Mariribukan Gapu iti Agkakanat a Rikna

“KALPASAN a naammuak nga adda grabe a sakitko,” kinuna ti maysa a lakay, “inkagumaak a pakalmaen ti panagamakko, ngem madanaganak unay agsipud ta diak ammo ti mapasamak kaniak.” Ipaganetget dagiti sasaona ti kinapudno a saan laeng a pakarigatan ti bagi ti ipaay ti nadagsen a sakit, no di pay ket ti pakadanagan. Nupay kasta, addada tattao a sibaballigi a mangdadaer kadagita a rigat. Adu kadakuada ti mayat a mangpatalged kenka nga addada pamay-an ti panangtaming a sibaballigi iti nakaro a sakit. Ngem sakbay a pagsaritaantayo no ania ti aramidem, sukimatentayo nga umuna ti dadduma a mariknam iti damo ken agpatpatuloy.

Di Panamati, Panangilibak, Panagliday

Nalabit naiduma unay ti riknam iti rikna ti sabsabali. Nupay kasta, kuna dagiti doktor ken masakit a dagiti agsakit iti nakaro masansan nga agkakanat ti mariknada. Ti pannakakellaat ken di panamati ket mabalin a sarunuen ti panangilibak: ‘Saan nga agpayso daytoy.’ ‘Mabalin a kamali.’ ‘Nalabit napagsinnukatda ti resulta ti panangsukimat iti laboratorio.’ Kinuna ti maysa a babai idi naammuanna nga adda kanserna: “Mariknam a kasla kayatmo ti agkumot, ket namnamaem nga awanen dayta inton kumitaka manen.”

Nupay kasta, no mabigbigmon ti kinapudno, sumarunon ti panangilibak iti liday, agladingitka unay agsipud ta kasla dandanin matayka. ‘Kasano pay ngata ti kapaut ti panagbiagko?’ ‘Bin-igto ngatan nga ut-ot ti mariknak inggat’ tungpal biagko?’ ken adu pay nga umasping a saludsod ti nalabit a mangburibor kenka. Nalabit tarigagayam pay ketdi a maisublim koma ti napalabas, sakbay a natakuatan ti sakitmo, ngem saanmo met ngarud a kabaelan. Inton agangay, mariribukanka gapu iti agkakanat ken makapaupay a rikna. Ania ti sumagmamano kadagitoy?

Pannakariribuk, Danag, Buteng

Mangpataud ti grabe a sakit iti nakaro a kinaawan namnama ken panagdanag iti biagmo. “No dadduma, makapaupay unay ti biag gapu ta diak ammo no ania ti pagtungpalan ti kasasaadko,” kuna ti maysa a lalaki nga addaan iti Parkinson’s disease. “Kada aldaw, masapul nga agurayak ken kitaek no ania ti mapasamak.” Nalabit pagamakennaka pay ti sakitmo. No dumuko a di mapakpakadaan, mabalin a napalalot’ butengmo. Nupay kasta, no naammuam ti sakitmo kalpasan ti adu a tawen a panagsagabam iti adu a sintoma a di natakuatan ti gapuna, mabalin a nakarkaro pay ti panagbutengmo. Iti damo, mabalin a mabang-aranka pay no patien dagiti tattao a masakitka ket saanka laeng nga agpampambar. Ngem, inton agangay kalpasan a nabang-aranka, mabutbutengkan ta maamirismon ti pagtungpalan ti natakuatan a sakitmo.

Mabalin a madanaganka met ta saanmon a maaramid ti kaykayatmo iti biag. Nangnangruna no kaykayatmo ti agwaywayas, nalabit madanaganka amangan ta kanayonton nga agpannurayka iti sabsabali. Mabalin nga agdanagka a mangrugin nga iturayan ti sakitmo ti biagmo ken diktaranna ti amin a panagtignaymo.

Pungtot, Bain, Ladingit

Mabalin a makapapungtot met no maammuam nga in-inut a saanmon a maiturong ti biagmo. ‘Apay a siak pay? Aniat’ naaramidko tapno lak-amek daytoy?’ nalabit iyimtuodmo iti bagim. Kasla di nainkalintegan ken minamaag daytoy a panagsakitmo. Mabalin a mabain ken maupayka iti kasta unay. Malagip ti maysa a paralitiko: “Mabainak unay idi ta napasamak daytoy kaniak gapu iti daydi makapasuron nga aksidente!”

Nalabit mariknam a maiputputongka. Ti pisikal a pannakaiputong ket nalaka laeng nga agtungpal iti panangisinam iti bagim iti kagimongan. No addaka laengen iti pagtaengan gapu iti sakitmo, mabalin a saanmon a kabaelan ti makilangen kadagiti dati a gagayyemmo. Ngem, pagay-ayatmo pay laeng ti makilangen iti tattao. Kalpasan ti adu a bumisita ken agtelepono iti damo, bumassitton dagiti bumisita wenno agtelepono kenka.

Tangay makapaleddaang a makita nga umadayo dagiti gagayyem, mabalin nga iyadayom metten ti bagim. Siempre, maawatan a mabalin a kasapulam ti tiempo sakbay a sumangoka manen iti sabsabali. Ngem no palubosam daytoy a mangyadayo kenka iti sabsabali, mabalin a ti panangisinsina iti bagim iti kagimongan (no di bumisita ti sabsabali kenka) ket agtungpal iti panangisinsina iti riknam (saanmo kayat nga adda bumisita kenka). Aniaman kadagitoy ti aramidem, mabalin nga ikagkagumaam a daeran ti nakaro a panaglidaymo.a No dadduma, mabalin payen a pampanunotem no malasatam pay ngata ti maysa nga aldaw.

Panagsursuro Kadagiti Sabsabali

Nupay kasta, adda namnama. No marigrigatanka unay gapu iti nakaro a sakit, adda dagiti praktikal a maaramidam a makatulong kenka a mangiturong manen iti biagmo.

Ipapanmon a daytoy a serye dagiti artikulo dina solbaren ti nakaro a sakitmo, aniaman dayta. Kaskasdi, mabalin a makatulong kenka ti impormasion a naiparang tapno makibagayka ket maibturam dayta. Ginupgop ti maysa a babai nga addaan iti kanser ti agsasaganad a mapampanunot ken marikriknana: “Kalpasan ti panangilibakko, dimteng ti nakaro a panagpungtot ket kalpasanna, ti panagbirokko iti pamuspusan.” Mabalinmo met ti agbirok, babaen ti panagsaludsodmo kadagiti nagsakiten iti kasta tapno maammuam no kasano a magunggonaanka kadagiti pamuspusan a mabalinmo a magun-odan.

[Footnote]

[Blurb iti panid 5]

‘Apay a siak pay? Aniat’ naaramidko tapno lak-amek daytoy?’ nalabit iyimtuodmo iti bagim