“Ari Kadagiti Bakir” ti America

ANIA dayta? Ti jaguar a kadakkelan a pusa kadagiti kontinente ti America. Pakasarakam iti dayta? Kadagiti bakir, aluguog, desierto, ken kakaykaywan iti Sentral ken Abagatan nga America. Saan a kas iti kaaduan a pusa, kaay-ayona ti agyan iti daga, kaykayo, ken uray iti danum.

Ipapanmon nga addaka iti abay ti nataenganen a kalakian a jaguar. Mabalin a dua a metro ti kaatiddogna malaksid iti ipusna ken 120 a kilo wenno nasursurok pay ti kadagsenna. Managputputong daytoy a parsua ken sa la makipulapol kadagiti padana a jaguar no agsapul iti dakayanna. Makaputoten ti kalakian a jaguar no agtawenen iti 3 wenno 4 idinto ta mabalinen nga agpasngay ti kabaian no agtawenen iti 2. Tallo agingga iti uppat a bulan nga agsikog ken kadawyanna a dua ti ipasngayna. Dadduma a nakapupok a jaguar ket agbiag iti nasurok a 20 a tawen.

Maipapan iti kinaatap dagitoy a dadakkel a pusa, kastoy ti kinuna ti maysa a biologo: “Nakarigrigat ti agsapul iti jaguar! Mabalin a nakatakderakon iti abayna . . . ngem diak pay la makita.” Dumuyaw a kayumanggi ti burborna nga addaan kadagiti burik a kasla sabong a napalawlawan iti nangisit. Gapu iti dayta a marisna, makalemmeng ken makalibas a di madmadlaw.

Agwaywayas ken Naulimek a Mangnganup

Nalaing a mangnganup ti jaguar ta agkaan iti agarup 85 a kita ti animal, a pakairamanan dagiti tapir, ugsa, ken sunggo. Gapu ta pagay-ayatna ti agyan iti danum, laklakaenna met ti agkammel iti lames ken agala iti pag-ong. Adda pay dagiti nakakita iti jaguar a nangpapatay iti dakkelen a kabalio, inulodna iti agarup 80 a metro sana imballasiw iti karayan.

Daytoy a nasiglat a pusa masansan nga agpadaan iti kemmegenna bayat a siuulimek a nakatugaw iti kayo. Bayat a lumablabas ti sangapangen nga alingo, dida mapupuotan a kellaat a kemmegen ti jaguar ti maysa kadakuada. Maminsan la a kagatenna ket mapataynan dayta sa dagus nga umuli iti kayo. Inton nakalabasen dagiti alingo, subliannan ti napapatayna.

Ngem kadagiti dadakkel a pusa, ti jaguar ket saan a dumarup iti tao, ken saan a karaman kadagiti pagaammo nga agkakaan iti tao. Kinapudnona, ad-adda nga agpeggad dagiti jaguar gapu kadagiti tattao, imbes a dagiti tattao ti agpeggad gapu kadagita nga animal.

Apay a Manmanodan?

Agdakdakiwas idi dagiti jaguar manipud iti makin-abagatan nga Estados Unidos agingga iti asideg ti murdong ti Abagatan nga America. Ita, awandan iti dandani kagudua kadagiti dati a pagdakdakiwasanda 100 a tawenen ti napalabas. Agingga iti katengngaan ti dekada 1970, rinibu a jaguar ti maan-anup iti kada tawen gapu iti lalatda. Idi 1968 laeng, nasurok a 13,500 kadagitoy ti nailako kadagiti pagilian iti ruar dagiti kontinente ti America. Idi 2002, napattapatta nga awan pay 50,000 ti nabatin a jaguar. Ita, nalabit 15,000 laengen ti bilang dagiti saan a nakapupok kadagiti zoo.

Impadamag ti maysa a panagadal nga insayangkat ti Wildlife Conservation Society a dandani 40% kadagiti dati a pagnanaedan dagiti jaguar ket nadadaelen gapu iti pannakakalbo ti kabakiran. Idiay laengen Mexico, agarup kagudua nga ektaria kadagiti pagnanaedan dagiti jaguar ti madaddadael kada minuto. Isu a tapno agbiag, mapilitan ti jaguar nga agkaan kadagiti matartaraken nga animal.

Panagregget a Mangsalaknib Kadakuada

Agarup 200 a pagilian ti mangan-annurot kadagiti paglintegan ti Convention on International Trade in Endangered Species a mangiparit iti panaganup ken panagilako kadagiti jaguar. Napagbalinen a parke nasional dagiti nainkasigudan a pagnanaedanda tapno masalakniban dagita. Idi 1986, ti Cockscomb Basin Wildlife Sanctuary idiay Belize ti nagbalin a kaunaan a masalsalakniban a lugar iti intero a lubong para kadagiti jaguar. Kanayonanna, nangilatang ti Mexico iti nasurok a 150,000 nga ektaria iti kabakiran iti uneg ti Calakmul Biosphere Reserve idiay Yucatán Peninsula tapno masalakniban dagiti jaguar.

Ditay pay masierto no kasano kaballigi dagita a panagregget dagiti tattao a mangsalaknib iti daytoy nga “ari kadagiti bakir.” Ngem makaparagsak a maammuan a ti naayat a Namarsua kadatayo dandaninan ‘dadaelen dagidiay mangdaddadael iti daga,’ ket kas iti pinanggepna, sitatalnanton a makapaglalangen dagiti tattao ken an-animal ditoy daga.—Apocalipsis 11:18; Isaias 11:6-9.

[Mapa iti panid 24, 25]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Pagdakdakiwasan Dagiti Jaguar

◻ Idi

◻ Ita

AMIANAN NGA AMERICA

SENTRAL AMERICA

ABAGATAN NGA AMERICA