Apay a Lumakaytayo?

“Ti tao, a mayanak iti babai, ababa dagiti aldawna, ken napno iti riribuk.”—Job 14:1, Ti Biblia, impablaak ti Philippine Bible Society.

NALABIT mapampanunotmo a di maliklikan a madadael ti amin a sibibiag a banag ket awanton ti mamaayda. Gapu iti inaldaw a pannakausar dagiti kotse ken makina a pagdalus, dinton agandar inton agangay. Umasping iti dayta, nalaka laeng a patientayo a lumakay ken matay dagiti animal. Ngem kastoy ti inlawlawag ni Steven Austad a propesor iti zoology: “Dagiti sibibiag nga organismo naidumada unay kadagiti makina. Nalabit, ti abilidad dagiti sibibiag nga organismo a mangtarimaan iti bagida ti kangrunaan a pakaidumaanda.”

Nakaskasdaaw ti panangtarimaan ti bagim kadagiti pasetna kalpasan a nadunor, ngem no maminsan, ad-adda pay a nakaskasdaaw ti masansan a panangtarimaanna iti bagina. Amirisem laengen dagiti tulangmo. “No matmatam iti ruar kasla awan biagna dagitoy, ngem ti tulang ket maysa a sibibiag a tisyu, a kanayon a mangdadael ken mangpabaro iti bagina iti intero a kinaadulto,” kuna ti magasin a Scientific American. Kinapudnona, masukatan ti intero a tulang ti bagi iti kada 10 a tawen gapu iti daytoy a panangpabaro manen.” Masansan met a mapabaro ti dadduma a paset ti bagim. Dandani inaldaw a masukatan ti dadduma a selula ti kudil, dalem, ken bagismo. Kada segundo, mangaramid ti bagim iti agarup 25 a riwriw a baro a selula a maisukat. No di maaramid daytoy, ken saan a kanayon a matarimaan wenno masukatan ti amin a paset ti bagim, lumakay ti langam uray no ubingka pay.

Idi rinugian nga inadal dagiti biologo ti adu a molekula dagiti sibibiag a selula, ad-adda pay a nasdaawda idi natakuatanda ti kinapudno a saantayo koma a lumakay. No masukatan dagiti selulam, tunggal baro a selula ket masapul nga addaan iti kopia ti DNA. Dayta ti molekula a naglaon iti kaaduan nga impormasion a kasapulan tapno mapabaro ti intero a bagim. Agasem no mamin-ano a mapabaro ti DNA, saan laeng nga iti bagim bayat iti panagbiagmo no di ket sipud pay idi nangrugi a nagbiag ti tao! Tapno maawatam no apay a nakaskasdaaw daytoy, usigem ti mapasamak no i-xerox-mo ti maysa a dokumento ket kalpasanna, usarem dayta baro a kopia a mangaramid iti sumaganad a kopia. No maulit-ulit nga aramidem dayta, nakusnawton dagiti kopia ken inton agangay, dinton mabasa. Ngem makaparagsak ta saan a madadael wenno maperdi ti kalidad dagiti DNA-tayo no maulit-ulit nga agbingay dagiti selulatayo. Apay? Agsipud ta bayat ti panagkopia, adu ti pamay-an dagiti selulatayo a mangtarimaan iti nadadael a kopia ti DNA. No saan koma a kasta, nabayag koma a napukawen ti sangatauan!

Tangay kanayon a masukatan wenno matarimaan ti amin a paset ti bagitayo—manipud kadagiti dadakkel a paset agingga kadagiti nagbabassit a molekula—ti pannakadadael saanna a naan-anay a mailawlawag ti panaglakay. Ti adu a sistema ti bagi tinarimaan wenno sinukatandan ti bagbagida iti adu a dekada, iti nadumaduma a pamay-an ken iti nadumaduma a kapartak. Isu nga, apay ngarud nga aggigiddanda amin a saanen nga agandar?

Naikeddeng Kadi ti Panaglakay?

Apay nga agbiag ti taraken a pusa iti 20 a tawen, ngem ti kasta met la ti kadakkelna nga opossum ket agbiag laeng iti 3 a tawen?a Apay nga agbiag ti paniki iti 20 wenno 30 a tawen, ngem ti utot ket 3 laeng a tawen? Apay nga agbiag ti dakkel a pag-ong iti 150 a tawen, ngem ti maysa nga elepante ket agbiag laeng iti 70 a tawen? Ti taraon, dagsen ti bagi, kadakkel wenno kabassit ti utek, wenno kapartak ti panagbiag, dida mailawlawag ti kasta a nagdudumaan ti kapaut ti panagbiag. Kastoy ti kinuna ti Encyclopædia Britannica: “Linaon ti genetic code dagiti instruksion a mangikeddeng iti edad a kapaut ti panagbiag ti maysa a kita.” Naisurat kadagiti gene ti kaatiddogan a kapaut ti panagbiag. Ngem bayat nga umadanin dayta a kapaut ti biag, ania ti makagapu a mangrugi nga agsardeng ti amin a panagandar ti bagi?

Kastoy ti insurat ti Molecular biologist a ni Dr. John Medina: “Iti sumagmamano a tiempo, kasla adda dagiti karkarna a pagilasinan a lumtuad lattan a mangibaga kadagiti nataenganen a selula a sumardengdan nga agandar.” Napaliiwna met: “Adda dagiti gene a mangibaga kadagiti selula, ken uray iti intero nga organismo a lumakay ken matayda.”

Ti bagitayo ket mabalin a maipadis iti maysa a kompania a sibaballigi a mangtartarawidwid iti negosio iti adun a dekada. Pagammuan ta kellaat a simmardeng ti manedyer a mangtangdan ken mangsanay kadagiti baro nga empleado, simmardeng a mangtarimaan ken mangsukat kadagiti makina, ken simmardeng a mangtaginayon ken mangpabaro kadagiti pasdek. Di agbayag, kumapuyen ti negosio. Ngem apay a binaliwan amin dagidiay a manedyer dagiti naballigi a pamay-anda? Umasping dayta a saludsod iti maipaspasango kadagiti biologo a mangad-adal iti panaglakay. Kastoy ti kuna ti libro a The Clock of Ages: “Iti panagsirarak maipapan iti panaglakay, ti panangpadas a mangammo no apay a simmardeng dagiti selula nga agbingay ken mangrugidan a matay ti maysa kadagiti makariro unay a banag.”

Mabalin Kadi nga Agasan ti Panaglakay?

Naawagan ti panaglakay a “ti karirikutan kadagiti amin a parikut iti biolohia wenno siensia a mangad-adal kadagiti sibibiag a banag.” Kalpasan ti adu a dekada a panangikagumaan, saan nga impalgak ti panagsukisok ti siensia ti pakaigapuan ti panaglakay, ken sigurado a saan pay a nasarakan ti agasna. Idi 2004, impablaak ti magasin a Scientific American ti pakdaar nga inruar ti 51 a sientista a mangad-adal iti panaglakay. Kinuna dayta: “Awan pay a pulos ti produkto a mailaklako a napaneknekan a mangpabannayat, mangpasardeng wenno manglapped iti panaglakay.” Nupay ti nagsayaat a taraon ken ehersisio mabalin a pasayaatenna ti salun-atmo ken basbassit ti peggad a matayka a nasapa gapu iti sakit, awan ti napaneknekan a mangpabannayat iti panaglakay. Dagitoy a konklusion ipalagipna kadatayo ti imbaga ni Jesus a nailanad iti Biblia: “Siasino kadakayo nga iti panagbalinna a maringgoran manayonanna iti maysa a kasiko ti kaatiddog ti biagna?”—Mateo 6:27.

No gupgopen ti rinang-ayan ti panangikagumaan a mangsapul iti agas ti panaglakay, kastoy ti insurat ni Medina: “Umuna unay, ditay ammo no apay a lumakaytayo. . . . Sumagmamano a tawenen ti napalabas kalpasan ti kampania a mangpukaw iti kanser ngem kaskasdi a ditay pay nakasarak iti agas. Ket narikrikut ti panaglakay ngem kadagiti banag a mangpatpataud iti kanser.”

Ti Panagsirarak Nangpataud iti Napateg a Konklusion

Dagiti panagsirarak maipapan iti panagbiag dagiti sibibiag a parsua ken no apay a lumakayda ket dina pinukaw ti amin a namnama nga agbiagda iti napapaut. Naammuan ti dadduma a ti panagsirarakda ti nangiturong kadakuada iti di maliklikan a konklusion a napateg tapno maawatantayo ti panaglakay. Kastoy ti insurat ti molecular biochemist a ni Michael Behe: “Bayat ti napalabas nga uppat a dekada, naammuanen ti moderno a biokemika wenno tay-ak ti siensia a mangad-adal kadagiti kemikal a proseso a mapaspasamak kadagiti sibibiag a parsua, ti saan idi a pagaammo a mapaspasamak iti selula. . . . Ti resulta dagitoy nagtitipon a panangikagumaan a mangsukimat iti selula—tapno masukimat no kasano nga agandar ken mabukel ti molekula dagiti sibibiag a selula—ket napigsa, nalawag, nabatad a pammaneknek nga adda ‘nangdisenio!’” Adda intelihente a nangdisenio kadagiti sibibiag a banag. Siempre, saan a ni Behe ti immuna nga addaan iti kasta a konklusion. Kalpasan ti panangpanunotna iti pannakabukel ti bagi ti tao, kastoy ti insurat ti salmista idi un-unana: “Iti nakaam-amak a pamay-an nakaskasdaaw ti pannakaaramidko.”—Salmo 139:14.

No nadisenio ti amin a sibibiag a banag, adda ngarud rumsua a makapainteres a saludsod, Ti kadi Dios, a Natan-ok a Diseniador, pinarsuana ti sangatauan nga addaan laeng iti kapaut ti biag a kas ti adu nga animal, wenno kayatna a napapaut ti panagbiagtayo ngem kadagiti animal?

[Footnote]

[Blurb iti panid 6]

‘Nakaskasdaaw ti pannakaaramidtayo’

[Ladawan iti panid 4, 5]

Ti kadi panaglakay ket maigapu iti pannakadadael ken pannakaperdi?

[Picture Credit Line iti panid 6]

DNA: Retrato: www.comstock.com