Babassit nga Armas, Dadakkel a Problema
ITI pinulpullo a tawen, naisentro kadagiti nuklear nga igam dagiti saritaan maipapan iti panangkontrol iti armas. Saan a nakaskasdaaw daytoy, tangay madadael ti maysa a nuklear a bomba ti intero a siudad. Kaskasdi, saan a kas iti babassit nga armas, saan pay a nausar dagitoy nagpipigsa nga igam kadagiti gubat iti nasuroken a 50 a tawen.
Insurat ti mararaem a historiador iti militar a ni John Keegan: “Awan pay ti pinatay dagiti nuklear nga igam nanipud idi Agosto 9, 1945. Kaaduanna, ti 50,000,000 a natay kadagiti gubat nanipud daydi a petsa ket pinatay dagiti nalaka, adu a mapatpataud ken babassit ti balada nga igam. Nanginngina la bassit dagitoy ngem kadagiti transistor a radio ken bateria a dry-cell, a nakaad-adun ditoy lubong idi a tiempo. Agsipud ta dagiti nalaka nga igam dida unay riribuken ti biag kadagiti nabaknang a pagilian, malaksid kadagidiay pagilian a nasaknap ti panaglako ti droga ken terorismo iti politika, di unay madmadlaw ti tattao kadagiti nabaknang a pagilian ti panagkullayaw nga ibunga daytoy a panagusar iti babassit nga armas.”
Awan ti makasierto no mano a babassit nga armas ken nalag-an nga igam ti maus-usar, ngem pattapattaen dagiti eksperto a nalabit agdagup iti agarup 500 a milion dagiti pangmilitar nga igam. Maysa pay, pinullo a milion kadagiti riple ken pistol a pangsibilian ti ik-ikutan dagiti pribado nga umili. Kasta met nga iti kada tawen, mapatpataud ken mailaklako dagiti kabarbaro nga igam.
No Apay a Kaykayatda Dagita nga Igam
Apay a dagiti babassit nga armas ti kaykayatda nga igam kadagiti nabiit pay a gubat? Mabalin a dadduma a makagapu ket nainaig iti pannakidangadang ken kinapanglaw. Kaaduan kadagiti gubat idi dekada 1990 ket napasamak kadagiti napanglaw a pagilian—nakapangpanglawda ta dida makagatang iti adu a sopistikado nga igam. Nalaka dagiti babassit nga armas ken nalag-an nga igam. Kas pagarigan, ti 50 a milion a doliar, a mapattapatta a gatad ti maysa laeng a moderno nga eroplano a pakigubat, makabalannan kadagiti riple ti buyot a 200,000.
No dadduma, nalaklaka pay nga amang ngem iti dayta dagiti babassit nga armas ken nalag-an nga igam. Adu a milion kadagitoy nga igam ti ipadawat laeng dagiti militar a mangkiskissay kadagiti soldado ken igamda, wenno ilakoda manen kadagiti sumaganad nga agrurupak. Iti dadduma a pagilian, nagadu dagiti riple nga uray la a mailakoda iti innem laengen a doliar wenno maisukatda iti kalding, manok, wenno sangabay-on a daan a kawes.
Kaskasdi, malaksid iti kinalakada ken magatang dagitoy iti adu a lugar, adda dadduma pay a makagapu no apay a nakalatlatak dagiti babassit nga armas. Makapapatayda. Ti maysa a riple nga agsasaruno ti panagputokna ket mabalin a pumutok iti ginasut a daras iti kada minuto. Nalaka met nga usaren ken manteneren. Mabalin a suruan ti maysa nga ubing nga agtawen iti sangapulo a manglasang ken mangsangal iti gagangay a riple. Nabiit met a makasursuro ti maysa nga ubing a mangiturong ken mangpaputok iti dayta iti bunggoy ti tattao.
Maysa pay a makagapu no apay a nalatak dagiti paltog ket nalagda dagitoy ken mausar iti adu a tawen. Maus-usar pay laeng kadagiti gubat itatta dagiti riple a kas iti AK-47 ken M16, nga inusar dagiti soldado idi Gubat ti Vietnam. Dadduma a riple a maus-usar idiay Africa ket nausar idi Gubat Sangalubongan I. Kasta met a nalaka nga ibiahe ken ilemmeng dagiti paltog. Maitulod ti maysa a kabalio ti adu a riple iti maysa a grupo a kaasping ti militar nga adda iti nasamek a kabakiran wenno iti nasulinek a bantay. Ti maysa a buyot dagiti kabalio ket makaitulod iti umdas a riple a mangkabal iti bassit a buyot.
Dagiti Paltog, Droga, ken Diamante
Komplikado ti sangalubongan a panagnegosio kadagiti paltog. Nagadu a suplay a paltog ti legal a maipan iti nadumaduma a nasion. Idi nalpas ti Cold War, naksayan dagiti buyot ti Daya ken Laud, ket inted wenno inlako dagiti gobierno ti sobra nga alikamen kadagiti gagayyem ken kaaliadoda. Sigun iti maysa a mannurat iti Peace Research Institute idiay Oslo, Norway, nanipud idi 1995 nakaipadawaten ti Estados Unidos laeng iti nasurok a 300,000 a riple, pistol, masinggan, ken mangipalladaw iti granada. Kunada a nalaklaka ti mangipadawat ti igam ngem ti manglasang wenno mangidulin ken mangaywan kadagitoy. Pattapattaen ti dadduma a mangus-usig a nalabit tallo a bilion a doliar a gatad dagiti babassit nga armas ken nalag-an nga igam ti legal a maiballasiw kadagiti beddeng ti nadumaduma a nasion iti kada tawen.
Nupay kasta, mabalin a dakdakkel pay nga amang ti maiparparit a panagnegosio. Masansan a masapul a magatang dagiti maiparit nga igam. Iti dadduma a gubat idiay Africa, saan a kuarta, no di ket dagiti diamante a naagawda kadagiti pagminasan ti inggatang dagiti grupo a kaasping ti militar kadagiti babassit nga armas ken nalag-an nga igam nga aggatad iti ginasut a milion a doliar. Nagkomento ti The New York Times: “No rinuker dagiti gobierno, narungsot dagiti rebelde ken nalaka laeng ti bumallasiw kadagiti beddeng . . . Dagiti agrimatrimat a bato wenno diamante ti nakaigapuan ti panangtagabo, panangpapatay, panangpawad, agraraira a kinaawan pagtaengan ken nakaro a pannakarbek ti ekonomia.” Nagrigat a panunoten a ti bato a maisukat kadagiti riple ket mabalin a mailakonto iti nangayed a paglakuan iti alahas kas nangina a simbolo ti manayon nga ayat!
Nainaig met dagiti igam iti maiparparit a panaglako iti droga. Gagangayen a maymaysa a ruta ti usaren dagiti kriminal nga organisasion tapno maipuslit ti droga a maisukat kadagiti maipuslit a paltog. No kasta, dagiti igam ket dandani nagbalinen a kuarta, a maisukat kadagiti droga.
Ti Mapasamak Kadagiti Paltog Kalpasan ti Gubat
No agpatinggan ti gubat, dagiti paltog ket masansan nga ikutan dagiti kriminal. Amirisem ti napasamak iti maysa a pagilian iti makin-abagatan nga Africa a sadiay nagbalin a kinaranggas dagiti kriminal ti kinaranggas a pinataud ti politika. Ti kinaranggas a pinataud ti politika ti nakatayan ti agarup 10,000 a tattao sadiay iti las-ud laeng ti tallo a tawen. Idi nagpatingga dayta a rinnupak, immadu ti kinaranggas dagiti kriminal. Nagbalin a “gubat dagiti taksi” ti salisal dagiti tsuper ti taksi, ket natangdanan dagiti butangero a mangpaltog kadagiti pasahero ken tsuper ti kalabanda a kompania. Umad-adu ti pannakausar dagiti pangmilitar a riple kadagiti panagtakaw ken dadduma pay a krimen. Immabut iti 11,000 ti napapatay babaen iti paltog iti maysa a kallabes a tawen. Daytoy ti maikadua a kangatuan a bilang iti lubong kadagiti saan a makigubgubat a pagilian.
Ti pannakaammo a nagtagiarmas ken naranggas dagiti kriminal ket mangpataud iti panagbuteng ken kinaawan talged. Iti adu a napanglaw a pagilian, talaga nga agnanaed dagiti babaknang kadagiti arigna naan-anay a nasarikedkedan a lugar, a nalikmut kadagiti pader ken alad a nakabitan iti koriente ken maguguardiaan iti aldaw ken rabii. Agan-annad met dagiti agnanaed kadagiti nabaknang a pagilian. Agpayso daytoy uray pay kadagiti lugar a di agdadangadang dagiti umili.
Isu nga agpadpada a kadagiti pagilian nga adda gubat ken adda “talna,” dagiti paltog ti pakaigapuan ti kinaawan talged. Awan ti tao a makatukod iti makapapatay nga epekto dagiti paltog; wenno ditay met mabilang dagiti natay, nasugatan, naulila, ken nadadael ti biagda. Ngem, ammotayo a nalapunosen ti lubong iti armas ket umad-adu pay. Pumigpigsa ti kiddaw nga adda koma maaramid. Ngem ania ti maaramidan? Ania ti maaramidto? Dagitoy dagiti saludsod nga usigentayo iti sumaganad nga artikulo.
[Kahon/Ladawan iti panid 7]
Ti Dati a Mannakigubat Mabigbigna ti “Kinamaagna”
Maysa nga ubing a soldado a nakidangadang iti isu met la a gubat a tinalawan dagiti tattao a nadakamat iti immuna nga artikulo ti kellaat a nagbalin a bayanggudaw ken awanan kuarta iti siudad a nakigubatanna idi tapno maparmek. Marurod a makakitkita iti anak ti liderna nga agpaspasiar a nakalugan iti napintas ken nangina a motorsiklo ken kadagiti dati a komandante iti militar a mangikagkagumaan nga agtalinaed a mannakabalin ken mararaem. “No panunotek ti lima a tawen a kaaddak iti bakir, a mangpatpatay kadagiti tattao ken mapalpaltogan, mabigbigko ti kinamaagko,” kinuna ti mannakigubat. “Impustami ti biagmi para kadagiti tattao a di makalagip iti masakbayan no kasano a nakagtengda iti agdama a kasasaadda.”
[Credit Line]
AKKUB ken panid 7: Ubing a soldado: Nanzer/Sipa Press
[Kahon/Ladawan iti panid 8]
“Awan ti Paglemmengan”
Adda dagiti limitasion ti moderno a riple, nupay makapapatay. Mangipaltog laeng kadagiti bala. Di makapapatay iti tattao a nalingdan iti napupuskol a pader wenno bangen. Iti kangitingitan ti panaglalaban, mabalin a di mapuntaan ti soldado ti puntiriana. No iggaman, uray iti sidong dagiti nasayaat a kasasaad, agingga iti 460 a metro laeng ti mapuntaanna.
Adda solusion ti militar ti E.U. kadagita a “parikut”—maysa a baro, adelantado unay ken mausar iti amin a panggep a riple a maawagan ti Objective Individual Combat Weapon (OICW). Nalag-an laeng nga awiten ti maysa a soldado. Saan la a bala ti ipaltog ti OICW no di ket dagiti 20-milimetro a granada. Adda pay sabali a naisangsangayan a maaramidanna: Mapatayna dagiti kabusor nga aglemlemmeng iti likudan dagiti bangen. Ti laeng aramiden ti soldado ket ipaturongna ti paltog iti ngatuen wenno sikigan ti puntiria. Automatiko nga ikeddeng ti paltog ti kaadayo ti puntiria ken isaadna ti elektroniko a fuse iti granada tapno bumtak dayta iti umiso a kaadayo, ket tamaanna ti biktima kadagiti makadangran a babassit a bala. “Dagiti naisangsangayan a maaramidan ti paltog ti mangipalubos a dandani mapaltogan dagiti mannakigubat a tropa ti E.U. uray dagiti adda kadagiti nalmeng a lugar,” kinuna ti maysa a pannakabagi ti kompania nga agar-aramid iti dayta nga igam. Ti mangipaturong nga infrared pagbalinenna nga epektibo ti panangpuntiria ti igam uray iti kasipngetan.
Impannakkel dagiti agar-aramid iti dayta nga “awan ti paglemmengan” dagiti tattao iti kastoy a paltog. Kunada a ti igam ket maminlima a mas makapapatay ngem iti M16 ken M203 a mangipalladaw iti granada, iti mamindua a daras a kaadayo. Di agdanag dagiti soldado a saan a naintek ti panangipaturongda; masapul laeng a siripenda ti pagsirigan sada guyoden ti gatilio tapno pumutok ti adu a bala ken granada. No agtultuloy ti eskediul ti panagpartuat, makabalan ti damo a yunit ti militar iti OICW inton tawen 2007.
Nupay kasta, agim-imtuod dagiti kritiko: Kasano a mausar dagiti paltog no agpatrolia dagiti soldado iti aduan tao a sangakaarrubaan a posible nga ayan met dagiti makigubgubat a kabusor a kadua ti adu nga inosente a sibilian? Ania ti mapasamak no mailako ti OICW kadagiti militar iti intero a lubong a mabalin a mangusar kadagitoy a maibusor iti umilida a mismo? Ket ania ti mapasamak no ti igam ket matagikua dagiti terorista ken kriminal?
[Credit Line]
Alliant Techsystems
[Dagiti ladawan iti panid 6]
Masansan a maisuksukat dagiti babassit nga armas ken nalag-an nga igam kadagiti diamante ken droga