Dagiti Pagsidsiddaawan ken Misterio iti Taaw
BAYAT a nakubongda iti nagbassit a lumned a luganda a napanaganan iti Alvin, dua a sientista ken ti pilotoda ti bimmatok iti Taaw Pasipiko a sakup ti Ecuador. Papananda? Iti lugar a naawagan Galápagos Rift. Tangay awitda dagiti pagsukimat a silaw, kamera, ken adu nga instrumento nga us-usaren dagiti sientista, binatok ti Alvin ti 2,800 a metro a kaadalem ti taaw a mapan iti nagsipnget a disso a saan pay a nakita idi ti tao.
Pinampanunotmo kadin no ania ti adda iti uneg dagiti bantay, nauneg a ginget, ken rengngat iti uneg dagiti nasipnget a tukok dagiti taaw iti lubong? No kasta, maragsakankanto a mangbasa maipapan kadagiti natakuatan idi 1977 idi inyussuat ti Alvin ti ibabatokna a nadakamat iti ngato. Nalabit masdaawka iti nakita ti grupo. Uray pay kadagiti nasanay a naimbag a sientista, daytat’ kasla pannakakita iti biag iti sabali a planeta.
Panggep ti grupo ti Alvin ti agbirok iti ubbog ti napudot a danum—dagiti adda iti tukok ti baybay a geyser (ubbog) a mangiburayok iti napudot a danum iti taaw. Namnamaenda a masarakanda dayta iti Galápagos Rift ta dayta ti lugar iti ginget iti tukok ti baybay nga aduan iti bulkan. Napalawlawan dayta iti adu a manglikmut iti lubong a kabambantayan iti uneg ti danum a naawagan mid-ocean ridge system (kabambantayan iti tengnga ti taaw). Gapu ta nasurok nga 65,000 a kilometro ti kaatiddogna, daytoy nakaat-atiddog a kabambantayan likmutenna ti intero a planeta a kas man la iti nagsaipan ti bola ti tennis. No maikkat la koma dagiti taaw, “nakabatbatad koma dayta iti rabaw ti planeta, ta saklawenna ti kawatiwat nga at-atiddog pay ngem ti saknapan ti amin a dadakkel a kabambantayan ditoy daga no agtitipon,” insurat ni Jon Erickson iti librona a Marine Geology.
Maysa a naisangsangayan a kasasaad ti mid-ocean ridge system ket talaga a dua dayta a bantay nga agabay ken agingga iti 3,000 a metro ti kangatoda iti tukok ti taaw. Iti nagbaetan dagiti bantay adda dagiti kauunegan a yuyeng ditoy daga—ginget a 20 a kilometro ti kalawada ken 6 a kilometro ti kaunegda—mamimpat a naun-uneg ngem ti Grand Canyon iti Amianan nga America! Iti arisadsad dagitoy a yuyeng adda dagiti lugar iti ginget nga aduan iti bulkan. Idi damo nga inadal dagiti sientista ti kabambantayan a paset ti Atlantiko a naawagan Mid-Atlantic Ridge, impakita dagiti instrumentoda nga aktibo unay dagiti bulkan “ta kasla maipugso ti nagyan ti Daga,” kuna ni Erickson.
Kalpasan ti 90-minuto nga ibabatok, nagdisson ti Alvin iti tukok ti baybay, ket pinagsilawen dagiti lallaki ti pagsukimat ti Alvin. Nabatad no apay nga impagarup dagiti sientista nga addada iti sabali a planeta. Dagiti silawda ipakitada ti adu a nga ubbog ti napudot a danum iti tukok ti baybay, a sadiay gagangay a dandani agbalin a yelo ti danum. Ad-adda pay a karkarna ti kaabay dagiti ubbog—maysa a komunidad dagiti sibibiag a parsua nga idi pay la a naammuan. Dua a tawen kalpasanna, natakuatan dagiti agsuksukimat a nakalugan iti Alvin dagiti nakapudpudot nga ubbog a maawagan umas-asuk nga ubbog iti East Pacific Rise iti taaw ti Mexico. Kas man la agsolsolo a simburio wenno agaaripuno a ramramay ti sukog ti adu kadagitoy nga ubbog. Dadduma kadagitoy ti dumanon agingga iti 9 a metro. Adu kadagiti animal a nakita iti Galápagos Rift ti natakuatan iti daytoy a lugar. Iti sumaganad nga artikulo sukimatentayo a naimbag dagitoy nakaskasdaaw a kita ti biag ken ti karkarna unay a pagtaenganda.
[Picture Credit Line iti panid 3]
AKKUB ken panid 3: OAR/National Undersea Research Program