Panangammo Kadagiti Pakaigapuanna

“Gagangay a saan a maymaysa ti pakaigapuan ti depression dagiti tin-edyer no di ket kombinasion dagiti pakaburiboran.”​—Dra. Kathleen McCoy.

ANIA ti pakaigapuan ti depression dagiti tin-edyer? Mabalin nga adu a banag ti mairaman. Ti maysa isut’ pisikal ken emosional a panagbalbaliw gapu iti pubertad a mabalin a pakaigapuan ti nakaro a kinaawan namnama ken panagbuteng dagiti agtutubo. Dagitoy ti nangnangruna a mamagduadua ken mamagnegatibo iti panunotda. Kasta met, masansan a madlaw dagiti tin-edyer ti negatibo a tigtignay no mariknada nga ipupuera ida dagiti kapatadanda wenno ti maysa a kursonadada. Kanayonanna, kas naibaga iti immuna nga artikulo, dumakdakkel dagiti tin-edyer ita iti makapaleddaang a lubong. Talaga nga agbibiagtayon kadagiti “napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan.”​—2 Timoteo 3:1.

Ti mangpakaro pay iti parikut ket ita pay laeng a maipaspasango dagiti agtutubo kadagiti rigat iti biag, ket awananda iti kinasigo wenno kapadasan a kas kadagiti adulto. Isu a dagiti tin-edyer mayaspingda kadagiti turista nga agdaldaliasat iti teritoria a dida kabesado​—a malapunos iti aglawlawda ken, kaaduanna, dida kayat ti agpatulong. Dagitoy a kasasaad ti posible unay a pakaigapuan iti depression.

Ngem adu pay a banag ti pakaigapuan ti depression dagiti tin-edyer. Amirisentayo ti sumagmamano laeng.

Depression ken Pannakaikawa

No dadduma sumaruno ti depression kalpasan ti nakaro a pannakaikawa​—nalabit ti ipapatay ti ay-ayaten wenno ti pannakaikawa iti nakidiborsio nga ama wenno ina. Mabalin a pagleddaangan pay ti tin-edyer ti ipapatay ti tarakenna.

Adda met dagiti di unay kadawyan a kita ti pannakaikawa. Kas pagarigan, ti iyaakar iti baro a sangakaarrubaan kaipapananna ti panangpanaw iti nakairuaman nga aglawlaw ken patpatgen a gagayyem. Ti segseggaan unay a kalat a kas iti panagraduar ket pakaigapuan met ti pannakaikawa. Ngamin, mabalin nga awanen ti nam-ay ken kinatalged iti baro a kasasaad ti panagbiag. Sa adda met dagiti agtutubo a mangib-ibtur iti nakaro a sakit. Iti kasta a kasasaad, ti kinasaem ti pannakaidumana kadagiti kapatadanna​—nalabit ti pannakaipuera pay ketdi​—ti mangiparikna iti tin-edyer a kasla saanen a normal.

Ipapantayon a sarsarangten ti adu nga agtutubo dagita a pannakaikawa a dida unay agleddaang. Agliday, agsangit, agladingit, agleddaangda​—ngem inton agangay makibagaydan. Apay ngarud nga agsagaba ti dadduma a tin-edyer iti depression idinto ta nalaka a makibagay ti kaaduan kadagiti pakarigatan iti biag? Narigat a sungbatan, ta narikut a sakit ti depression. Ngem nalabit nalaklaka a maaddaan iti depression ti dadduma a tin-edyer.

Ti Pakainaigan Dagiti Kemikal iti Bagi

Patien ti adu a doktor a mangtamtaming kadagiti sakit ti isip a ti di kinabalanse dagiti kemikal iti utek ti maysa a kangrunaan a makagapu iti depression.a Mabalin a maipatawid ti di kinabalanse dagiti kemikal iti gene ta naammuan dagiti managsukisok a dagiti tin-edyer nga addaan ama wenno ina nga agsagsagaba iti depression ti ad-adda a makapatanor iti kasta a sakit. “Kaaduan kadagiti annak nga addaan depression ket addaan iti ama wenno ina nga addaan depression,” kuna ti libro a Lonely, Sad and Angry.

Daytoy ti mangpataud iti saludsod nga, Agpayso aya a matawid dagiti annak ti depression, wenno maimpluensiaanda laeng a maaddaan iti kasta gapu ta kabbalayda ti ama wenno inada nga addaan iti kasta? Narigat a sungbatan ti ‘parikut a natawid kontra naimpluensiaan,’ agsipud ta talaga a nakarikrikut ti utek, a kas iti adu pay a dadduma a pakaigapuan ti depression dagiti tin-edyer.

Depression ken Kasasaad ti Pamilia

Adda napateg a rason no apay a naawagan ti depression a kasasaad ti pamilia. Kas naibagan, mabalin nga adda gene a pakaigapuan ti depression a naipatawid iti agsasaganad a kaputotan. Ngem adda met maaramidan ti kasasaad ti pamilia. “Dakkel ti posibilidad a makapatanor iti depression dagiti annak a maltratuen ti dadakkelda,” kuna ni Dr. Mark S. Gold. “Kasta met dagiti annak a kanayon a babalawen ti dadakkelda ken dagidiay bin-ig a ti pagkapuyan ti anakda ti makitkitada.” Mapatanor met ti depression no nalabes ti panangipateg ken panangsalaknib dagiti nagannak. Ngem makapainteres ta kuna ti maysa a managsukisok nga ad-adda a mapatanor dagiti annak ti depression no awan interes dagiti nagannak kadakuada.

Nupay kasta, daytoy dina kayat a sawen nga amin a tin-edyer nga addaan depression ket biktima ti di umiso a panangpadakkel. Ti panangibaga a biktima iti di umiso a panangpadakkel ti amin nga agtutubo nga addaan depression ket panangilibak iti adu ken dadduma pay a pakaigapuan iti parikut. Nupay kasta, dakkel ti epekto ti kasasaad ti pamilia iti sumagmamano a kaso. “Dagiti annak nga agnanaed iti pagtaengan nga agkaraapa dagiti nagannak ket ad-adda a makapatanorda iti depression ngem kadagiti di unay nariribuk ti kasasaadda,” kuna ni Dr. David G. Fassler. “Ti maysa a rason ket agkaraapa ti nagannak isu a mabaybay-anda dagiti kasapulan ti annakda. Ti sabali pay a rason ket kanayon a pagsupiatan dagiti nagannak ti annakda, isu a makonsiensia, makapungtot, ken agsakit ti nakem dagiti agtutubo.”

Dagitoy ket sumagmamano laeng kadagiti pakaigapuan ti depression dagiti agtutubo. Adda pay dadduma. Kas pagarigan, kuna ti dadduma nga eksperto a dagiti nainaig iti aglawlaw a makagapu (kas iti di nasustansia a taraon, sabidong, ken ti panagusar kadagiti makaadikto a substansia) ket mabalin a pakaigapuan ti depression. Sigun iti dadduma, dagiti agas (a kas iti sumagmamano nga antihistamine ken pangpakalma) mabalin nga adda met kasta nga epektoda. Dagiti annak a marigatan nga agsursuro ket agparang a nalaklaka a makapatanor iti depression, gapu ta posible a dida agtalek iti bagida bayat a maamirisda a dida kabaelan ti makiaddang kadagiti kaklaseda.

Ngem, aniaman ti makagapu, nasken a maamiris ti saludsod a, Kasano a matulongan dagiti tin-edyer nga addaan depression?

[Footnote]

[Dagiti ladawan iti panid 8, 9]

Masansan a ti riribuk iti pamilia ti pakaigapuan ti depression