Panagpasiar Idiay Ghana

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY GHANA

BAYAT a lumawlawag ti agsapa ken mapukpukaw ti angep, sibabannayat a nagbiahekami iti nasurok a 80 a kilometro iti saan nga aspalto a kalsada nga agturong iti Mole National Park idiay Makin-amianan a Rehion ti Ghana. Bin-ig a karuotan, kasamekan, ken kakaykaywan ti makita iti aglawlaw. Pasaray adda malabsanmi a bassit a bario nga addaan kadagiti kalapaw a naaramid iti daga ken naatepan iti pan-aw.

Anian a nagpaiduma idi nakadanonkami idiay Damongo, maysa a kumaribuso nga ili nga addaan kadagiti tiendaan, aspalto a kalsada, ken grabe a trapiko! Magmagna a mapan ageskuela dagiti ubbing a nakakawes iti kolor gatas ken kape nga unipormeda. Dagiti babbai a nakakawes iti namaris ket agsusuon iti amin a klase ti karga​—pagsungrod, taraon, ken timba a napno iti danum. Agbusbusina dagiti kotse ken traktora, ken lumablabas dagiti nakabisikleta. Ag-20 pay a kilometro ti daliasatenmi.

Idiay Mole National Park

Nakadanonkami met laengen iti parke. Sigun iti nangipasiar kadakami a ni Zechariah, naipasdek ti Mole Game Reserve idi 1971 ket 4,840 a kilometro kuadrado ti kalawana. Adda 93 a klase ti mamalia, 9 a klase ti amphibian, ken 33 a klase ti reptilia iti listaan ti parke. Karaman kadagitoy dagiti leon, leopardo, labang a hyena, civet cat, elepante, bongo, pandek nga atap a nuang iti kabakiran, warthog, waterbuck, duiker, genet, hartebeest, mongoose, baboon, nadumaduma a klase ti sunggo, roan antelope, porcupine, buaya, ken uleg, agraman dagiti beklat. Adda pay nakitadan a nasurok a 300 a klase ti tumatayab ditoy.

Sangkasipatmi dagiti mabisin a sepsep bayat a magmagnakami iti kaliddaan. Di nagbayag, asidegkamin iti maysa a pangen dagiti antelope. Iti damo, narigat a makita dagitoy, tangay kakolkolorda ti aglawlawda. Bayat a buybuyaenmi ida, sipsiputandakami met a naimbag, isu nga agpapadakami a maallukoy iti maysa ken maysa. Bayat a rinetratomi ida, nakigtotkami gapu ta adda nagbanang-es iti napigsa iti kannawanmi. Kasla nagreklamo ti dakkel a kalakian a waterbuck iti panagbasakbasakmi iti teritoriana isu a dinardarasna ti nagtaray iti kakaykaywan a madupagmi.

Kalpasanna, nakakitakami iti uppat a dadakkel nga elepante iti sirok ti dakkel a kayo. Guyguyodenda dagiti sanga babaen kadagiti sungoda ken ngalngalngalenda dagiti naganus a bulong. Immasidegkami bassit, ket idi 10 a metro laengen ti kaadayomi, indagadag ni Zechariah a retratuenmi idan. Sinipatna ti putan ti riplena, a nangpataud iti uni ti metal a nangabug kadagiti elepante manipud iti sirok ti kayo tapno napimpintas ti maretratomi. Iti di unay pangadaywen, nakakita dagiti elepante iti kapitakan isu a naglubnakda iti dayta. Inlawlawag ni Zechariah nga agbalbaliw ti kolor dagiti elepante​—manipud iti gagangay a nangisit nga agbalin a nalabaga wenno kolor kape​—depende iti kolor ti pitak a paglubnakanda.

Nagnakami pay bassit ket nakitami ti intero a buya ti parke. Karaman kadagiti mulana dagiti nagpipintas a kayo nga akasia ken shea. Iti dalanmi nga agawid, sinurotmi ti nagnaan met laeng dagiti elepante. Sumagmamano pay la a metro ti kaadayoda, ngem timmingra ti lapayag ti kadakkelan nga elepante iti grupoda, nagsagana a dumuklos, ken immasidegen kadakami. Duklosennakami ngata?

Imbaga ni Zechariah a saankami a madanagan, ngem iti isu met la a kanito, imbabana ti riplena iti abagana ket inyadayonakami iti nagnaan dagiti elepante. Intultuloymi ti nagna, a kaduami ti giyami a nagtagiriple​—ken dakami a nagtagikamera​—tapno nakasagana a mausar. Di nagbayag, saandakamin a nakita dagiti elepante.

Inlawlawag kadakami ni Zechariah a nairuamen kadagiti tattao dagiti elepante iti parke ket umasideg pay ketdi ti dadduma. No masansan a makitada dagiti elepante, panaganan ida dagiti giya. Maysa ti inawaganda a Dugol gapu ta adda dakkel a dugolna. Ti maysa pay nga elepante ket pinanagananda nga Aksion gapu ta nairuam a mangbutbuteng kadagiti turista.

Simmaganad, nakakitakami ti nagadu a baboon, maysa a klase ti sunggo. Binuyami ida nga agkalkalumbitin kadagiti kayo wenno agtaraytaray iti daga. Impakita kadakami ti giyami ti maysa nga ina a baboon a mangaw-awit iti dua nga annakna, maysa iti bukotna ken maysa ti am-ammalanna. Singin dagita, inlawlawag ni Zechariah.

Talaga a nagadu nga animal ti nakitami ita. Imbaga ni Zechariah kadakami a tapno makakita ti maysa a tao kadagiti atap nga animal no kalgaw​—iti nagbaetan ti Abril ken Hunio​—masapul nga aguray laeng kadagiti disso nga ayan ti danum agsipud ta umay uminum ti adu a pangen. Kinunana pay a no aglugan ti maysa a tao iti de dual a lugan nga agpasiar iti parke, maimatanganna ti adu pay a sabsabali nga animal a pakairamanan dagiti atap a nuang ken leon.

Pangngaldawen. Bayat a mangmangankami, nagtugaw ti maysa a dakkel a baboon iti lugan a nakaparada iti abay ti luganmi ket miningminganna a naimbag ti pangngaldawko. Limmabas ti dadduma pay a baboon, agraman ti sumagmamano nga antelope ken maysa a warthog, ken kamaudiananna, adda nagparang nga uppat nga elepante iti tapaw ti asideg a turod. Nalabit adda panglakaganmin a mangretrato kadagitoy nga animal!

Idiay Tiendaan

Nagbiit ti panagpasiarmi idiay Mole National Park, ngem agbiahekamin iti dua nga oras a lumasat kadagiti saan nga aspalto a kalsada nga agturong idiay Sawla, maysa nga ili a pagnanaedan ti maysa a tribu dagiti mannalon a maawagan Lobi. Adda karkarna a kustombre dagiti babbai iti daytoy a tribu. Artipisial a padakkelenda dagiti bibigda. Nupay in-inut a din maal-alagad dayta a tradision bayat a maim-impluensiaan dagiti agtutubo a babbai iti moderno a sibilisasion, pagpannakkel pay laeng ti adu a babbai ti kinadakkel dagiti bibigda. Kinapudnona, maibilang a maysa nga insulto no ibagam iti maysa a babai a Lobi a bassit ti bibigna a kas ti maysa a lalaki.

Simmangpetkami iti maysa a purok ket simrekkami iti tiendaan. Dagiti puesto ket naaramid kadagiti sanga ti kayo ken naatepan iti pan-aw. Adda puraw a lalaki nga agtaktakder iti tiendaan iti tengnga dagiti bin-ig a nangisit nga Africano. Inasitganmi ket naammuanmi a nabiit pay a simmangpet ditoy tapno ipatarusna ti Biblia iti lenguahe a Lobi. Agnanaed a mismo iti purok dagiti Lobi tapno masursurona a naimbag ti agsao iti lenguaheda. Nalagipko ni Robert Moffat, a nangirusat iti maysa a mision kadagiti tattao a Tswana ti lenguaheda idiay makin-abagatan nga Africa idi maika-19 a siglo tapno ipatarusna ti Biblia iti lenguaheda.

Adda maysa a baket a Lobi a napadakkel ti bibigna nga agtugtugaw iti maysa a bangko iti maysa kadagiti puesto iti tiendaan. Dua a napapudaw a kayo a plato, a tunggal maysa ket kas iti kadakkel ti kuko ti tangan, ti naipalok iti maysa nga abut iti tunggal bibigna. Kayatko koma a retratuen, ngem idi retratuek koma, pimmanaw ketdin. Inlawlawag ti maysa kadagiti kakaduak nga adda pammati dagiti babbaket a Lobi a madaksan ti kararuada no adda kellaat a mangretrato kadakuada.

Iti dalanmi a nagsubli idiay Sawla, nga umyananmi, pinampanunotko ti kinasirib ken kinanadumaduma a nakitami kadagiti pinarsua ti Dios. Nagsayaat ti panangdiseniona agpadpada kadagiti animal ken tattao. Husto ti indir-i ti salmista: “Anian a nagadu ti aramidmo, O Jehova! Isuda amin inaramidmo buyogen ti kinasirib. Ti daga napno kadagiti pinataudmo.”​—Salmo 104:24.

[Mapa iti panid 14, 15]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

GHANA

[Ladawan iti panid 14]

Warthog

[Ladawan iti panid 14]

Labang a hyena

[Ladawan iti panid 15]

Elepante

[Ladawan iti panid 15]

Dagiti hippopotamus

[Ladawan iti panid 15]

Maysa a pangen dagiti antelope

[Ladawan iti panid 16]

Ina a baboon a mangaw-awit iti dua nga annakna

[Ladawan iti panid 17]

Hartebeest

[Ladawan iti panid 17]

Ti tiendaan