Ti Rangtay a Di Maidasay
BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY BULGARIA
ITI makintengnga nga amianan ti Bulgaria, nayunnat ti naatepan a rangtay iti Lovech a bumallasiw iti Karayan Osŭm. Kas kadagiti tattao a mangus-usar iti dayta, makapainteres ti pakasaritaan daytoy napintas a rangtay.
Maysa kadagiti naginteres iti rangtay ket ni Ami Boué, maysa a geologo a taga-Austria, a napan idiay Lovech bayat ti umuna a kagudua ti maika-19 a siglo. Nagsurat maipapan iti “naatepan a sementado a rangtay, nga addaan kadagiti babassit a paglakuan.” Daytoy naisangsangayan a rangtay ket paset ti kalsada iti Lovech, a mangisilpo iti dua a paset ti ili, ken agserbi met a tiendaan! Gapuna, maysa dayta a pakabigbigan ti komunidad.
Ti immuna a naatepan a rangtay ti Lovech ket naaramid iti kayo, saan nga iti semento. Ngem iti panaglabas dagiti tawen, masansan a madadael ti rangtay gapu iti layus ket masapul a maibangon manen. Idi 1872, nayanud ti rangtay, isu nga awanen ti dalan dagiti tattao a mapan iti ballasiw ti karayan.
Narigat ti mangibangon manen iti rangtay. Gapuna, natangdanan ti nalatak nga agibangbangon a taga-Bulgaria a ni Kolyo Ficheto, tapno mangdisenio ken mangibangon iti baro ken nalaglagda a rangtay.
Baro a Disenio
Inkeddeng ni Ficheto nga usaren ti orihinal a disenio ket nangiplano iti naatepan a rangtay nga addaan kadagiti babassit a paglakuan. Nagusar iti immarinduyog nga adigi a mangtapaya iti 84 metro ti kaatiddogna ken 10 metro ti kaakabana a rangtay. Baro ti disenio dagitoy a 5 metro nga adigi, a naipaturong dagiti akikid nga igidda iti ayus ti karayan. Naabutan ti tengnga dagiti adigi iti asideg ti makinngato a pasetda tapno adda pagayusan ti danum no aglayus. Iti murdong dagiti adigi, nangikabil ni Ficheto kadagiti troso ken tabla nga oak. Dagiti 64 a paglakuan iti agsumbangir nga igid ti rangtay ket naaramidda iti kayo a beech. Ti atep ket naaramid met iti kayo a beech ken naparabawan iti naingpis a landok.
Maysa pay a makapainteres iti disenio ni Ficheto ket kinaykayatna ti nagusar kadagiti sullat a kayo imbes a landok ken pinanday a lansa. Nakabite ti pannakadatarna sa naparabawan iti graba. No aldaw sumiray ti lawag ti init kadagiti babassit a tawa iti sikigan ken kadagiti abut iti atep ti rangtay. Magangtan dagiti babassit a lampara iti rabii. Nagpaut iti agarup tallo a tawen ti pannakadisenio ken pannakaaramid ti baro a rangtay [1].
Ti Biag iti Rangtay
Komusta ti biag iti rangtay? Kastoy ti panangiladawan ti maysa a nakapaliiw: “Aglalaok ti ariwawa dagiti aglaklako, aglabas, agbuybuya, a manmano a masikoran iti ungor dagiti aglabas a lugan, karetela, wenno asno a nagadu ti kargada. Mainayon pay ti uni dagiti agpampanday . . . ken ikkis dagiti aglaklako, a mangituktukon kadagiti tagilakoda. Agduduma dagiti aktibidad a maar-aramid iti rangtay. Ti adu a napipintas a babassit a paglakuan a napno kadagiti abel a de lana, napateg a bato, ken agduduma a bambanag, addaanda iti naisangsangayan a pakabigbiganda.”
Malaksid iti panaggatang dagiti tattao, agtataripnongda iti dayta a naatepan a rangtay tapno aglinglingay, ta adu kadagiti aglaklako ti nalaing met a musikero. Kinuna pay ti naadaw itay a nakapaliiw: “Iti barberia, adda lima wenno innem a barbero a nalaing met a musikero, nga agtokar a nangnangruna kadagiti instrumento a de kuerdas. Masansan nga adda tiempoda nga agtokar ket maay-ayo dagiti sukida nga aguray agingga a malpasda.” Kalpasan la unay ti umuna a gubat sangalubongan, dadduma a barbero ti nangbuangay iti orkestra a naawagan iti Barber’s Orchestra.
Napasamak Dagiti Didigra
Ti naatepan a rangtay nga imbangon ni Ficheto naanduranna ti adu a layus, gubat, ken dadduma pay a kalamidad iti kagudua a siglo. Ngem idi rabii ti Agosto 2/3, 1925, nauram iti nagdakkel a gil-ayab ti makapainteres a rangtay iti ili ti Lovech. Apay a nauram? Agingga ita, awan pay ti makaammo no inggagara dayta wenno gapu iti kinaliway. Aniaman ti napasamak, awan manen ti rangtay ti Lovech a mamagsilpo kadagiti agsumbangir a takdang ti karayan.
Idi 1931 nairingpas ti baro a naatepan a rangtay, agraman dagiti babassit a paglakuan ken puesto a nangtaraigid iti kalsada [2]. Ngem ti kabbaro a nangbangon iti rangtay nagusar iti landok ken semento imbes a kayo ken bato. Ti diseniona ket naiduma unay iti disenio ni Ficheto. Sarming ti atepna, ket maysa a paset iti makintengnga a benneg ti awanan iti diding. Idi 1981/82, nabangon manen ti rangtay sigun iti orihinal a disenio ni Kolyo Ficheto [3].
Ti naatepan a rangtay ti Lovech ti pakabigbigan ti ili ken pakakitaan iti gapuanan ti maysa nga arkitekto. Ita, ti rangtay ti agtultuloy a mangatrakar kadagiti umili ken bisita bayat a lumasatda iti rangtay a napataraigidan kadagiti paglakuan.
[Mapa iti panid 22]
(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)
BULGARIA
SOFIA
Lovech
[Picture Credit Line iti panid 23]
Ladawan 2: Manipud iti libro a Lovech and the Area of Lovech