Naibelleng a Lana​—Ti Inaramidna kadagiti Tattao

TI Valdez immadu ti populasionna nanipud idi naibelleng ti lana idi Marso 24, 1989. Ti ili rimmang-ay manipud iti 2,800 agingga iti nasurok a 10,000. Nangtangdan ti Exxon ti rinibribo a nangato ti sueldoda a mangdalus iti dinadadael ti naibelleng a lana iti aglawlaw. Dagiti simrek a rinibribo nangiyeg iti pannakasinga ti kagimongan ken ti ekonomia a saan a nalaka nga awaten dagiti permanente nga umili itoy a dati a naulimek a bassit nga ili.

Ni Pete Wuerpel, direktor iti emergency communications for Alaska, ipaganetgetna ti dadduma a panagbalbaliw nga inyeg dagiti adu unay a tattao nga agsapsapul iti trabaho a nangato ti sueldona. Kinuna ni Wuerpel bayat ti maysa a panagsaludsod:

“Ti napaut nga epektona iti Valdez mabalin a nakarkaro ngem ti mabalin a mapattapatta itatta. Ti kasta unay nga iyaadu dagiti tattao a simrek iti Valdez pinekpekna ti kasta unay dagiti pasilidades. Iti uneg ti pito a lawas a simmaruno iti pannakaibelleng ti lana, ti kompania ti telepono nangusar iti manipud 60 a tattao agingga iti nasurok a 170. Dagiti imburnal, ti koriente, dagiti babassit a bilog iti pantalan, dagiti pagibasuraan ti siudad, ti sistema ti kalsada iti siudad​—awan ti nadisenio a mangsaranget iti agdama a kasapulan. Bayat ti Abril, immadu dagiti luglugan manipud 3,000 agingga iti 9,600. Ti kaadu ti agbiahe nga eroplano, a gagangay a 20 ti agtayab iti inaldaw, immadu iti nasurok a 680. Ti epektona ket naan-anay a di nakapapati no iti termino ti abilidad ti ili a mangtaginayon iti dayta.

“Ti krisis a pinataud ti iyaadu ti populasion ket naringbawan ti pannakaipaganetget ti naibelleng a lana ken dagiti namulitan nga ig-igid ti baybay, natnatay a tumatayab ken dagiti otter iti baybay, agpegpeggad a pagpapessaan ken dagiti mapukpukaw a shellfish. Nariribuk ti ekonomia, saan a natimbeng ti sueldo, dagiti negosio ikagkagumaanda ti mangsapul iti mapagtalkan a tulong. Ti agpangpangato a presio pagrigatenna dagidiay a piho ti sueldoda.

“Awan kadagitoy ti mangtagibassit iti kalamidad iti naibelleng a lana no di ket ikabilda ti intero a trahedia ken ti epekto dayta kadagiti tattao iti nasaysayaat a panangmatmat. Iti pagarupko ti pannakariribuk iti panagbiag dagiti umili iti Valdez ket riningbawan iti kasta unay a naipaay a pannakaipablaak iti pannakadadael dagiti rinibribo a tumatayab ken an-animal.”

Dadduma kadagiti nabayagen nga umili iti Valdez ti napagsaludsodan. Kasano ti pannakaapektarda iti iyaadu unay ti tattao iti ilida?

Maysa nga empleado iti kompania ti telepono ti nangited iti kapanunotanna, kas iti sumaganad:

“Adda dua a bulanen a napalabas kalpasan ti pannakaibelleng ti lana, ket adda naan-anay a riribuk idiay Valdez. Rinibribo pay laeng ti um-umay nga agsapul kadagiti nangatot’-sueldona a trabaho. Isuamin a kita ti tao. Dadduma ti sapsapulen ti linteg, ket matiliwda. Aramiden met dagiti balangkantis ti trabahoda. Saanen a gagangay a makita dagiti ubbing iti ili. Sipsiputan ida a naimbag dagiti dadakkelda ida, ket masapul a kasta. Dadduma nga ubbing ti mabaybay-an, agtartrabaho a dua dagiti dadakkelda iti adu nga or-oras maipaay iti Exxon. Ti kasta unay a panagtarigagay iti kuarta ti nangapektar kadagiti adu.

“Ngimmato dagiti presio. Nagdobleda iti nagpatnag, ket iti maysa laeng a lawas, nagdobleda manen. Adda paab-abangam a balay? Makasapulka iti $500 iti maysa a rabii iti dayta. Dadduma a kuarto ti ngangngani kasta metten ti gatadda. Makaabangka pay iti lugar para iti maysa a sofa. Maabangan dagiti balbalay iti $5,000 wenno $6,000 iti makabulan​—maysa a report kunaenna $13,000 iti maysa a balay. Naipaabang dagiti kotse iti $250 iti maysa nga aldaw.

“Ngimmaton dagiti sueldo a binayadan ti Exxon. Saan a makakompetensia dagiti negosio. Agikkat dagiti empleadoda tapno agtrabahoda a maipaay iti Exxon. Dagiti kabbaro a trabahador agtalinaedda iti sumagmamano a kanito, kalpasanna isuda met mapandan agtrabaho iti naibelleng a lana. Nakarigrigat kadagiti restaurants. Silulukatda iti 24-oras iti inaldaw, agserbida kadagiti rinibribo, ket dadduma ti kasapulan a mangbaliw kadagiti trabahadorda iti mamimpat wenno maminlima a daras iti napalabas a dua a bulan​—napukawda ida ta napanda idiay Exxon gapu iti nangato nga inoran-oras a sueldo. Nagikkat ti kagudua kadagiti empleado ti ospital.”

Ti pangawis dagitoy a kuarta​—nakalaklaka makaawis kadagidiay agkurkurang iti kuarta ken aduan ti babayadan! Anian a naglakaan ti agkuna, ‘Bueno, makapagtrabahoak iti Domingo ket makasapulak iti $30 wenno $50 iti maysa nga oras, agtrabahoak iti 12 nga oras, ket doble ti orasko ta daytat’ Domingo. Mabayadak ti kotse, mabayadak ti amin nga utangko’! Ngem mabaybay-am met ti pamiliam, ken dagiti naespirituan nga ipatpateg mabalin a mapukawda. ‘Ngem aramidek laeng dayta iti ababa a tiempo, temporario laeng, tapno natalgedakton!’ kunaenyo iti bagiyo. Mabalin a kasta, mabalin met a saan.

Nangnangruna a madlaw dagiti rikrikna a pinataud ti pannakapaay. Kinuna ti maysa a tao:

“Adu ti nangipamaysa iti pungtotda iti Exxon, ket tumaud dagiti aglablabes a kababalin. Adda ti pannakariro ti panangipateg, ti pannakadadael dayta. Addada tattao a gapu iti pannakapaayda ken pungtotda kumaro ti kababalinda a mabalin a gagangay a makaparurod kadakuada. Makapungtotda iti inaramid ti pannakaibellengda iti lana iti napintas a Prince William Sound ken iti rinibribo a tumatayab, dagiti otters, seals, ken dagiti dadduma nga atap a biag a nabayagen a pagpanpannakkelda.

“Ti kasta a pungtot ti nangiturong iti dadduma a nangpapanaw kadagiti kotse nga Alyeska iti kalsada. Adda dagiti pangta a panangbomba. Adda pay dagiti pangta a panangpapatay idiay Valdez a maibusor iti presidente ti Exxon. Ginasgasut a polis ti natangdanan a mangipaay iti talged.”

Kunaen ti maysa a suno a mannursuro:

“Adu nga ubbing ti mapan ageskuela a bukodda. Adda ammok a maysa a limat’ tawenna nga adda iti kindergarten a mariingen a bukodna iti agsapa ta ti nanang ken tatangna pimmanawdan a nasapa tapno agtrabaho iti naibelleng a lana. Agalmusar, ket mapanen ageskuela, agawid, mangrabii, ket agsolsolo agingga nga agawid dagiti dadakkelna iti alas nuebe wenno alas dies iti rabii. Aniat’ ar-aramiden daytoy kenkuana, aniat’ ibagbaga daytoy kenkuana? Ti kuarta ti nangbulsek kadagiti dadduma a nagannak, ket dagiti annakda agsagsagabada. Dagiti ubbing iti eskuelaan marigatanda nga agtrabaho. Saan a pilpiliten dagiti mannursuro ida no di ket ibasaanda ida kadagiti estoria, bay-anda ida nga agay-ayam.”

Maysa nga asawa a babai ti naaripunget ken makapungtot:

“Ti kinapusek nayonanna pay ti rigat ken ti pannakapaay, isu a manggargari iti panagunget ken ti pannakarurod. No limitado ti suplay, dadduma a babbai a gumatgatang iti groseria ti agpaala laengen kadagiti dadduma iti tinapay wenno gatasda. Dagiti naudi idiay restaurants agiduronda ket innaladan dagiti lamisaan nga inur-uray dagiti dadduma iti maysa nga oras.”

Daytoy a tao inyebkasna ti pannakaseknanna maipapan iti mapaspasamak kadagiti tattao:

“Ti epektona iti lugar ket nakaro ta ti populasion ket ngangngani nagbalin a mamitlo. Maysa nga ili nga agarup 2,800 a tattao ti nagbalinen a 9,000 a tattao. Adda parikut iti pananggun-od kadagiti suplay ken ti basta panagpasiar iti ili. Ti kaadu dagiti luglugan iti daytoy bassit nga ili ninayonanna pay iti panaglilinnetlet ta ti basta panagpasiar iti aglawlaw ket maysan a gubuayan iti pannakapaay ken rigat.

“Kasta unay ti panagbalbaliw iti pananggun-od iti trabaho. Dagiti tukon a pagtrabahuan nga agsueldo iti manipud $20 agingga iti $50 iti maysa nga oras ti namagbalin a narigat ti mangtimbeng kadagiti iyun-unayo. Makakarit ti panangsalimetmet a ti materialismo saanna a ringbawan dagiti rebbengenyo iti pamilia ken dagiti naespirituan nga ipatpategyo. Ti asawak ken siak addaankami kadagiti nakaad-adu nga awag manipud kadagiti gagayyem kadagiti adayo nga estado a kas iti Florida ken Nueva York ken agingga idiay Texas ken idiay Oregon. Dagitoy immawagda maipapan kadagiti gundaway nga agtrabaho ditoy.

“Ammomi a narigat ti ekonomia iti sadinoman iti daytoy a tiempo, ngem inrekomendarmi a saanda nga umay. Dagitoy ket Saksi ni Jehova, a kas kadakami, ket ikagkagumaanmi a salimetmetan ti panangipangpangrunami iti naespirituan, ti itatabuno kadagiti gimgimong ken ti panangisarita kadagiti dadduma maipapan iti Pagarian ti Dios. Mariknami a nasaysayaat met dayta para kadakuada, ket daytat’ saan a nalaka nga aramiden iti sidong dagiti agdama a narigat a kasasaad idiay Valdez. Ti materialismo ti mangiddep iti espiritualidad, ket nasaknapen dayta ditoy.

“Anian a pudno unay dagiti sasao ti Biblia idiay 1 Timoteo 6:10: ‘Ti ayat ti pirak isu ti maysa a ramut ti isuamin a kita ti dakes, isu nga idi inaguman dagiti dadduma nayaw-awanda iti pammati ket nasalputda kadagiti adu a ladladingit.’”

Dagitoy a panagsaludsod ket naaramid dua a bulan kalpasan ti pannakaibelleng ti lana. Naipadto a ti trabaho a panangdalus iti aglawlaw iti naibelleng a lana ket mabalin a makompleton iti daytoy a tiempo​—Setiembre 15 ti inkeddengda a petsa. Inton agpatinggan ti panagdalus iti naibelleng a lana ket dagiti rinibribo a trabaho agsardengen ken inton awanen ti layus ti doliar, dagiti nabayagen nga umili a nangsalimetmet kadagiti naespirituan nga ipatpategda mangaramiddanton kadagiti nasken a panagbalbaliw.

Ngem mabalin nga adu a tawtawen pay sakbay ti panagbalin manen ti Valdez a natalna a bassit nga ili.

[Blurb iti panid 12]

“Naan-anayen a nariribuk idiay Valdez”

[Blurb iti panid 12]

Pammutbuteng iti kinaranggas

[Blurb iti panid 13]

‘Ayat iti pirak, ramut ti kinadakes’