Matalek iti Dios iti Nasurok a 70 a Tawen

Kas insalaysay ni Josephine Elias

“Dika madanagan,” inyarasaas ni lakayko iti baet dagiti rehas. “Papatayendak man wenno wayawayaandak, agtalinaedak a matalek ken Jehova.” Determinadoak met nga agtalinaed a matalek. Saan a nagbalbaliw dayta agingga ita.

NAIPASNGAYAK idi 1916 idiay Sukabumi, bassit a siudad iti kabambantayan ti West Java, Indonesia. Nabaknang a Tsino dagiti nagannakko. Dakkel ti balaymi ken adu ti katulongmi. Lima ti kakabsatko a lallaki, tallo ti manongek ken dua ti adingek. Maymaysaak a babai isu a kasla lalaki ti panagtigtignayko. Umuliak kadagiti atep ti balay ken kaay-ayok dagiti isport. Ngem adda banag a pakaburiborak.

Mabutengak iti pannursuro maipapan iti umap-apuy nga impierno. Sigun kadagiti maestrak, mapan idiay impierno dagiti naloko a babbai. Gapu ta nalokoak, panagriknak ket sadiay ti pagtungpalak. Idi agangay, nagsakitak bayat ti kinahaiskulko idiay Jakarta (Batavia idi). Impagarup ti doktor a matayak idin isu a liniwliwanak ti makinkukua iti pagkaskaseraak babaen ti panangikunana a mapanakton idiay langit. Ngem madanaganak di la ket ta idiay impierno ti pagtungpalak.

Nagdardaras a nagpa-Jakarta ni nanangko a Kang Nio ken ni manongko a Dodo tapno iyawiddak. Bayat ti panagawidmi, insaludsod ni manongko, “Ammom kadi a saan nga isursuro ti Biblia ti umap-apuy nga impierno?”

“Kasanom nga ammo?” insaludsodko. Imbasa ni Nanang ti teksto ti Biblia nga agkuna nga awan ti ammo dagiti natay ken agur-urayda iti panagungar. (Eclesiastes 9:5, 10; Juan 5:28, 29) “Naammuanmi dagitoy kadagiti Saksi ni Jehova,” kinunana. Inikkandak iti bokleta a napauluan iti Where Are the Dead? ket dagus a binasak.a Sakbay pay a nakasangpetkami, naikunak, “Daytoy ti kinapudno!”

Inranudko ti Pammatik

Immakar idin ti pamiliami idiay Bandung, maysa a dakkel a siudad iti West Java. In-inut nga immimbagak. Idi Marso 1937, sinarungkarannakami ni Clem Deschamp, maysa nga Australiano a Saksi nga agserserbi iti Jakarta. Bayat ti isasarungkarna, nabautisarankami kada Nanang ken ti tallo a manongek a da Felix, Dodo, ken Peng kas simbolo ti dedikasionmi iti Dios. Idi agangay, nagbalin met a Saksi ni tatangko a Tan Gim Hok ken dagiti adingek a da Hartanto ken Jusak.b

Kalpasan a nabautisarankami, kinaduami ni Clem iti espesial a siam nga aldaw a kampania ti panangasaba. Insurona kadakami no kasano ti mangasaba babaen ti testimony card a naglaon iti simple a mensahe ti Biblia iti tallo a lenguahe. Kinasabaanmi met iti di pormal a pamay-an dagiti kakabagian ken gagayyemmi. Idi agangay, nagbalin a kongregasion ti bassit a grupo idiay Bandung, ti maikadua iti Indonesia.

Kalpasanna, iti dayta met laeng a tawen, immakar ti pamiliami iti Jakarta tapno kasabaanmi ti 80,000 a Tsino nga umili. Dakami kada Nanang ken Manong Felix nagbalinkami kas amin-tiempo a Kristiano a ministro. Nangasabaak met idiay Bandung, Surabaya, ken iti dadduma pay a lugar. Kaaduanna a maymaysak a mangasaba. Kabambannuagak idi ken naragsakak nga agserserbi iti Dios. Ngem dandani idin a bumtak ti gubat ket masubokton ti pammatik.

Dagiti Pakasuotan Bayat ti Gubat

Idi Disiembre 1941, nakiraman ti Asia iti Gubat Sangalubongan II. Ti armada ti imperio ti Japan kinontrolna ti Indonesia. Naiparit dagiti literaturami a naibatay iti Biblia, ken saankami a makakasaba iti publiko. Adda awitko a chessboard no sarungkarak dagiti interesado a tattao tapno panunoten ti dadduma nga agay-ayamkami laeng iti chess.

Idi 1943, nagkallaysakami ken André, natured a payunir ken gumgumluong ti bosesna isu a makaala iti atension. Nagtinnulongkami a nagilibas kadagiti literatura ti Biblia para kadagiti Saksi iti intero a Java. No matiliwankami, mabalin a maparigat ken mapapataykami. Namin-adu a gistay natiliwankami.

Naminsan, idi aglugankami ken André iti tren idiay Sukabumi, pinasardengdakami dagiti mapagbutbutngan a Kempeitai, dagiti polis a Hapon. Adda tugotmi a maiparit a literatura iti uneg ti bagmi. “Ania ti linaon ti bagyo?” insaludsod ti polis.

“Kawes,” insungbat ni André.

“Ket ania ti linaon ti makin-uneg a paset ti bag?” insaludsodna.

“Kawes met laeng,” kuna ni André.

“Ket ti kaunggan ti bag?” dinamag ti polis. Madandanaganak a siuulimek a nagkararagak ken Jehova. “Mabalinmo a kitaen,” insungbat ni André.

Ti kadua ti polis kinautna ti makin-uneg a paset ti bag. Pagammuan ta nagikkis ket inuksotna a dagus ti imana. Natudok gayam iti aspili. Ti nabainan a polis impaiserrana a dagus ti bag ket pinaulinakamin iti tren.

Iti naminsan a panagbiahemi iti Sukabumi, nailasindak dagiti Kempeitai kas maysa a Saksi isu a pinaayabandak iti estasionda. Simmurot da André ken Manong Felix. Umuna a pinalutpotda ni André. Agsasaruno dagiti saludsodda. “Siasino dagiti Saksi ni Jehova? Busbusorenyo kadi ti gobierno ti Japan? Espiakayo kadi?”

“Agserserbikami iti Mannakabalin-amin a Dios ken awan ti dakes nga ar-aramidenmi,” insungbat ni André. Ti pangulo dagiti polis innalana ti samurai iti diding sana inlayat.

“No ngay patayenka ita?” sipupungtot a kinunana. Intaya ni André ti ulona iti lamisaan ti opisial sa siuulimek a nagkararag. Nagari ti ulimek ket kalpasanna nagkakatawada. “Naturedka!” kinuna ti opisial. Pinapanawna ni André sa pinastreknakami ken Manong Felix. Idi makitada nga agpapada ti sungbatmi kada André, imbugkaw ti opisial: “Saankayo met gayam nga espia. Pumanawkayon ditoy!”

Nagawidkami a tallo, a siraragsak nga indaydayawmi ni Jehova. Ngem dimi ammo a narigrigatto pay dagiti asidegen a pakaipasanguanmi a suot.

Ad-adu Pay a Pannakasuot ti Pammati

Kalpasan ti sumagmamano a bulan, dagiti “sinankakabsat” inakusaranda ni André isu nga imbalud dagiti Kempeitai. (2 Corinto 11:26) Sinarungkarak iti pagbaludan. Isu ket kimmuttong ken nakapsut. Dagiti laeng mapidutna a tedtedda iti pagayusan ti selda ti nagserbi a pagtaraonna. Ngem dagiti guardia iti pagbaludan dida naikkat ti kinatarnawna. Kas nadakamat iti rugi, inyarasaasna iti baet dagiti rehas: “Dika madanagan. Papatayendak man wenno wayawayaandak, agtalinaedak a matalek ken Jehova. Nasaysayaat a matayak ngem tay’ agbalinak a traidor.”

Kalpasan ti innem a bulan a pannakaibaludna, nabista ni André iti Nangato a Pangukoman ti Jakarta. Napunno ti korte kadagiti kakabagian ken gagayyemmi. Makapadanag ti situasion.

“Apay a dika ketdi agbalin a soldado ti Japan?” kuna ti hues.

“Soldadoak para iti Pagarian ti Dios,” insungbat ni André, “ket saan a mabalin nga agserbi ti soldado iti dua nga armada.”

“Sugsogam kadi ti dadduma a saanda nga agsoldado?” insaludsod ti hues.

“Saan,” kuna ni André, “adda kadakuada nga agpili.”

Intultuloy ni André nga indepensa ti bagina, nga adu a daras a nagadaw iti Biblia. Nasdaaw ti hues, a maysa a napeklan a Muslim. “Agduma ti pammatita ngem saanko a piliten ti maysa a tao a manglabsing iti konsiensiana,” kuna ti hues. “Absueltokan.”

Nakaanges met laengen dagiti kakabagian ken gagayyemmi, ken napalalo a ragsakko. Inasitgannak ni André ket iniggamanna ti imak. Inaribungbongandakami dagiti adda iti korte ken magagaranda a nangalamano kadakami.

Panangikasaba iti Pudno a Wayawaya

Kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, bimtak ti uppat a tawen nga iyaalsa iti turay dagiti Olandes iti Indonesia. Napapatay ti rinibu a tattao, ken dagiti umili kadagiti intero a purok pinanawanda dagiti pagtaenganda. Dagiti patriotiko nga umili pilitendakami a mangipukkaw iti “Merdeka,” kaipapananna “Wayawaya.” Ngem imbagami kadakuada a neutralkami iti politika.

Iti laksid ti kinaranggas, intultuloymi ti nangasaba iti binalaybalay. Inusarmi dagiti daan a testimony card ken literatura a naidulinmi sakbay a bimtak ti gubat. Idi Mayo 1948, idi nagmawmaw ti kinaranggas, nagpayunirkami manen ken André ket dakami laeng ti payunir idi idiay Indonesia. Kalpasan ti tallo a tawen, nagagarankami a nangpasangbay ditoy Jakarta iti 14 a Saksi, a nagraduar amin iti Watchtower Bible School of Gilead idiay New York, Estados Unidos. Naibaklaymi dagiti kanayonan nga annongen gapu iti panangsanayda kadakami.

Idi Hunio 1952, naibaonkami ken André kas special pioneer idiay Semarang, iti sentral a Java. Iti simmaganad a tawen, dakami met ti nageskuela iti maika-22 a klase ti Gilead. Idi nagturposkami, nagsublikami iti Indonesia ket naibaonkami idiay Kupang, Timor. Kalpasanna, idiay South Sulawesi ken North Sulawesi. Sadiay nga ad-adda pay a nasubok ti pammatimi.

Naparitan Manen

Idi 1965, ginasut a ribu ti natay gapu iti pananggandat a mangagaw iti gobierno. Nakiraman ti dadduma a klero ti Kakristianuan iti dayta a dangadang ket inakusaranda a Komunista dagiti Saksi ni Jehova. Imbag laengen ta saan a namati ti gobierno. Ngem saan a nagsardeng dagiti klero iti pammabasolda kadagiti Saksi. Kamaudiananna, idi Disiembre 25, 1976, naparitan dagiti Saksi ni Jehova.

Di nagbayag kalpasan a naipakaammo ti pannakaiparit, ti abogado ti distrito idiay Manado pinaayabanna ni André iti opisinana. “Ammom kadi a naparitanen dagiti Saksi ni Jehova?” insaludsodna.

“Wen,” insungbat ni André.

“Nakasaganaka kadin a mangbaliw iti relihionmo?” kuna ti opisial.

Pinampag ni André ti barukongna. “Maisinayo ti pusok manipud iti bagik, ngem diyonto pulos maisina kaniak ti pammatik,” sititibker a kinunana.

Masmasdaaw nga insaludsod ti abogado, “Ania ngarud ti isuratko iti reportko?”

“Isuratyo nga agtultuloyak a Saksi ni Jehova ken awan ti dakes nga inaramidko,” insungbat ni André.

“Kompiskarek ngarud dagiti literaturayo,” kuna ti abogado.

Iti dayta a rabii, innala dagiti agtutubo a Saksi ti amin a literatura iti balaymi. Intultuloymi ti nangasaba nga usarmi ti Biblia. No maipapan iti abogado ti distrito, dinakamin binibiangan.

Nagsayaat a Biag!

Idi agangay, nagpayunirkami ken André idiay Surabaya, iti isla ti Java, ken iti Bangka, maysa nga isla iti makin-abagatan a daya ti Sumatra. Ngem idi 1982, napilitankami a nagsubli ditoy Jakarta gapu iti kumapkapuy a salun-at. Ditoy a natay ni André idi 2000 iti edad a 85 kas maysa a naregta a payunir. Makatawen kalpasanna, naikkat ti pannakaiparit.

Anian a nagsayaat a biag ti tinagiragsakko! Agtawenak itan iti 93, ken nasurok a 70 a tawen ti binusbosko kas payunir. Idi nabautisaranak idi 1937, adda laeng 25 a Saksi ni Jehova ditoy Indonesia. Ita, dandanin 22,000 ti bilangmi. Anian a ragsakko ta naaddaanak iti paset iti dayta a panagrang-ay! Ngem rugi pay laeng dayta ti panagdaliasatko iti biag. Kayatko ti agserbi iti Dios a simamatalek iti agnanayon.

[Footnotes]

[Blurb iti panid 13]

“Soldadoak para iti Pagarian ti Dios, ket saan a mabalin nga agserbi ti soldado iti dua nga armada”

[Blurb iti panid 14]

“Maisinayo ti pusok manipud iti bagik, ngem diyonto pulos maisina kaniak ti pammatik”

[Mapa iti panid 15]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Dagiti lugar a nagnaedan ken nangasabaanmi

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

INDONESIA

Sulawesi

Manado

Sumatra

Bangka

Java

JAKARTA

Sukabumi

Bandung

Semarang

Surabaya

Timor

Kupang

[Ladawan iti panid 15]

Dakami ken André idi dekada 1970

[Dagiti Ladawan iti panid 15]

Idi agtawenak iti 15, naammuak ti kinapudno gapu iti bokleta a “Where Are the Dead?”