Ti Geneva Bible—Patarus a Nalipatanen
Babaen iti mannurat ti Agriingkayo! idiay New Zealand
ADDAANKA aya iti bassit a Biblia a nalaka nga iggaman, a naimaldit iti kita dagiti letra a nalaka a basaen? Nalaka aya a biroken ti impormasion a sapsapulem gapu iti porma ti pannakaaramidna? No wen ti sungbatmo kadagitoy a saludsod, mabalin a dakkel ti naitulong ti Geneva Bible a naipablaak idi 1560.
Manmano ti tattao a makaammo iti Geneva Bible. Ngem daytoy a patarus ti kaaduan a malako idi kaaldawanna. Ti maapresiar a kinaumiso ti pannakaipatarusna, agraman ti pannakabalbaliw ti pannakaiparangna agraman ti disenio ken pannakaurnosna, ti namagbalin iti dayta a makaay-ayo kadagiti agbasbasa. Dayta ti inusar dagiti Ingles a dramatista a da Shakespeare ken Marlowe a reperensia kadagiti inadawda a sasao ti Biblia.
Ngem kasano a nagtaud daytoy maika-16 a siglo nga Ingles a Biblia iti Pranses ti pagsasaona a siudad ti Geneva idiay Switzerland? Ania dagiti naisangsangayan a kalidadna? Apay a napukaw? Kasano nga agtultuloy a magunggonaantayo itatta iti dayta?
Biblia nga Addaan Kadagiti Baro a Kalidad
Ti Geneva Bible ket inaramid ti maysa a grupo dagiti relihioso a nagbakuit tapno maliklikanda ti posible a pannakapapatayda idiay England idi nagturay ni Mary Tudor idi 1553. Dagitoy nga eskolar ti napasangbay iti komunidad dagiti Protestante idiay Geneva. Gapu ta narang-ayen ti industria ti panagimprenta ken immadun dagiti mayat nga agbasa ti Biblia, ti Geneva ti lugar a rimmang-ayan ti panagipatarus ken panagaramid iti Biblia.
Idi 1560, naipablaak ti Geneva Bible, nga impatarus ni William Whittingham ken dagiti katulonganna. Di nagbayag, sigagagar a basbasaenen dagiti Ingles. Nalaklaka a basaen dayta ngem dagiti immuna a naaramid nga Ingles a Biblia. Daytoy ti kaunaan nga Ingles a Biblia nga addaan kadagiti nanumeruan a bersikulo, maysa a pamay-an a maus-usar iti intero a lubong iti kaaldawantayo. Nairaman met dagiti paulo a sasao—sumagmamano a kangrunaan a sasao iti ngatuen ti kada panid tapno makatulong kadagiti agbasa a mangbirok kadagiti espesipiko a sasao nga adda kadagiti teksto iti baba. Maysa pay, imbes a letra a Gothic ti nausar, naaramat ti nalaka a basaen a letra a kaasping ti kaaduan a maus-usar pay la kadagiti Ingles a Biblia iti kaaldawantayo.
Dagiti immun-una a Biblia, a nairanta a mabasa kadagiti pulpito, ket naaramid kadagiti dadakkel ken nadagsen a panid ti dakkel a libro. Nalag-an ti Geneva Bible nga agarup kagudua iti kadakkel ti kadawyan a pinanid ti dakkel a libro. Saan la a maibagay daytoy basbassit a Biblia iti personal a panagbasa ken panagadal no di ket nalaklaka pay ti bayadna.
Panangikagumaan a Maipatarus a Siuumiso
Inkagumaan dagiti nagipatarus iti Geneva Bible a tinaginayon ti naisangsangayan a kalidad ken kaipapanan ti orihinal a Hebreo. Ti nagan ti Dios a Jehova ket mabasa iti nagduduma a paset, agraman iti Exodo 6:3; 17:5; ken Salmo 83:18. Dagiti sasao nga imbilang dagiti managipatarus a nasken a mainayon ti nayitaliko, ket dagiti sasao a nainayon tapno umiso ken nalawag ti gramatikana ti naisurat iti uneg dagiti braket.
Ti Geneva Bible ket dagus a nagbalin nga opisial a patarus ti Biblia idiay Scotland. Adu met ti agbasbasa iti dayta idiay England ket naipagarup nga idi 1620, dayta ti intugot dagiti Peregrino iti nalatak a panagbiaheda a napan iti maawagan itan nga Estados Unidos. Naitugot met ti Geneva Bible iti dadduma a kolonia ti Britania—agraman ti kaadaywan nga isu ti New Zealand. Sadiay, idi 1845, maysa a kopia ti nagbalin a paset ti koleksion ni Gobernador Sir George Grey.
Ti Mapagsusupiatan a Komento iti Igid ti Panid
Ti nagadu a komento iti Geneva Bible ti makagapu iti napaut a kinalatakna kadagiti managbasa. Naipaay dagitoy gapu ta mabigbig dagiti nagipatarus nga adda dagiti ‘narigat a maawatan’ a pasetna. Saan a kabbaro dagita a komento iti igid ti panid. Nagaramat met ni Tyndale kadagita iti 1534 a “Baro a Tulag[na].” Malaksid kadagiti komento iti igid ti panid, addaan ti Geneva Bible kadagiti ladawan, introduksion, ken mapa—amin dagitoy ket nairanta a mangpasayaat iti pannakaawat. Nailista iti dadduma pay a panid dagiti kaputotan, sumario, ken uray dagiti paset a mangparegta iti inaldaw a panagbasa iti Biblia.
Nupay ti hirarkia iti Church of England pribado a binigbigda ti kinasayaat ti patarus, linaksidda dayta iti publiko gapu ta ibilangda dagiti komento iti igid ti panid a maikontra unay iti kadawyan a panangmatmat. Imbaga ni Matthew Parker, ti agdama idi nga Arsobispo iti Canterbury, a dagitoy a komento ket “agsisimparat a mangidumduma a komento.” Imbilang ni King James I dagitoy a komento a “mangidumduma unay, ulbod, manggargari iti iyaalsa.” Di nakaskasdaaw, tangay dadduma kadagiti komento ti nangkarit iti “nadibinuan a kalintegan” dagiti ari!
Ti Pannakapukaw ti Geneva Bible
Idi 1604, inanamongan ni King James ti baro a patarus, ta inanamaenna a mapukawen a naan-anay ti Geneva Bible iti England. Kuna ti historiador iti teolohia a ni Alister McGrath a “ti kadakkelan a lapped iti naan-anay a panangakseptar ti publiko iti King James Version idi maika-17 a siglo isu ti agtultuloy a kinalatak ti Geneva Bible.” Iti adu a tawen, ti Geneva Bible ti kaykayat dagiti tattao, ken dayta ti nagtultuloy nga opisial a Biblia idiay Scotland. Nagtultuloy dagiti baro nga edision agingga idi 1644.
Napaliiw ti British and Foreign Bible Society nga iti “panangsukimat [iti] Biblia a King James iti 1611, nabatad a dagiti nagipatarus . . . ad-adda a naimpluensiaanda iti Geneva [Bible] ngem iti sabali pay a bersion nga Ingles.” Adu a baro a pamay-an ti panangiparang ken panangipatarus iti Geneva Bible ti nairaman iti King James Version, agraman ti naisangsangayan a grupo ti sasao a “Lagipem, itan, ti Naindaklan a Namarsuam kadagiti aldaw ti kinaagtutubom” ken “ni Solomon iti isuamin a dayagna.”—Eclesiastes 12:1; Mateo 6:29.
Manayon nga Impluensia
Nupay ti Geneva Bible ket sinukatan ti Authorized Version, wenno King James Version idi agangay, napateg pay latta dayta iti pakasaritaan ti literatura. Saan laeng a nangipasdek iti baro a pagannurotan iti panagipatarus ken panangiparang no di ket nagtalinaed a napateg a pakaibasaran ti pannakarebisar dagiti Ingles a Biblia. Imparegtana ti panagbasa ken panagadal iti Biblia kadagiti nadumaduma a tattao a mabalin nga awanan idi iti gundaway a maaddaan iti Biblia.
Babaen ti panangisaganana iti pannakaipablaak ti Biblia a King James, masigurado met a ti Geneva Bible ti makagapu a nairaman iti literatura ken iti lenguahe nga Ingles ti dadduma a sasao a naggapu iti Biblia. Isu a nupay mabalin a nalipatanen ti kaaduan a tattao ti Geneva Bible, sigurado a saanto a naan-anay a malipatan, ta dakkel ti impluensiana.
[Ladawan iti panid 12]
Ti Exodo 6:3 a pakabasaan iti nagan ti Dios
[Dagiti Ladawan iti panid 13]
Paulo a sasao
Ladawan
Komento iti igid ti panid
[Credit Line]
Amin a retrato: Impaay ti American Bible Society
[Picture Credit Line iti panid 12]
Amin a retrato: Impaay ti American Bible Society