit ti panangala kadagiti mula nga agas a gagangay unay a maireseta. Adda kadagiti uyosen a nalaka a magaw-at dagiti masansan unay a mailako. Gagangay a saan a namarkaan dagitoy nga uyosen. Kabesado ti adut’ padasnan a tindero ti ayan ti tunggal mula nga agas.

Kitaem ti kinasigo ti tindero a mangtimbang iti mula nga agas a gatangen ti babai. Us-usarenna ti napintas ngem husto a timbangan dagiti taga Asia​—ti graduated stick nga addaan iti nagtimbukel a bandehado a tapayaen ti tallo a kurdon iti maysa a pungto ken maysa a mayakar-akar a padagsen iti maysa pay a pungto. Ammona nga adda sumagmamano a mula a makapatay no sobra ti matomar, isu a masapul a sukatenna a siaannad. Saan a matimbang ti amin. Makitkitatayon a mangal-ala iti agarup kagudua ti sangarakem ti tunggal nadumaduma a mula nga agas manipud kadagiti uyosen sana iparabaw dagitoy iti maysa a pagbalkut a papel. Wen, hustokayo, adda met dagiti nagluposan ti andidit a nainayon iti daytoy a reseta. Bayat a balbalkutenna ti aglalaok a bambanag, isursurona iti babai no kasano nga isagana daytoy nga agas.

Maisagana ken matomar dagiti mula nga agas iti nadumaduma a pamay-an. Pulbos ti dadduma. Kanawen ti pasiente daytoy iti napudot a danum sana inumen. Napalet ti dadduma. Matomarda a maibulon iti diro wenno dadduma a kita ti nasanger nga inumen. Nupay kasta, naibaga iti daytoy a babai nga aramidenna ti gagangay unay a panangisagana nga isu ti panangyanger. Kayat a sawen daytoy nga iyangerna dagiti mula nga agas iti seramika a banga iti agarup maysa nga oras. Kalpasanna, uminum bassit iti tunggal sumagmamano nga oras. No kasapulanto manen ti babai ti naireseta kenkuana, agsubli laeng iti pagtagilakuan tapno makagatang manen iti suplayna.

Nadanon met laengen ti oras a maeksamen ni Kwok Kit. Saan, saan a kitaen ti doktor ti presion ti dara wenno denggen ti panagpitik ti pusona. Imbes ketdi, damagenna dagiti sintoma a marikrikna ni Kwok Kit. Komusta ti pannaturogna? Komusta ti panagrunawna iti taraon, pannangan, panagibleng, temperatura, agraman ti kasasaad ken kolor ti kudilna? Kinita a naimbag ti doktor dagiti mata ni Kwok Kit ken ti kolor ti nadumaduma a paset ti dilana. Ita, rikriknaennan ti panagpitik ti pulso ni Kwok Kit iti agsumbangir a pungngupunguanna, iti nadumaduma a posision ken panangitalmeg, maysa a pamay-an a mapapati a pakaammuan iti kasasaad ti nadumaduma a lalaem ken paset ti bagi. Isurat pay ketdi ti doktor ti aniaman a karkarna a maangotna! Ti resulta? Agtrangkaso la gayam ni Kwok Kit. Kasapulan nga aginana ken uminum iti adu a likido agraman iti inreseta ti doktor a mayanger nga inumenna. Napait ti tsa a nagtaud iti mula nga agas, ngem daytanto ti mangpaimbag kenkuana. Malaksid iti panangibaga ti doktor ken ni Kwok Kit no ania dagiti dina pay la kanen, siaasi pay a nangireseta iti napreserba a sarguelas a mangpaimas iti raman iti ngiwat ni Kwok Kit kalpasan a nagtomar.

Iyawiden ni Kwok Kit dagiti naipakete a mula nga agas. Kurang a $20 ti nagastosna iti panagpadoktorna ken ti agas​—talaga a nalaka. Nupay saan a dagus nga agkurri dagiti mula nga agas, umimbagton ni Kwok Kit kalpasan ti sumagmamano nga aldaw. Ngem masapul a dina tultuladen ti palso a pagarup ti dadduma a nasaysayaat no ad-adu ti matomar. Gagangay a maipadamag ti nakaro a nagbanagan dagiti tattao agsipud ta nasobraanda ti tinomarda a sumagmamano a mula nga agas.

Iti sumagmamano a pagilian, bassit wenno awan dagiti pagalagadan a mangtarawidwid kadagiti mula nga agas wenno kadagiti mangngagas iti tradisional a panangagas dagiti Tsino. Daytoy ti nangpalaka iti itataud dagiti aginlalaing nga erbolario ken uray ti pannakailako dagiti napeggad a mayanger a mula a maibagbaga a makaagas kano. Nalawag ngarud a no maipapan iti panagpili iti tradisional a Tsino a doktor, adu a pasiente iti Asia ti agpannuray iti irekomendar dagiti kakabagian ken nasinged a gagayyemda.

Siempre, awan ti agas​—mula man wenno ti panangagas dagiti taga Laud​—a makaagas iti tunggal sakit. Nupay kasta, ti parmasia dagiti Tsino ken ti doktor ti tradisional a panangagas ti agtultuloy nga addaan iti napateg a paset ti biag iti Asia.

[Dagiti Footnote]

[Dagiti ladawan iti panid 23]

Dagiti karkarna a tagilako, a pakairamanan dagiti napindang a sea horse, ti masarakan iti pagtagilakuan dagiti mula nga agas

[Dagiti ladawan iti panid 24]

Dagiti naipagango a ramut, bulbulong, ken saringit ket siaannad a matimbang