Konektadokan​—Kasano?

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY JAPAN

NASUROK a 300 a milion ti agtelepono iti kada aldaw ditoy Japan. Daytoy ti pagilian a ti kaadu ti teleponona ket kas iti kaadu ti umilina. Inaldaw met a makaawat ti Japan iti agarup sangamilion nga awag manipud iti sabali a pagilian, ket agarup umasping iti dayta a bilang dagiti agtelepono iti ballasiw taaw.

Nalabit agus-usarka met iti telepono​—daydiay ordinario (naisimpa ti liniana) wenno cellular​—iti dandani kada aldaw. Bayat a rumangrang-ay ti moderno a lubong, nakairuamanen ti adu a tattao a teleponuan ti maysa nga agnanaed iti sabali a kontinente. Ngem napanunotmo kadin no kasano a maikonektar ti teleponom iti telepono daydiay aw-awagam?

Konektado Babaen ti Sistema iti Linia ti Telepono

Umuna iti amin, masapul a maikonektar ti teleponom iti maysa a sistema iti linia ti telepono. No tuntonem ti alambre a naikonektar iti ordinario a telepono, makitam ti maysa a modular jack, wenno saksakan nga addaan nalmeng a paset a nadisenio nga umawat iti kaibatoganna a projecting plug tapno makompleto ti maysa a circuit, wenno junction box, a konektado iti sistema ti alambre ti koriente iti balaymo.a No itultuloymo pay a tuntonen, makitam a konektado daytoy a linia iti maysa a kable iti poste ti koriente wenno iti uneg ti daga, nga agturong iti maysa a telephone exchange iti lugarmo, wenno ti kangrunaan a pasdek a pakaikonektaran dagiti linia ti telepono tapno makapagsasarita dagiti tattao babaen ti telepono. Konektado met daytoy nga exchange iti dakdakkel nga exchange, isu a mapataud ti maysa a sistema iti linia ti telepono. Inton teleponuam ngarud ti maysa a gayyem iti isu met la nga ili, mapataud ti maysa a koneksion a mangyallatiw iti signal ti timek iti nagbaetan ti teleponom ken ti telepono ti gayyemmo babaen ti maysa a sistema iti linia.

Ania ngay met ti kasasaad dagiti cellular a telepono? Kasanoda a maikonektar? Kaasping met laeng iti prinsipio a maus-usar iti ordinario a telepono. Adda di makita nga “alambre,” a maawagan radio wave, a mangikonektar iti cellular a teleponom iti asideg nga opisina ti mobile telephone exchange a konektado iti maysa a sistema iti linia ti telepono. Ngem kasano ngay no sabali a kontinente ti pagnanaedan ti kasarsaritam?

Dagiti Kable iti Ballasiw Taaw

Nagdakkel a proyekto ti panangikonektar babaen ti kable iti dua a kontinente a pinagsina ti taaw. Kalikaguman daytoy ti panangikabit iti rinibu a kilometro ti kaatiddogna a kable iti uneg ti baybay ken bumallasiw kadagiti trensera iti uneg ti baybay ken bantay. Nupay kasta, kastoy ti panangrugi idi ti kaunaan a telekomunikasion iti nagbaetan dagiti kontinente. Idi 1956 a nairingpas ti kaunaan a kable ti telepono a naisaad iti uneg ti Taaw Atlantiko.b Dayta ti namagkonektar iti Scotland ken Newfoundland ken addaan iti 36 a circuit ti telepono. Idi 1964, naipasdek iti nagbaetan ti Japan ken Hawaii ti kaunaan a kable a limmasat iti Taaw Pacifico. Nangyallatiw dayta a kable iti 128 a circuit ti telepono. Adu pay a kable iti uneg ti taaw ti simmaruno a naisaad, a namagkokonektar kadagiti kontinente ken puro.

Ania dagiti klase ti kable a naisaad iti ballasiw ti lansad ti taaw para kadagiti koneksion ti telepono? Idi damo, ti gagangay a nausar ket ti coaxial cable, wenno dagiti kable a mangyallatiw iti koriente babaen ti dua a concentric conductor a pinagsina ti maysa nga insulator. Gambang ti gagangay a nausar a conducting wire-na idinto ta gambang wenno aluminum foil ti nausar met a conducting shell-na. Idi 1976 a naikabil ti maysa kadagiti kaudian a coaxial cable ket makayallatiw agingga iti 4,200 a voice circuit. Nupay kasta, idi dekada ti 1980, mabalinen nga usaren ti fiber-optic cable. Naikabit idi 1988 ti kaunaan a kastoy a klase ti kable a limmasat kadagiti kontinente. Mayallatiwna ti 40,000 nga aggigiddan a saritaan iti telepono babaen ti pannakausar ti teknolohia a digital. Bimmileg ti kapasidad dagiti kable nanipud idin. Ti sumagmamano a kable a naiwayat iti Taaw Atlantico ket makayallatiw iti 200 a milion a circuit ti telepono!

Kasano a maisaad dagiti kable ti telekomunikasion iti uneg ti taaw? Kinapudnona, maisaadda iti lansad ti taaw ken sumurot iti tukok ti taaw. Iti asideg ti takdang, maisimpa ti kable iti solido a kaha a pannakabalayna. Daytoy ti maisaadto iti trensera a kinali ti maysa a lugan a makontrol uray no adayo ti turongenna. Ti kahana ti mangsalaknib iti kable tapno saan a dadaelen dagiti angkla wenno iket a pagkalap. Isu nga inton teleponuam ti gayyemmo iti sabali a kontinente, maysa kadagitoy a kable ti mabalin a mangyallatiw iti timekmo iti ballasiw ti nauneg a baybay.

Pagkokonektaren Dagiti Di Makita a Kable ti Addayo a Luglugar

Nupay kasta, saan laeng a dagiti kontinente ken puro ti pagkokonektaren ti kable iti uneg ti taaw. Gagangay met a maus-usar ti di makita nga “alambre”​—maysa a radio wave. Daytoy a klase ti wave, a maawagan met microwave, ti mamagkonektar iti addayo a luglugar para kadagiti internasional a telekomunikasion. Tangay agdaliasat ti microwave iti diretso a linia a kas iti akikid a silnag ti lawag, maikonektarna laeng dagiti transmitter ken receiver nga adda iti diretso a linia, a di malapdan ti nagtugmokan ti langit ken daga. Gapu ta kurbado ti rabaw ti daga, saan a direkta a maikonektar dagiti lugar iti agsumbangir a deppaar ti globo. Tapno mapagkokonektar dagita nga addayo a lugar, kasapulan ti komunikasion babaen ti satellite.

No maisaad ti satellite iti ngatuen ti equator iti kangato nga agarup 35,800 a kilometro, a pagaammo kas ti satellite nga agrikus a kagiddan ti daga, ti kapartak ti panagrikusna a manglawlaw iti daga ket agarup 24 nga oras​—a kaasping iti kapaut ti panagrikus ti daga. Gapuna, agtalinaed iti ngatuen ti dandani isu met la a rehion ti daga. Tangay makita daytoy a satellite ti rehion a mangsaklaw iti kakatlo ti daga, dagiti estasion iti daga​—dagiti disso a mangyallatiw ken umawat kadagiti microwave​—iti daytoy a rehion ti makikomunikar iti satellite. Kasano ngarud a maikonektar ti dua nga agaddayo a disso babaen ti satellite?

Adda estasion ditoy daga nga adda iti uneg ti rehion a saklawen ti satellite a mangyallatiw iti signal ti microwave iti satellite. Maawagan daytoy nga uplink. Apaman a maawatna ti wave, ti maysa a radio repeater, wenno transponder, a naisaad iti satellite ti basta mangpabannayat iti frequency sana iyallatiw manen tapno mangngeg ti sabali pay nga estasion ditoy daga. Maawagan daytoy a downlink. Iti kastoy a pamay-an, ti dua nga estasion ditoy daga a dida kabaelan ti direkta a makikomunikar iti maysa ken maysa ket maikonektar babaen ti di makita nga alambre babaen ti satellite.

Naipatayab idi 1965 ti kaunaan a pangkomersial a satellite ti komunikasion nga isu ti INTELSAT 1, a maawagan met kas Early Bird. Ita, madama a maus-usar ti agarup 200 a satellite ti komunikasion, a kaaduan kadakuada ket agrikus a kagiddan ti daga, a mamagkokonektar iti adu a lugar iti intero a lubong. Maus-usar dagitoy a satellite saan laeng a para iti internasional a telekomunikasion no di ket uray kadagiti brodkas ti telebision, panangpaliiw iti kasasaad ti paniempo, ken dadduma pay a panggep. Tangay adu a transponder ti aw-awitenda, makaipaay dagita a satellite kadagiti circuit nga aduan channel. Kas pagarigan, mapaggiddan ti Early Bird nga iyallatiw ti maysa a circuit ti telebision ken 240 a circuit ti telepono. Ti serye ti INTELSAT VIII, a maus-usaren nanipud pay 1997, ket aggiddan a makaipaay iti tallo a brodkas ti telebision ken iti kaaduan a bilang a 112,500 a circuit ti telepono.

Madlawmo Kadi?

Limmaka unay ti presio ti panagtelepono iti sabali a pagilian gapu kadagitoy amin a panagbalbaliw. Nalabit masansan a teleponuam ti gagayyem wenno kakabagiam iti sabali a kontinente. Kasano a maammuam no konektadoka babaen ti kable iti uneg ti taaw wenno satellite?

No konektadoka iti satellite, ag-70,000 a kilometro ti kaadayo dagiti di makita nga alambre (a pakairamanan ti uplink ken downlink). Dandani mamindua dayta iti distansia a madaliasat no likmutem ti daga. Uray no kas iti kapartak ti kimat ti panagdaliasat dagiti microwave, dandani kakapat ti maysa a segundo ti panawen a kasapulanda tapno masaknapanda ti distansia manipud iti estasion ti daga nga agturong iti sabali babaen ti satellite. Kaipapanan daytoy a ti timekmo ket maud-udi iti kakapat ti maysa a segundo a mangngeg ti kasarsaritam iti telepono. Kasta met la ti mapasamak iti bangir a direksion. No kasta, kagudua ti maysa a segundo ti baet ti panagsaom iti telepono ken ti panagsungbat ti kasarsaritam. Tangay saanka a naruam iti daytoy a pannakataktak iti inaldaw a saritaan, mabalin a madlawmo a makisarsaritaka a kagiddan ti panagsao ti kasarsaritam. No napadasamon daytoy, mabalin a dayta ti mangipasimudaag a makisarsaritaka babaen ti panangikonektar ti satellite. Nupay kasta, no awagam ti isu met la a numero iti sabali nga oras, mabalin a saanmo a madlaw ti aniaman a baet ti panagsaom ken ti panagsungbat ti kasarsaritam. Mabalin a daytoy ket gapu ta konektadoka ita babaen ti kable a fiber-optic nga adda iti uneg ti taaw. Saanmo a makita no kasano ti panangikonektarda kenka iti sabali a paset ti lubong babaen ti narikut a sistema iti linia ti telepono.

Kasapulan ti kinalaing ken panagbannog ti adu a tattao tapno mamantener ti komplikado a sistema ti linia ti telepono kadagiti kable iti uneg ti taaw, estasion ditoy daga, ken satellite a mangpanam-ay iti pannakikomunikartayo. Isu nga inton sumaganad a teleponuam ti gayyemmo, apay a saanmo a panunoten ti amin a naaramid tapno maikonektardaka?

[Dagiti Footnote]

[Diagram/Dagiti ladawan iti panid 20, 21]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

DAGITI RADIO WAVE

Uplink

Downlink

[Diagram/Dagiti ladawan iti panid 20, 21]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

DAGITI KABLE ITI UNEG TI BAYBAY

Cellular a telepono

[Ladawan iti panid 20]

Makayallatiw ti moderno a kable a fiber-optic iti 200 a milion a circuit ti telepono

[Ladawan iti panid 21]

Ti INTELSAT VI nga ar-aramiden dagiti trabahador ti Space Shuttle

[Credit Line]

Rinetrato ti NASA

[Ladawan iti panid 21]

Dagiti barko ti agisaad kadagiti kable ken agmantener kadagitoy

[Credit Line]

Impaay ti TyCom Ltd.