Libre a Balang a Taraon iti Kabakiran

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY FINLAND

KADAGITI Makin-amianan a pagilian ti Europa, adu a pamilia ti maragragsakan nga agsawar iti kabakiran tapno agala kadagiti balang a berry. Kas pagarigan, idiay Finland, dagiti managpasiar kadagiti kabakiran tagtagiragsakenda ti kalintegan a sumrek kadagiti kabakiran, uray kadagiti daga nga adda makinkukua, no la ket ta dida mangdadael wenno dida umasideg unay kadagiti pagtaengan. Dayta a kalintegan a sumrek ket saan a naisurat a linteg no di ket maysa a kadaanan a tradision idiay Scandinavia. Mapalubosan ti maysa nga agala kadagiti balang a sabong, uong, ken berry iti sadinoman a pagtubuanda.

Idiay Finland, adda agarup 50 a kita ti berry iti kabakiran, a kaaduan kadagitoy ket makan. Ti tallo a kaaduan a kita ket bilberry, cloudberry, ken lingonberry.a—Kitaem ti naipakuyog a kahon.

Dagiti berry a nadumaduma ti kolor ken ramanda mangnayonda iti panagduduma ti taraon ken nakasussustansiada. “Natayengteng, nabanglo, ken nasustansia dagiti berry iti Makin-amianan a Europa nga agbiag kadagiti nainar [a kalgaw],” kuna ti libro a Luonnonmarjaopas (Giya Kadagiti Balang a Berry). Maysa pay, naamurat dagiti berry, a makatulong a mangkontrol iti asukar ti dara ken mangpababa iti kolesterol. Naglaon met dagiti berry kadagiti flavonoid, substansia a mapapati a mangpasayaat iti salun-at.

Adda kadi pagimbaganna ti panagala iti berry iti kabakiran? “Adda, ngamin saankan nga aggasto ta nangina ti berry idiay tiendaan. Ket no sika a mismo ti agala kadagiti berry, masiguradom a kappuros dagita,” kuna ni Jukka, naanus a parapuros. Adda pay sabali a pagimbaganna, kuna ti baketna a ni Niina, “No mapankami agpuros, adda gundawaymi nga agpipiknik a sangapamiliaan iti kabakiran.”

“Ngem no adda kaduayo nga ubbing, napateg a bantayanyo ida tapno dida mayaw-awan wenno saan a kumporme lattan a berry ti kanenda,” innayon pay ni Niina. Kasapulan ti panagannad ta makasabidong ti dadduma a berry.

Kas iti kaaduan a tattao iti Makin-amianan a Europa, kaay-ayo da Jukka ken Niina ti agsawar iti kabakiran. “Kaay-ayok ti kabakiran,” kuna ni Niina. “Natalinaay, nadalus, ken presko ti angin sadiay. Awan pakadanagak. Naragsak pay dagiti ubbing.” Natakuatan da Jukka ken Niina a ti kinatalinaay ti kabakiran ket nasayaat a lugar a pagmennamennaan ken pagsasaritaan ti pamilia.

Naim-imas ken nasussustansia dagiti berry no kappuros. Ngem saan nga agpaut ti kinapreskoda. Masapul a naipreserba dagiti berry tapno naimas latta uray tiempo ti lam-ek. Kadagiti naglabas, idulinda dagiti berry iti nalamiis a sirok ti balay, ngem ita kaaduanna a maikabil iti freezer. Adu a berry ti aramidenda a dulse ken inumen.

“Bayat ti kalam-ekna, nagimas ketdin dagiti naigarapon a naipreserba a berry iti naglabas a kalgaw, a mangipalagip iti naglabas a kalgaw, ken banag a mamagsegga iti um-umay a kalgaw,” kuna ti maysa a mannurat a taga-Sweden iti libro a Svenska Bärboken (The Swedish Berry Book). Nadumaduma ti pakausaran dagiti berry. Mabalin dagitoy a pammigat a kadua ti yogart, granola, wenno lugaw. Dagiti berry iti kabakiran maaramidda a naimas a dulse ken kankanen. Dagiti linebbek wenno gulaman a naaramid iti berry ket namaris a kadua ti nadumaduma a taraon.

Adu ti gumatang kadagiti berry iti tiendaan. Ngem darepdepem nga addaka iti kabakiran iti naariwanas nga aldaw, ang-angsem ti presko nga angin, ken tagtagiragsaken ti kinatalinaay ken kinatalingenngen bayat nga agsapsapulka kadagiti naluom, natayengteng a berry. Talaga a nagsayaat dayta a pananggun-od iti libre a taraon! Ipalagipna kadatayo dagiti sasao ti salmista: “Anian a nagadu ti aramidmo, O Jehova! Isuda amin inaramidmo buyogen ti kinasirib. Ti daga napno kadagiti pinataudmo.”—Salmo 104:24.

[Footnote]

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 24, 25]

BILBERRY (Vaccinium myrtillus)

Daytoy a nalatak a nasam-it a berry ket maawagan met iti whortleberry. Masansan a maaramid dagiti bilberry kas sawsawan, dulse, wenno inumen. Maaramid met dagitoy a nagduduma a kankanen kas iti bilberry pie. Naim-imas dagiti kappuros a bilberry no nalaokan iti gatas. Ngem dimo bukbukodan ti mangan iti bilberry ta pagbalinenna a maris asul ti bibigmo. Maawagan met dayta kas tsismis a berry (gossip berry).

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 24, 25]

CLOUDBERRY (Rubus chamaemorus)

Agbiag dagitoy a berry kadagiti nasulinek a lugar kas kadagiti baresbes. Idiay Finland, ad-adu dagitoy iti amianan. Ti cloudberry, nabaknang iti bitamina A ken C, ket natubbog ken nasustansia. Mamitlo agingga iti mamimpat a nabakbaknang iti bitamina C ngem iti kahel. Maibilang a napateg a prutas ti cloudberry—maawagan no dadduma kas balitok kadagiti baresbes. Mangpaimas dagiti nasam-it a berry kadagiti nadumaduma a dulse, ken maaramidda met a naimas nga arak.

[Credit Line]

Reijo Juurinen/Kuvaliiteri

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 25]

LINGONBERRY (Vaccinium vitis-idaea)

Nakalatlatak idiay Finland ken Sweden daytoy a berry, nga asideg a kabagian ti cranberry. Ti linebbek wenno gulaman a lingonberry ket nagsayaat nga ikadua kadagiti taraon a maidasar. Maaramid met a sawsawan, kankanen, ken inumen ti nakalablabaga a berry. Saan a nalaka a malungsot dagiti lingonberry, ta naglaon dagitoy iti natural nga acid nga agserbi kas pangpreserba. Naalsem daytoy a berry isu a nalabit a dimo magustuan no damo.

[Kahon iti panid 25]

Saan a Kanayon a Nanam-ay!

Ti panagala kadagiti balang a berry ket makaay-ayo ken makaparagsak a kapadasan iti adu a pamay-an.b Ngem saan a kanayon a nanam-ay ti agala. Da Pasi ken Tuire ket agassawa a taga-Lapland nga agpurpuros kadagiti berry tapno ilako ken pagtaraonda. Kunada a no agpurpurosda kadagiti berry, umarak kadakuada dagiti makapasuron nga insekto, kas iti lamok ken bingraw. “Talaga a makapasuron dayta. Serrekenda pay ti mata ken ngiwatmo,” marmariek a kinuna ni Tuire. Napia laengen ta masalaknibam ti bagim babaen ti maitutop a kawes ken panagusar kadagiti pangabug iti insekto.

Narigat met ti ipapan kadagiti kabakiran—nangnangruna no magmagnaka kadagiti baresbes. Mabalin a gayonggayong dagiti ipagarupmo a natangken a daga. Kasta met, kuna da Pasi ken Tuire a natrabaho ti panagpuros kadagiti berry. Makakettang iti likud ken luppo ti nabayag a panagrukob ken panagkarayam.

Narigat met ti agsapul kadagiti berry. “Masapul ti adu nga anus iti panagbirok kadagiti rinaay a berry,” kuna ni Pasi. “Masansan nga ad-adda a makabannog ti agbirok ngem ti mismo a panagpuros,” innayon ni Tuire. Mangnayon pay iti trabaho ti panangdalus kadagiti napuros a berry.

Gapuna, ipabiangda lattan kadagiti animal iti kabakiran ti panagpuros. Kaskasdi, adu a naanus nga agpurpuros kadagiti berry a kas kada Pasi ken Tuire ti tinawen a mapan iti kabakiran ken baresbes. Para kadakuada, awan kaimudingan ti rigatda no idilig iti ragsak nga itden ti panagpuros kadagiti balang a berry.

[Footnote]