Tumayabdan!
DANDANI rumiweten, ket nalamiis ti pul-oy ti angin iti otonio. Ngem pagammuan ta napukaw ti natalna a kanito gapu iti panagkiak ti maysa a pangen dagiti ganso. Pagammuan ta addan iti tangatang ti agarup 20 kadakuada a nangbukel iti siuurnos ken nakadakdakkel a sukog V bayat a nangrugida a nagtayab a singangayed ken sipepegges. Maysa a ganso ti singangayed a nagpakannigid sa immakar iti likudan dagiti kagrupona. Nasdaawak unay iti dayta a naisangsangayan a buya. Apay a siuurnos a sukog V ti panagtayab dagiti ganso? Ken papananda ngay?
Ti ganso ket tumatayab a tumpaw iti danum ken asideg a kabagian ti pato ken kalamon (swan). Adda agarup 40 a kita ti ganso iti intero a lubong, ket masansan a makita dagitoy idiay Asia, Europa, ken Amianan nga America. Ti Canada goose ti maysa kadagiti kalatakan a kita. Mailasin dayta babaen iti atiddog ken nangisit a tengngedna ken puraw a labang iti karabukobna. Dagiti nataengan a kalakian iti maysa kadagita a kita ket napanaganan iti giant Canada geese ken agtimbang iti agingga iti 8 a kilo ken 2 a metro ti kaatiddog dagiti payakna no nakaukrad dagitoy. Daytoy a ganso palabsenna ti kalgaw iti kaamiananan nga Alaska ken makin-amianan a Canada sa umakar iti kaabagatanan a Mexico no tiempo ti lam-ek.
Para kadagiti ganso, nakapatpateg ti pannakaitiempo ti iyaakarda. No nasapada unay a sumangpet idiay amianan, kaniebian pay laeng ti danum ken nakirang ti mulmula. Gapuna, agpaamianan dagiti Canada gese a maitunos iti ibabara ti temperatura. Inton makadanon dagiti ganso iti destinasionda, agpipinnarehada, sa mangipasdek ti tunggal paris iti bukodna a teritoria a pagpaaduan.
Makatulong ti panagtayabda a siuurnos tapno makapagkikinnita dagiti ganso ken makapagtignayda a dagus no agbaliw ti turongen, kapartak, wenno kangato ti ganso nga adda iti sanguananda. Kanayonanna, patien ti dadduma nga eksperto a ti kapigsa ti angin a patauden ti makinsango a ganso ti ad-adda a mangpalaka iti panagtayab ti dadduma pay a kameng ti pangen, isu a naan-annayas ti panagtayabda. Nupay kasta, gagangay a buklen ti adu a pamilia ti umakar a pangen, a pagsisinnublatan nga idauluan dagiti nataengan.
Masansan a ti Canada geese agumok iti isu met la a disso iti kada tawen. Ti umok ket masansan a naaramid iti simple a materiales, kas kadagiti ruting, ruot, ken lumot. Maysa laeng ti asawa wenno pakiasawaan ti ganso inggat’ tungpal biagna. No matay ti maysa kadakuada, nalabit mangasawa wenno makiasawa manen. Ngem kaaduanna, agtalinaeden nga agmaymaysa.
Uppat agingga iti walo ti iyitlog ti kabaian, nga ukopanna iti agarup 28 nga aldaw. Nakaam-amak ti panangsalaknib dagiti nagannak. No agpegpeggad dagiti sibongda, manangikaluya unay dagiti nagannak. Babaen kadagiti payakda, siplagenda dagiti mayat a mangdangran kadagiti sibongda.
Bayat a di pay napessaan, dagiti sibong a ganso mangrugidan a makikomunikar. Nasinggit ti panaganibaarda (a mangipasimudaag a kontentoda) ken nasingsinggit no madanaganda. No makikomkomunikarda kadagiti sibongda ken iti maysa ken maysa, nadumaduma met ti uni dagiti inna wenno amma. Kinapudnona, nailasinen dagiti managsukisok ti di kumurang a 13 a nagpaiduma nga uni dagiti Canada geese.
Pudno a pampaneknekan dagiti ganso a “nainkasigudan a masiribda.” (Proverbio 30:24) Siempre, amin a dayaw ket maiturong ken Jehova a Dios, daydiay namarsua iti amin a banag—agraman dagiti parsua nga agtaytayab iti tangatang.—Salmo 104:24.
[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 17]
Ammom Kadi?
● Apaman a napessaan, dagiti sibong a ganso interamente a panawandan ti umokda a kadua ti ama ken inada. Kadawyanna, agtalinaed nga agkakadua dagiti sangapamiliaan.
● Dagiti ganso a napanaganan iti bar-headed geese ti umakar kano iti tapaw ti Mount Everest, a dandani 8,900 a metro ti kangatona.
● Dadduma a kita ti ganso ti makatayab agingga iti nakaskasdaaw ti kinaadayona a 1,600 a kilometro a dida pulos aginana.
● No agtayabda iti kapartak a kas kadagiti agmaymaysa nga agtayab, dagiti ganso nga agsasaruno nga agtayab saanda unay nga agpayakpak isu a nabumbuntog ti panagpitik ti pusoda.
[Credit Line]
Makinngato a kannigid: U.S. Fish & Wildlife Service, Washington, D.C./Duane C. Anderson
[Picture Credit Line iti panid 16]
Dagiti agtaytayab a ganso: © Tom Brakefield/CORBIS