Saganaam Dagiti Lapped

“Inkeddengko nga isardeng ti agsigarilio tapno saan a maapektaran ti salun-at ti maladagami. Nangipaskilak ngarud iti ‘No Smoking’ iti balaymi. Kalpasan laeng ti maysa nga oras, diakon magawidan ti panagsapul ti bagik iti nikotina isu a nangsindiak iti sigarilio.”—Yoshimitsu, Japan.

KAS ipakita ti kapadasan ni Yoshimitsu, saan a kaskarina nga isardeng ti agsigarilio. Ipakita pay dagiti panagadal a dandani 90% kadagidiay mailaw-an nga agsigarilio ti mangisubli iti dayta a bisioda. No ngarud ikagkagumaam ti sumardeng, dakdakkel ti posibilidadna nga agballigika no saganaam dagiti lapped. Ania dagiti ad-adda a gagangay kadagita?

Ti panangsapul ti bagi iti nikotina: Kadawyanna a kumaro dayta iti las-ud ti tallo nga aldaw kalpasan ti naudi a panagsigariliom, sa in-inut nga agpukaw kalpasan ti agarup dua a lawas. Kabayatan dayta a tiempo, “masansan nga agkedar ti kasta a rikna,” kuna ti dati a mannigarilio. Ngem uray no adun a tawen ti limmabas, mabalin a bigla latta a makasigsigarilioka. No kasta ti mapasamak, dika agdarasudos. Palabsem ti lima a minuto wenno nasursurok pay ta agpukawto met la dayta.

Dadduma pay nga epekto ti panangisardeng iti bisio: No damo, agdudungsa wenno marigatanda nga agatension ken mabalin nga al-alistoda a lumukmeg. Mabalin pay nga agpasarda iti ut-ot, panagbubudo, panagkaling-etan, ken panaguyek. Agbaliwbaliw pay ti riknada kas ti kinaawan anusda, kinalakada nga agpungtot, wenno pannakapasarda pay ketdi iti depresion. Ngem in-inut nga agpukaw ti kaaduan kadagita iti las-ud ti uppat agingga iti innem a lawas.

Kabayatan dayta a tiempo, adda ti sumagmamano a makatulong a praktikal a banag a mabalinmo nga aramiden. Kas pagarigan:

● Maturogka iti napapaut.

● Uminumka iti adu a danum wenno juice. Manganka iti nasustansia.

● Agehersisioka iti kalkalainganna.

● Umangeska iti nauneg, ken panunotem a sumsumrek ti presko nga angin iti baram.

Dagiti mamagkedar: Dagitoy ti aktibidad wenno rikna a mamagkedar iti tarigagaymo nga agsigarilio. Kas pagarigan, nalabit kadawyanna nga agsigarilioka no uminumka iti arak ken dadduma pay nga inumen. No kasta, dimo ibaybayag ti uminum no ik-ikkatem ti panagsigariliom. Siempre, inton agangay, saanton a masapul nga agdardaraska nga uminum.

Ipakita ngarud dayta nga uray no awanen ti nikotina iti bagim, mabalin nga adda pay la dagiti sikolohikal nga epekto ti panagsigarilio. Kastoy ti inamin ni Torben a nadakamaten: “Kalpasan ti 19 a tawen sipud idi insardengko ti agsigarilio, magargariak pay la nga agsigarilio no agkapkapeak.” Ngem kaaduanna, inton bumaybayag, kumapsut met laeng ti pakainaigan ti panagsigarilio kadagiti espesipiko nga aktibidad.

Nupay kasta, naiduma ti situasion no maipapan iti arak. Bayat nga ikagkagumaam nga isardeng ti agsigarilio, nalabit nasken a liklikam ti uminum iti arak ken dagiti lugar a pakaidasdasaran dagita. Kaaduan ngamin kadagiti mailaw-an nga agsigarilio ket naaramidda dayta bayat nga umin-inumda. Apay?

● Uray bassit la nga arak pakaruenna ti epekto ti nikotina.

● Ti panagiinum kadagiti pasken ket masansan a nainaig iti panagsigarilio.

● Ti arak dadaelenna ti kinasimbeng ti panunot ken pukawenna ti bain. Siuumiso a kuna ti Biblia: ‘Ti arak ikkatenna ti nasayaat a motibo.’—Oseas 4:11.

Dagiti kapulpulapol: Napilika koma. Kas pagarigan, liklikam ti di nesesita a pannakipulapol kadagiti agsigsigarilio wenno kadagidiay mabalin a mangawis kenka a mangaramid iti kasta. Liklikam met dagidiay mangkankantiaw kenka gapu iti determinasionmo a mangisardeng iti bisiom.

Dagiti emosion: Iti maysa a panagadal, agarup 67% kadagidiay nailaw-an a nagsigarilio manen ket masiksikoran wenno makapungpungtot sakbay ti panagsigarilioda. No adda espesipiko a rikna a mamagkedar iti tarigagaymo nga agsigarilio, iyaw-awanmo dayta—nalabit babaen ti iyiinummo iti danum, panagngalngalmo iti chewing gum, wenno panagpagnapagnam. Ikagumaam ti agpanunot iti nasayaat a bambanag, nalabit babaen ti panagkararag iti Dios wenno panagbasa iti sumagmamano a panid ti Biblia.—Salmo 19:14.

Liklikam ti Agikalintegan

● Sumusopak la maminsan.

Ti Agpayso: Ti maminsan la a panagsusop mapennekna ti aginggat’ 50% iti dadduma a nicotine receptor iti utekmo iti las-ud ti 3 nga oras. Masansan nga agbanag dayta iti pannakaigamermo manen iti bisiom.

● Mailiwliwagko ti pakasikorak no agsigarilioak.

Ti Agpayso: Sigun kadagiti panagadal, ti nikotina paaduenna gayam dagiti stress hormone. Aniaman a marikna a pannakabang-ar ket mabalin a resulta ti temporario a pannakapukaw dagiti sintoma ti panangisardeng iti bisio.

● Diakon maisardeng.

Ti Agpayso: Kumapuy ti pakinakemmo no negatiboka. Kuna ti Biblia: “Impakitam kadi a naupayka iti aldaw ti rigat? Kurangto ti bilegmo.” (Proverbio 24:10) Saanmo ngarud a panunoten a dimon kabaelan nga isardeng ti bisiom. Agballigi ti siasinoman a determinado ken mangyaplikar kadagiti praktikal a prinsipio, kas kadagiti nadakamat iti daytoy a magasin.

● Diak maibturan dagiti sintoma ti panangisardengko iti bisiok.

Ti Agpayso: Talaga a narigat nga ibturan dagiti sintoma ti panangisardeng iti bisio, ngem agpukaw met la dagita iti las-ud ti sumagmamano la a lawas. Dika ngarud pasinga kadagita! No makasigsigarilioka manen kalpasan ti adu a bulan wenno tawen pay ketdin, agpukaw met la dayta nalabit kalpasan la ti sumagmamano a minuto—no dika mangsindi iti sigarilio.

● Adda sakit ti isipko.

Ti Agpayso: No madamaka nga agpapaagas iti sakit ti isipmo, kas iti depresion wenno schizophrenia, agpatulongka iti doktormo tapno maisardengmo ti agsigarilio. Mabalin a sidadaan unay a tumulong kenka babaen ti panangmonitorna iti panagpaagasmo ken kadagiti tomtomarem bayat nga ikagkagumaam nga isardeng ti bisiom.

● No mailaw-anak nga agsigarilio, panagriknak ket diakon agballigi.

Ti Agpayso: No arigna naitiklebka babaen iti pannakailaw-anmo nga agsigarilio—kas iti mapaspasaran ti adu a mangikagkagumaan a mangisardeng iti bisioda—adda pay la namnamam. Bumangonka laeng sa ituloymo ti agabante. Ti pannakaitikleb dina kaipapanan a dikan agballigi. Ngem talaga a mapaayka no dika bumangon. Isu nga itultuloymo ti agporsegi ta agballigikanto met laeng!

Usigem ti kapadasan ni Romualdo, a mannigarilio iti 26 a tawen ngem 30 a tawenen a naisardengna dayta. “Diak mabilang no namin-ano a nailaw-anak,” insuratna. “Kada mailaw-anak, nagmadi ti riknak ta kasla awanen ti namnamak. Ngem idi determinadoakon a maaddaan iti nasayaat a relasion ken Jehova a Dios ken namin-adu nga inkararagko ti tulongna, naisardengko met laeng ti bisiok.”

Iti maudi nga artikulo daytoy a serye, usigentayo ti sumagmamano pay a praktikal a singasing a makatulong kenka nga agbalin a naragsak a din mannigarilio.

[Kahon/Ladawan iti panid 7]

MAKAKAPATAY TI AMIN A KLASENA

Adu ti pakaus-usaran ti tabako. Iti dadduma a pagilian, dagiti produkto nga addaan iti tabako ket mailaklako pay ketdi kadagiti paggatangan iti makapasalun-at a taraon ken herbal nga agas. Nupay kasta, “makapapatay ti amin a klase ti tabako,” kuna ti World Health Organization. Mabalin a pakatayan ti adu a sakit a mainaig iti tabako, kas iti kanser ken sakit ti puso. No agsigarilio dagiti masikog, mabalin a maapektaran pay ti sikogda. Ania dagiti klase ti tabako a masansan a maus-usar?

Bidi: Dagitoy a babassit a sigarilio a nalukot babaen ti ima ket gagangay a maar-aramat kadagiti pagilian iti Asia. Ad-adu a tar, nikotina, ken carbon monoxide ti linaon dagitoy ngem iti gagangay a sigarilio.

Tabako: Dagitoy a nalukot a tabako ket nabungon iti bulong ti tabako wenno iti papel a tabako. Nangato ti asido ti sigarilio idinto ta nangato ti alkaline ti kastoy a tabako isu a ti nikotina ket makastrek latta iti bagi uray no am-ammalan laeng daytoy a di nasindian.

Kretek, wenno sigarilio a clove: Masansan a naglaon dagitoy iti agarup 60% a tabako ken 40% a clove. Ad-adu a tar, nikotina, ken carbon monoxide ti ipaay dagitoy ngem kadagiti gagangay a sigarilio.

Suako: Ti panagsuako ket saan a nataltalged ngem iti panagsigarilio, ta agpada dagita a pakaigapuan ti adu a kita ti kanser ken dadduma pay a sakit.

Di masindian a tabako: Karaman kadagitoy ti tabako a mangalngal ken malang-ab, agraman ti gutkha a tabako ti ramanna a maus-usar iti Abagatan a Daya nga Asia. Ti nikotina ket maagsep ti bagi ken mailaok iti dara babaen iti ngiwat. Ti di masindian a tabako ket kas kapeggad ti dadduma a klase ti tabako.

Tubo ti danum (dagiti bong, hookah, narghile, shisha): Babaen kadagitoy nga alikamen, ti asuk ti tabako sarutenna ti danum sakbay a malang-ab dayta. Nupay kasta, ti proseso dina maksayan dagiti sabidong, agraman dagiti makapakanser a substansia a sumrek iti bara.

[Kahon/Ladawan iti panid 8]

PANANGTULONG ITI MAYSA NGA AGSARDENG

● Dika mamabalaw. Mas agkurri ti pammadayaw ken pananggunggona ngem iti panagunget ken panagsermon. Ad-adda a makapabileg ti panangibaga iti “Panagkunak, maisardengmonto met laeng no ikagumaam manen” ngem iti “Nagkapuyka ketdin!”

● Mamakawanka. Ikagumaam a palabsen ti pungtot wenno ti rurod nga ipakita kenka ti mangikagkagumaan a mangisardeng iti bisiona. Agusarka iti naasi a sasao a kas iti: “Ammok a narigat, ngem apresiarek unay ti panangaramidmo iti daytoy.” Pulos a dimo ibaga ti: “Imbag pay idi agsigsigarilioka ta nasaysayaat ti ugalim!”

● Agbalinka a napudno a gayyem. Kuna ti Biblia: “Ti pudno a kadua agayat iti isuamin a tiempo, ken ti kabsat a mayanak no adda rigat.” (Proverbio 17:17) Wen, ikagumaam ti agbalin a naanus ken naayat iti “isuamin a tiempo” iti maysa a mangikagkagumaan a sumardeng nga agsigarilio—kaanoman ken aniaman ti kasasaad ti rikna dayta a tao.