Otonio—Naisangsangayan a Panawen ti Tawen
TI OTONIO ket espesial a panawen ti tawen. Dayta ti panawen a ti naariwanas, nadagaang nga aldaw, ken nalamiis a rabii ti in-inut a mamagduyaw, mamagbalin a kolor kahel, ken mangpalabaga iti kakaykaywan ti katurturodan kadagiti pagilian a kalkalainganna ti temperaturada. Dayta ti panawen a maartapan ti kanayon a kinaberde ti bulbulong dagiti saleng ken sedro gapu kadagiti nakalablabaga ken nakaduyduyaw a bulong dagiti kaaspingda—ti kaykayo nga agregreg ti bulbulongda.
Dagiti pagilian iti Daya a kas iti Japan ken Korea ti kangrunaan a mangapresiar iti otonio. Idiay Japan, ti tattao masansan a “birokenda dagiti kolor ti otonio”—ti naisangsangayan a terminoda kadagiti ekskursion no otonio a mangted gundaway a maapresiarda ti arte ti nakaparsuaan.
Nakapimpintas ti adu a parke nasional idiay Korea iti daytoy a panawen ti tawen. Isu a dagiti periodiko kanayon a pakaammuanda ti publiko maipapan iti kasayaatan a panawen a makita dagiti kolor ti otonio. Kaykayatda a papanan ti Soraksan, maysa kadagiti kalatakan a parke nasional idiay Korea. Naarkosan kadagiti kimpet a saleng dagiti granito a rangkis ken batona, a kas man la daytat’ awan kaaspingna a buya ti Daya. No otonio, kasla nakuentasan iti nakalablabaga a kaykayo ti beech ken maple dagiti nagdadakkelan a granito a bato ti Soraksan. Ket no makitan dagiti tapaw kalpasan ti nasapa a panagsaknap ti linnaaw, magunggonaan ti tao a nasapa nga agriing iti buya a dinanto pulos malipatan.
“Kanayon a magustuak ti magna iti kabambantayan, nangruna no otonio,” kinuna ni Park Ii-kyun, maysa a nasaranta a Koreano a nasuroken a 70 ti tawenna. “No otonio, kasla kinawesan ti Dios dagiti katurturodan iti nagadu a kolor—kolor nga inaldaw nga agkarabaliw, kolor a natayengteng gapu ta naariwanas.” Pagay-ayat ti baketna a ni Kòng-young a buyaen ti bulbulong ti kaykayo a mayangin-angin ta kasla nabalitokan a kulibangbang dagitoy.
Apay nga Agbaliw ti Kolor Dagiti Bulong?
Iti usioso a tao, adda la ketdi makagapu iti daytoy namaris a panagbalbaliw. Ania ti mangikeddeng no dumuyaw wenno lumabaga ti maysa a bulong?
Dagiti kolor ti otonio ket paset iti proseso ti panagsagana dagiti kayo iti kalam-ekna. Dagiti ababa nga aldaw ti otonio ti mangtignay iti naisigud a pannakarelo ti kayo tapno mangrugin ti in-inut a panangisardengna a mangsuplay iti danum ken sustansia kadagiti bulong. Makibagay ti tunggal bulong babaen ti panagaramidna iti katuon a mangisina iti puon ti ungkay. Daytoy a katuon—a buklen ti kasla tapon a substansia—lapdanna ti aniaman a sirkulasion manipud iti bulong agingga iti intero a kayo isu a maregregen ti bulong inton agangay.
Bayat daytoy a proseso, dumuyaw wenno agbalin a kolor kahel dagiti bulong gapu kadagiti patauden ti kayo a carotenoid. Masansan nga adda dagitoy a kolor iti intero a kalgaw, ngem saanda a madlaw gapu iti pangkaaduan a berde a chlorophyll kadagiti bulong. Iti kasumbangirna, ti nalabaga a kolor ti nangnangruna nga aggapu iti anthocyanin, maysa a kolor a patauden laeng dagiti bulong no otonio. Bayat ti otonio, marunaw ti chlorophyll, isu a duyaw ken nalabaga ti kaaduan a makita. No awanen ti nabati a chlorophyll, nakaduyduyaw ti bulong ti poplar, ngem nakalablabaga ti bulong ti maple.
Panagbirok iti Naisangsangayan nga Otonio
Nadlaw ti kaaduan a managayat iti nakaparsuaan a medio agsasabali ti mabuya no otonio iti kada tawen ken iti nadumaduma a lugar. Kaaduanna, maigapu dayta iti kita dagiti agregreg ti bulongda a kayo iti rehion. Kas pagarigan, agpataud iti kapipintasan a kinalabaga ti nagduduma a kita ti kayo a maple. Iti Daya ti gagangay a pagtubuan ti adu a kita dagitoy a kayo, ket masansan a maimula dagitoy kadagiti parke ken hardin.
Ti klima ti maysa pay a makagapu—agpannuray unay iti paniempo ti kaadu ti anthocyanin a patauden dagiti bulong. No naariwanas, nadagaang ti aldaw ken nalamiis ti rabii, nagadu ti mapataud dagiti bulong nga anthocyanin. Masansan a mangipaay dagiti otonio iti Adayo a Daya kadagitoy a kasasaad. Agpadpada nga adut’ kabambantayan ti Japan ken Korea. Adu kadagiti turodda ti aduan iti nadumaduma a kayo nga agregreg ti bulbulongda, isu a maitutop dagita a lugar a pangbuyaan dagiti sangaili kadagiti kolor ti otonio.
Nangayed a Proseso ti Panag-recycle
Praktikal ken napintas ti intero a proseso ti panagregreg ti bulbulong dagiti kayo. No agregreg ti bulbulongda, makasalimetmet dagiti kayo iti danum ken enerhia kabayatan ti kalam-ekna. Maikkatda met dagiti makasabidong a rugit iti bagida, kas iti calcium wenno silicon, a maurnong kadagiti bulong no kalgaw.
Aniat’ mapasamak iti binilion a bulong a maregreg iti daga? Gapu kadagiti insekto, buot, igges, ken dadduma pay nga animal iti daga, amin dagitoy nga organiko a material ket agbalinton a guano a napateg a ramen ti nadam-eg a daga. Isu a kalpasan ti naranga a panagpabuyada, dagiti naregreg a bulong ket agbalin metten a ganagan ti agtubo a mulmula inton primavera! Makapanunotka pay aya iti napimpintas a proseso ti panag-recycle? No agsardengtay biit tapno apresiaren ti kasta nga obra maestra, mabalin a mariknatayo a ‘dagiti kayo iti tay-ak pagtiptipatenda ti im-imada’ bayat a siuulimek nga idaydayawda ti Namarsua kadakuada.—Isaias 55:12; Salmo 148:7-9.