Prutas a Paborito ti Agar-aramid iti Bangbanglo

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY ITALIA

NABAYAGEN a maus-usar dagiti bangbanglo. Idi panawen ti Biblia, dagita ti mangpabpabanglo kadagiti pagtaengan, kawes, pagiddaan, ken iti bagi ti siasinoman a makabael a gumatang kadagita. Dagiti aloe, lana ti balsamo, kanela, ken dadduma pay a rekado ket karaman kadagiti ramen ti bangbanglo.—Proverbio 7:17; Kanta ni Solomon 4:10, 14.

Maus-usar pay laeng ti tubbog dagiti mula kas ramen iti panagaramid iti bangbanglo. Napankami idiay Calabria, ti kaabagatanan a rehion ti peninsula ti Italia tapno makitami ti pagtataudan ti maysa kadagita a ramen. Mabalin a diyo ammo ti bergamot, ngem naikuna a ti ayamuom dayta a prutas ket maysa a ramen iti agarup kakatlo kadagiti mailaklako ita a bangbanglo ti babbai ken kagudua kadagiti bangbanglo ti lallaki. Palubosandakami a mangisalaysay kadakayo ti maipapan iti bergamot.

Ti bergamot ket kaasping ti naranghita a bunga ti maysa a kayo a kanayon a berde dagiti bulongna. Dagiti sabongna ket agrusing no primavera. Manipud Oktubre agingga iti Disiembre nga agluluom ti nalamuyot ti ukisna ken duyaw ti marisna a bungana, a kadkadakkel ti kahel. Para iti adu nga eksperto, maysa a hybrid ti bergamot, ket di pay naammuan ti nagtaudanna. Awan ti balang a bergamot, ket saan met a bukel ti pagtaudan ti bin-ina. Tapno umaduda, masapul a mapukan ti sangsanga dagiti nakatubon a kayo sada maisulbong kadagiti kakikitada a kayo, kas iti puon ti dalayap wenno kalamansi.

Kadagiti agar-aramid iti bangbanglo, adda dagiti naisangsangayan a kalidad dagiti bunga ti bergamot. Sigun iti maysa a libro maipapan iti bangbanglo, naisangsangayan ti tubbog dagita a bunga gapu ta mabalin a “mailaok ken mangpasayaat kadagiti dadduma nga ayamuom, a mapagbalinda a maymaysa a bangbanglo, ken mamataud iti makaay-ayo a kinabanglo iti tunggal kombinasion a pakailaokan dayta.”a

Panagmula Idiay Calabria

Sigun kadagiti libro, addan dagiti bergamot idiay Calabria sipud pay idi rugrugi ti maika-18 a siglo. Ti nabanglo a tubbogda ti pasaray ilako dagiti umili kadagiti aglabas a biahero. Nupay kasta, ti komersial a panagmula ket nagpannuray iti panangpasayaat, panagaramid, ken panaglako kadagiti bangbanglo. Idi 1704, ni Gian Paolo Feminis, maysa nga Italiano nga imigrante idiay Alemania, ket nagaramid iti nalaka ken kalkalainganna ti ayamuomna a bangbanglo a pinanagananna iti Aqua admirabilis, wenno “nakasaysayaat a danum.” Ti nabanglo a tubbog ti bergamot ti kangrunaan a ramenna. Nagdinamag dayta kas eau de Cologne, “Cologne water,” wenno basta cologne, ti nagan ti siudad a nakapataudan dayta.

Ti kaunaan a plantasion ti bergamot ket masarakan idiay Reggio idi agarup 1750, ket immadu ti nagmula iti kasta gapu iti dakkel a napastrek iti panaglako iti nabanglo a tubbog ti bergamot. Kalkalainganna a paniempo ti kasapulan dagiti puon ti bergamot isu a nasken a maimulada iti makin-abagatan a paset ti pagilian a di maapektaran iti nalamiis a kasaor, ngem nakudiditda no napigsa ti angin, kellaat nga agbaliw ti temperatura, ken naagneb iti napaut. Ti kasayaatan a pagmulaan ket iti akikid a daga, a 5 laeng a kilometro ti kaakabana ken 150 a kilometro ti kaatiddogna nga asideg iti kaabagatanan a kosta ti kadaklan a paset ti Italia. Nupay maikagkagumaan a maimula dagiti bergamot iti dadduma pay a lugar, kaaduan kadagiti maapit iti intero a lubong ket aggapu iti probinsia ti Reggio. Ti laeng sabali pay a napateg nga agpatpataud iti dayta ket ti pagilian ti Côte d’Ivoire, idiay Africa.

Ti napateg a lana ti bergamot—a kombinasion ti berde ken duyaw a tubbog—ket agtaud iti ukis ti bungana. Ti kadawyan a pamay-an ti panangala iti dayta a lana ket babaen ti panangpisi iti bunga, sa maala ti ngulana ken mapespes dagiti ukisna tapno ti tubbog ket umagsep kadagiti espongha. Agarup 200 a libra a bergamot ti masapul a mapespes tapno makagun-od iti maysa la a libra a nabanglo a tubbog. Ita, dandani amin a nabanglo a tubbog ket maalan babaen ti makina, nga addaan kadagiti narusanger a disk wenno roller a pagukis kadagiti sibubukel a bunga.

Saan Unay a Nalatak Ngem Maus-usar iti Adu a Lugar

Dayta a bunga ket saan unay a nalatak iti ruar ti Calabria, ngem kas iti kinuna ti maysa a libro, “nakapatpateg ti bergamot kadagiti eksperto.” Ti ayamuomna a kasla ayamuom ti prutas ket saan laeng nga adda kadagiti bangbanglo, no di ket uray kadagiti produkto a kas kadagiti, sabon, deodorant, toothpaste, ken cream. Kas pangpananam, ti nabanglo a tubbog ti bergamot ket maus-usar kadagiti sorbetes, tsa, dulse, ken inumen. Gapu ta nabirtud ken nadaras a mangpakayumanggi, maus-usar dayta a ramen kadagiti produkto a mangpakayumanggi iti kudil. Patayenna met dagiti mikrobio ken bakteria, isu a napateg dayta iti industria ti panagaramid kadagiti agas a panglapped iti impeksion kabayatan ti operasion, panangagas iti mata ken uray iti saksakit ti kudil. Gapu iti pectin nga adda iti bergamot, maysa a nabirtud a substansia a mangpatangken kadagiti likido, maus-usar daytan a pagaramid kadagiti agas a mangpasardeng iti panagsayasay ti dara ken panagtakki.

Saggaysa a nasukimaten dagiti analista ti agarup 350 a substansia ti nabanglo a tubbog ti bergamot. Dagita ti pagtataudan ti nabanglo nga ayamuomna ken nagadu pay a birtudna. Adda amin dagita iti maysa la a bunga!

Mabalin a saan nga ammo dagiti mannurat ti Biblia ti maipapan iti bergamot. Nupay kasta, siasinoman nga interesado a mangusig kadagiti kalidad daytoy a kaasping ti bunga ti naranghita ken iti kinasirib ti Namarsua iti dayta ket sigurado a matignay a mangibaga iti kinuna idi ti salmista: “Idaydayawyo ni Jehova . . . , dakayo a kaykayo nga agbunga.”—Salmo 148:1, 9.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 25]

Maala ti nabanglo a tubbog ti bergamot babaen ti panangukis iti intero a bungana

[Credit Line]

© Danilo Donadoni/Marka/age fotostock