Ti Gatad ti Kasta Unay a Panangikagumaan

MAGUSTUAN TI MAKINLAUD A LUBONG ITATTA TI KINAPARTAK KEN KINANAM-AY.

DAGITI makina a paginnaw pabassitenna ti tiempo a mabusbos iti kosina. Kasta met laeng ti aramiden dagiti makina a paglaba. Minilion a tattao ti di payen kasapulan a rummuar iti pagtaengan tapno gumatang ken agbangko​—basta lukatanda laengen ti computerda ket usarenda ti Internet.

Wen, uray kaskasano, napnon ti lubong iti amin a klase ti alikamen a mangpabassit iti tiempo ti panagtrabaho ken pannakabannog. Gapuna, mabalin a panunotem nga adu koman ti tiempo dagiti tattao para iti pamiliada ken iti panagpalpaliwa. Ngem masansan unay nga adu ti agkuna a lallalo a mabambannog ken marigrigatanda ita ngem idi. Adu ken narikut dagiti makagapu.

Karaman kadagiti kangrunaan a makagapu ket ti rigat iti ekonomia. Inusig ti Australian Centre for Industrial Relations Research and Training ti kaadu ti oras a mabusbos dagiti tattao nga agtrabaho iti dayta a pagilian. Natakuatanda nga “adu ti kanayon nga agtrabaho iti nasurok nga 49 nga oras iti kada lawas” ket “dagitoy nga iyaadu ti oras iti panagtrabaho ti mabalin nga addaan iti dakes nga epektona iti pamilia ken iti biag ti komunidad.” Kaykayat ti adu a trabahador ti agnaed iti aduan mulmula, nataltalna a kaparanget dagiti siudad. Kaipapanan dayta a mangbusbosda iti adu nga oras iti kada lawas​—wenno uray pay iti kada aldaw​—nga agbiahe kadagiti napunno a tren ken bus wenno iti aduan tao a kalsada. Kas epektona, umatiddog ti aldaw ti panagtrabaho ken kumaro dagiti pakaaburiduan.

Nakautangka Aya iti Turog?

Gagangay unayen ti di pannakaturog kadagiti napalabas a tawen isu a naipasdeken dagiti klinika a mangtaming iti dayta parikut iti adu a paset ti lubong. Natakuatan dagiti managsukisok a no kanayon a kurang ti turog dagiti tattao, maurnong ti utangda a turog. Natural a kayat ti bagida a bayadan daytoy nga utang isu a paglaladutenna ida babaen ti panangipariknana a nabannogda. Ngem gapu iti estilo ti panagbiag itatta a mapapaidaman iti turog, adu a tattao ti masansan a mabannog unay.

Iti maysa a Makinlaud a pagilian, naksayan ti pannaturog iti 20 a porsiento idi napalabas a siglo. Nagbalin a pito ti promedio a siam nga oras iti tunggal rabii. Adu ti pammaneknek dagiti managsukisok a ti utang a turog ti pakaigapuan dagiti parikut iti panagsursuro ken panagimemoria, ti panagpaliado dagiti masel, ken ti ikakapuy ti resistensia. Natakuatan ti kaaduan kadatayo a nalaka met nga agkamali ti nabannog nga isip. Ngem nakalkaldaang ta dagitoy a kamali ket mabalin a nakaro ken nangina.

Ti Nangina a Gatad ti Pannakabannog

Ti pannakabannog gapu iti napaut nga oras a panagtrabaho, ken ti panangkissay kadagiti trabahador ti makuna a nakaigapuan ti dadduma kadagiti kadadaksan a didigra idi arinunos ti maika-20 a siglo. Karaman kadagitoy ti nuklear a didigra idiay Chernobyl, Ukraine; ti panagbettak ti space shuttle a Challenger; ken ti lana nga inyubo ti tangker nga Exxon Valdez idi dinungparna ti kadilian ti Prince William Sound, Alaska.

Napasamak ti panagbettak idiay Chernobyl bayat ti espesial a pannakasubok ti planta ti bileg nuklear. Iti librona a The 24-Hour Society, kuna ni Martin Moore-Ede a “naaramid ti panangsubok iti sidong ti panangiwanwan ti napaksuyanen a grupo dagiti electrical engineer nga adda iti planta iti di kumurang a sangapulo ket tallo nga oras, ken nalabit nabaybayag pay gapu ta naitantan iti sangapulo nga oras ti panangala iti permiso tapno mairugi.” Aniaman ti napasamak, sigun iti nabiit pay a panagadal, ti maysa a nakalkaldaang a napaut nga epekto ti naipugso a radiasion ket ti maminsangapulo a daras nga iyaadu dagiti ubbing a taga Ukraine a nagkanser ti karabukobda nanipud idi 1986.

Kalpasan ti naan-anay a pannakausig ti panagbettak ti space shuttle a Challenger, impadamag ti grupo a tinudingan ti presidente a namin-480 a daras a nalab-awan ti maysa a grupo dagiti trabahador ti naikeddeng a 20 nga oras a panag-overtime, ken namin-2,512 a daras a nalab-awan ti sabali pay a grupo. Kinuna pay ti report a ti pannakabannog dagiti mangimatmaton, a resulta ti “sumagmamano nga aldaw a saan a regular nga oras ti panagtrabaho ken kurang a turog,” ti maysa met a kangrunaan a nakaigapuan ti di umiso a desision a panangaprobar iti pannakaipatayab ti shuttle. Kinuna ti report a “no sobra ti panag-overtime, kumapuy ti kinaepisiente ti trabahador ket mabalin nga umadu ti maaramidna a kamali.”

Sigun kadagiti opisial ti union, ti panangkissay kadagiti tripolante, tapno mapabassit ti gasto ti operasion, kaipapananna a napapaut a panagtrabaho ken panangaramid dagiti marino iti Exxon Valdez kadagiti kanayonan a trabaho. Ilawlawag ti report maipapan iti didigra a ti third mate, a mangmanmaneho iti barko idi naisadsad kalpasan la unay ti tengnga ti rabii, ket nakariingen nanipud pay idi parbangon daydi nga aldaw. Dandani 42,000,000 a litro a lana​—ti kaaduan a nayubo a lana iti pakasaritaan ti E.U.​—ti nakaigapuan ti nakaam-amak a pannakadadael dagiti aplaya ken atap nga an-animal ken naggastuan iti nasurok a $2 a bilion tapno madalusan.

Dagiti Di Unay Madlaw a Gatad ti Pannakabannog

Sigun iti maysa a pattapatta, gumasgasto ti lubong iti di kumurang a $377 a bilion iti kada tawen gapu iti pannakabannog ken pannakapaksuy! Ngem di magatadan ti kuarta ti biag ti tao ken salun-at, a masansan met a maapektaran. Kas pagarigan, amirisem dagiti aksidente iti kalsada. Sigun iti klinika a mangtamtaming iti di pannakaturog idiay Sydney, Australia, 20 agingga iti 30 a porsiento kadagiti aksidente iti kalsada iti dayta a pagilian ket gapu kadagiti agdudungsa a drayber no agmanmanehoda. Mapattapatta nga idiay Estados Unidos, ti panagdungsa ti pakaigapuan ti di kumurang a 100,000 nga aksidente iti lugan iti kada tawen.

Kaskasdi a di agpatingga sadiay dagiti epekto ti pannakabannog. Ti biktima iti aksidente a mayospital a dagus tapno maopera namnamaenna a ti doktorna ket nalaing ken naridam. Ngem gapu iti okupado nga iskediul ken napaut a panagtrabahona, mabalin a saan a nalaing ken naridam ti doktor! Ipalgak ti report ti Australian Institute of Health and Welfare nga agarup 10 a porsiento kadagiti doktor ti nagtrabaho iti nasurok nga 65 nga oras iti kada lawas, 17 a porsiento iti amin nga espesialista linab-awanda pay dagidiay nga oras, ken 5 a porsiento kadagiti “agkabannuag a doktor” ti nagtrabaho iti nasurok a 80 nga oras iti kada lawas!

“Masalakniban dagiti makina babaen kadagiti manual maipapan iti panagusar, etiketa a mamakdaar, ken kurso iti panagsanay,” kuna ni Martin Moore-Ede. “Naipasngay dagiti tattao ditoy lubong nga awanan iti kasta a pannakasalaknib. . . . Ti makapakigtot a kinapudno ket basbassit ti ammotayo maipapan iti espesipiko a pannakadisenio ti tao ngem ti ammotayo maipapan iti hardware ken software nga us-usarenna.”

Ti bagitayo ket awanan kadagiti mangballaag a silaw ken alarma a mangibaga kadatayo a sumardeng wenno bumannayattayo. Nupay kasta, talaga a pakdaarannatayo. Dagitoy ket pakairamanan ti masansan a pannakabannog, panagbalbaliw ti rikna, panagleddaang, ken posibilidad a nalaka a maakaran iti agsaksaknap a virus. No mariknam dagitoy a sintoma​—siempre, ipapanmo nga awan ti nabatad a sakitmo wenno dadduma pay a parikut iti salun-atmo​—nalabit panawenen nga amirisem ti estilo ti panagbiagmo.

Dagiti Gatad ti Pannakakumikom Unay ti Kagimongan

Makadangran met iti relasion dagiti tattao ti agap-apura ken kurang iti turog nga estilo ti panagbiag. Usigem ti kaso ti kakaskasar a da John ken Maria.a Tartarigagayanda ti kaaduan a kayat dagiti kakaskasar​—komportable a pagtaengan ken pinansial a kinatalged. Isu nga agpadada a nagtrabaho iti amin a tiempo. Ngem gapu ta agduma ti oras ti panagtrabahoda, bassit ti tiempoda nga agkadua. Di nagbayag, limmamiisen ti relasionda. Ngem dida inkankano dagiti sintoma, ket intultuloyda ti nainget nga iskediulda agingga a nadadael ti karugrugi pay laeng a panagasawada.

“Ipakita dagiti panagadal nga 60 a porsiento nga ad-adu ti agdiborsio kadagiti pamilia nga agsinnublat nga agtrabaho ngem kadagiti regular nga agtrabaho iti aldaw,” kuna ti libro a The 24-Hour Society. Kaskasdi, agsinnublat man nga agtrabaho wenno saan ti adu nga agassawa, adu unay ti asikasuenda iti biagda, ta kayariganna a pagpatinggaendan ti panagasawada. Para iti dadduma, ti panagapura ken pannakabannog ket mabalin nga agbanag iti nadumaduma a bisio a panagdroga ken panagbartek ken ti panangyugali iti di nasayaat a pannangan​—kasasaad a saan la a mangdegdeg iti pannakapaksuy ken pannakabannog no di ket agtungpal iti adu pay a problema ket uray iti panangabuso iti ubbing.

Tapno matulongan dagiti nagannak a sibaballigi a mangdaer kadagiti nainget nga iskediul, umad-adu dagiti pagaywanan iti ubbing, ket dadduma kadagitoy ti agitukon pay iti 24-oras a panagaywan. Nupay kasta, para iti adu nga ubbing, ti TV ti aktual a mangaw-awir kadakuada. Siempre, tapno dumakkel ti annak nga agbalin a responsable ken nasayaat ti pannakibagayda nga adulto, kasapulanda ti adu a de kalidad a tiempo a kadua ti nagannak kadakuada. Isu a dagiti nagannak a nabannog unayen a mangasikaso kadagiti annakda gapu ta padpadasenda a manteneren ti di nainkalintegan a nanam-ay unay a kasasaad ti panagbiag, nainsiriban no kuentaenda ti gatad dayta​—kadakuada ken iti annakda.

Iti agdama a nakarangrang-ay ti teknolohiana a kagimongan, masansan a biktima met ti lallakay ken babbaket. Adu ti mariro, makarikna a dida natalged, maam-amak, wenno awan serserbidan gapu iti kinapartak ti panagbalbaliw ken ti kanayon a kaadda dagiti magatang a baro nga alikamen. Ania ngarud a masakbayan ti agur-uray kadakuada?

Amintayo kadi​—agtutubo ken nataengan​—ket naan-anay nga agpannuray iti lubong a kasla determinado a lallalo a pumarpartak pay? Wenno adda kadi maaramidantayo a makatulong kadatayo a mangdaer ken mangpasayaat iti kalidad ti biagtayo? Makaparagsak ta adda, kas makitatayo iti sumaganad nga artikulo.

[Footnote]

[Dagiti ladawan iti panid 6]

Mabalin a pannakabannog ti makagapu iti nuklear a didigra idiay Chernobyl, ti panagbettak ti space shuttle a “Challenger,” ken ti nayubo a lana iti “Exxon Valdez”

[Dagiti Credit Line]

Impaay ti Department of Energy’s International Nuclear Safety Program ti E.U.

Rinetrato ti NASA

[Dagiti ladawan iti panid 7]

Ti kumaribuso a kasasaad ti panagbiag mabalin a madadaelna ti panagasawa

[Ladawan iti panid 8]

Agbartek ti dadduma gapu iti panagreggetda a mangdaer